Ai là các thầy tế lễ của Ôn?

Trong hành trình nghiên cứu Kinh Thánh, đặc biệt là những câu chuyện về dòng dõi Y-sơ-ra-ên trên đất Ai Cập, chúng ta thường bắt gặp những địa danh và nhân vật có vai trò nền tảng cho các biến cố lớn. Một trong những địa danh đó là thành Ôn, và nhân vật then chốt gắn liền với nó là thầy tế lễ Phô-ti-phê-ra. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá bối cảnh lịch sử, tôn giáo, và ý nghĩa thuộc linh của chức vụ “thầy tế lễ của Ôn”, đồng thời rút ra những bài học quý báu cho đời sống đức tin của Cơ Đốc nhân ngày nay.

Trước khi tìm hiểu về các thầy tế lễ, chúng ta cần định vị thành Ôn (On) trên bản đồ lịch sử. Trong nguyên ngữ Hê-bơ-rơ, từ được dùng là אֹן (’On), trong khi tiếng Hy Lạp (Bản Bảy Mươi - Septuagint) dịch là Ἡλίου πόλις (Hēlíou pólis), có nghĩa là “Thành phố của Mặt Trời”. Điều này chỉ rõ đây chính là Heliopolis nổi tiếng của Ai Cập cổ đại, nằm ở vùng đồng bằng sông Nile, phía Bắc thành Memphis (gần Cairo ngày nay).

Theo sử liệu, Heliopolis là một trong những trung tâm tôn giáo và tri thức lâu đời nhất của Ai Cập. Nơi đây là trung tâm thờ phượng thần mặt trời Ra (hay Atum-Ra). Học thuyết sáng tạo nổi tiếng của thành phố này dạy rằng thần Ra (hoặc Atum) đã tự tạo ra chính mình từ vùng nước nguyên thủy Nun, rồi từ đó sinh ra các vị thần khác và thế giới. Vì thế, các thầy tế lễ ở đây không chỉ là những người dâng tế, mà còn là giới trí thức, nhà thiên văn học, và triết gia của Ai Cập. Họ nắm giữ quyền lực tôn giáo to lớn và có ảnh hưởng sâu rộng đến hoàng gia.

Kinh Thánh đề cập trực tiếp đến các thầy tế lễ của Ôn trong câu chuyện về Giô-sép:

“Pha-ra-ôn đặt tên cho Giô-sép là Xa-phê-nát-Pha-nê-a, và gả A-sê-nát, con gái của Phô-ti-phê-ra, thầy tế lễ thành Ôn, cho người làm vợ. Giô-sép bèn ra mắt xứ Ê-díp-tô.” (Sáng Thế Ký 41:45 - Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)

Tên của thầy tế lễ - Phô-ti-phê-ra (Potipherah) - trong tiếng Ai Cập có thể mang nghĩa “người được thần Ra ban cho”. Điều này một lần nữa khẳng định chức vụ của ông gắn chặt với hệ thống thờ phượng thần mặt trời tại Heliopolis. Con gái của ông, A-sê-nát (Asenath), có tên có thể mang ý “cô thuộc về nữ thần Neith” (một vị nữ thần chiến tranh và sáng tạo của Ai Cập).

Việc Pha-ra-ôn gả con gái của một thầy tế lễ tối cao, đại diện cho giới tinh hoa tôn giáo bản địa, cho Giô-sép - một người ngoại bang mới được cất nhắc lên làm tể tướng - là một hành động chính trị và tôn giáo đầy tính toán:

1. Hợp Pháp Hóa Quyền Lực: Hôn nhân này giúp Giô-sép, một người gốc Hê-bơ-rơ, được hội nhập vào tầng lớp quý tộc Ai Cập, qua đó củng cố địa vị chính trị của ông.
2. Liên Minh Tôn Giáo - Chính Trị: Pha-ra-ôn tạo mối liên kết giữa bộ máy cai trị (đại diện là tể tướng Giô-sép) và thế lực tôn giáo truyền thống (đại diện là gia đình thầy tế lễ Phô-ti-phê-ra), đảm bảo sự ổn định cho vương quốc.
3. Sự Quan Phòng Của Đức Chúa Trời: Dù đây là một cuộc hôn nhân với con gái của thầy tế lễ ngoại giáo, Đức Chúa Trời vẫn toàn quyền sử dụng để bảo vệ và thăng tiến dòng dõi của Áp-ra-ham. A-sê-nát sau này trở thành mẹ của hai chi phái quan trọng trong Y-sơ-ra-ên: Ma-na-se và Ép-ra-im (Sáng Thế Ký 41:50-52).

Các thầy tế lễ của Ôn đại diện cho đỉnh cao của nền tôn giáo và trí tuệ nhân loại thời bấy giờ. Tuy nhiên, Kinh Thánh luôn nhìn nhận sự thờ phượng tại đây là sự thờ lạy hình tượng và các tà thần. Điều này được minh chứng rõ ràng qua lời tiên tri của Giê-rê-mi nhiều thế kỷ sau:

“Đức Giê-hô-va phán: Nầy, ta sẽ phá sự chúc phước của Pha-ra-ôn và của những kẻ nhờ cậy nó; tức là vua Giu-đa, và những kẻ nhờ cậy vua ấy. Ta sẽ phó chúng nó trong tay kẻ cừu địch mình... Ta sẽ phó chúng nó trong tay Nê-bu-cát-nết-sa, vua Ba-by-lôn... Ta sẽ trừng phạt những kẻ ở Ê-díp-tô, như đã trừng phạt Giê-ru-sa-lem, bằng gươm dao, bằng đói kém, bằng ôn dịch.” (Giê-rê-mi 43:8-13, có nhắc đến các hình tượng tại thành Ôn/Heliopolis).

Sự tồn tại của các thầy tế lễ ngoại giáo này tạo nên một sự tương phản mạnh mẽ với chức tế lễ chân thật mà Đức Chúa Trời thiết lập:

- Tế lễ của Ôn: Do con người lập ra, thờ lạy tạo vật (mặt trời, thần tượng), không có quyền năng cứu rỗi, và cuối cùng sẽ bị phán xét.
- Chức Tế Lễ Lê-vi: Do Đức Chúa Trời lập ra (qua dòng dõi A-rôn), thờ phượng Đấng Tạo Hóa chân thật, với hệ thống tế lễ tạm thời để chỉ về Chúa Cứu Thế (Hê-bơ-rơ 8:5).
- Chức Tế Lễ Tối Cao Của Chúa Giê-su: “Ấy vậy, hỡi anh em, là con cái nhà Áp-ra-ham, và kẻ trong anh em kính sợ Đức Chúa Trời, lời rao truyền sự cứu đó đã phán cho chúng ta. Vì dân thành Giê-ru-sa-lem và các quan nó không biết Đấng Christ ấy, nên lời của các đấng tiên tri đọc mỗi ngày sa-bát đã ứng nghiệm khi chúng xử Ngài... Nhưng Đấng mà Đức Chúa Trời đã khiến sống lại, chẳng hề thấy sự hư nát.” (Công Vụ Các Sứ Đồ 13:26-27, 30). Chúa Giê-su là Thầy Tế Lễ Thượng Phẩm đời đời theo ban Mên-chi-xê-đéc, dâng chính mình Ngài làm của lễ chuộc tội một lần đủ cả (Hê-bơ-rơ 7:23-28).

1. Đức Chúa Trời Chủ Tể Trong Mọi Hoàn Cảnh: Câu chuyện về Giô-sép và A-sê-nát cho thấy Đức Chúa Trời có thể thực hiện chương trình cứu rỗi và gìn giữ dân sự Ngài ngay cả trong môi trường ngoại giáo phức tạp nhất. Dù chúng ta sống trong một thế giới có nhiều hệ tư tưởng, triết lý, và “tôn giáo” trái ngược với Kinh Thánh, chúng ta vẫn có thể tin cậy rằng Chúa vẫn đang cầm quyền và có thể sử dụng mọi sự để làm ích cho những kẻ yêu mến Ngài (Rô-ma 8:28).

2. Khôn Ngoan Khi Sống Giữa Thế Gian: Giô-sép nhận sự sắp đặt của Pha-ra-ôn nhưng không đồng hóa với niềm tin ngoại giáo của vợ mình. Ông vẫn giữ vững đức tin nơi Đức Chúa Trời của các tổ phụ, đặt tên cho con cái với ý nghĩa tạ ơn Chúa vì đã khiến ông “quên điều cực nhọc” và “được sinh sản trong xứ gian truân” (Sáng Thế Ký 41:51-52). Chúng ta được kêu gọi sống “trong thế gian” nhưng không thuộc về “thế gian” (Giăng 17:14-16), giữ vững căn tính Cơ Đốc giữa mọi mối quan hệ và hoàn cảnh.

3. Chỉ Có Một Đấng Trung Bảo: Các thầy tế lễ của Ôn được xem như những người trung gian giữa con người và thần linh. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng, dưới thời Tân Ước, “chỉ có một Đức Chúa Trời, và chỉ có một Đấng Trung Bảo ở giữa Đức Chúa Trời và loài người, tức là Đức Chúa Jêsus Christ, là người” (1 Ti-mô-thê 2:5). Chúng ta không cần tìm kiếm bất kỳ sự trung gian nào khác ngoài Chúa Giê-su Christ. Sự cầu thay của Ngài là đủ và trọn vẹn.

4. Sứ Mạng Trong Nơi “Cung Điện”: Giô-sép được đặt vào vị trí quyền lực ngay bên cạnh trung tâm thờ phượng ngoại giáo lớn nhất Ai Cập. Tương tự, nhiều Cơ Đốc nhân ngày nay được Chúa đặt vào những vị trí trong các lĩnh vực giáo dục, văn hóa, chính trị, nơi có nhiều triết lý và niềm tin đối nghịch. Chúng ta được kêu gọi để chiếu sáng như “sự sáng của thế gian” và như “muối của đất” (Ma-thi-ơ 5:13-14), làm chứng về ân điển và lẽ thật của Chúa ngay trong môi trường đó.

Các thầy tế lễ của thành Ôn, đứng đầu là Phô-ti-phê-ra, là những nhân vật lịch sử thuộc về một nền văn minh huy hoàng nhưng đầy sự mê muội thuộc linh. Họ tượng trưng cho nỗ lực cao nhất của con người nhằm tìm kiếm, giải thích và thờ phượng thần linh, nhưng lại thiếu mất mặc khải chân thật từ Đức Chúa Trời hằng sống. Tuy nhiên, ngay trong bối cảnh đó, Đức Chúa Trời của Áp-ra-ham, Y-sác, và Gia-cốp vẫn thể hiện quyền tể trị tuyệt đối của Ngài. Ngài đưa dắt Giô-sép, gìn giữ và sử dụng cả một gia đình thầy tế lễ ngoại giáo để bảo tồn dòng dõi tin kính, từ đó chuẩn bị cho sự hình thành của dân Y-sơ-ra-ên và cuối cùng dẫn đến sự giáng sinh của Chúa Cứu Thế Giê-su.

Là những thầy tế lễ nhà vua thuộc về Đức Chúa Trời (1 Phi-e-rơ 2:9), chúng ta được kêu gọi học biết lẽ thật từ Lời Chúa, sống thánh khiết, và rao ra năng quyền cứu rỗi duy nhất của Đấng Christ. Hãy vững tin rằng dù xung quanh có nhiều “thành Ôn” với những hệ thống niềm tin phức tạp, Đấng mà chúng ta phục vụ là Chân Thần và là Sự Sống đời đời.

“Hỡi kẻ rất yêu dấu, hãy tránh sự thờ lạy hình tượng.” (1 Giăng 5:21)