Sự Khác Biệt Giữa Hồi Giáo Shia Và Hồi Giáo Sunni
Trong thế giới đa dạng tôn giáo ngày nay, việc hiểu biết về các niềm tin khác là điều cần thiết cho Cơ Đốc nhân, không phải để dung hòa chân lý, mà để có sự khôn ngoan trong cầu nguyện, truyền giáo và sống đời làm chứng. Một trong những sự phân chia lớn nhất trong thế giới Hồi giáo là giữa hai nhánh Sunni và Shia. Bài nghiên cứu này sẽ tìm hiểu sự khác biệt lịch sử, thần học và thực hành giữa hai nhánh này, đồng thời đặt chúng dưới ánh sáng của Lời Chúa để rút ra những bài học thiết thực cho đức tin và đời sống Cơ Đốc.
Điểm phân chia căn bản giữa Sunni và Shia bắt nguồn từ ngay sau khi nhà tiên tri Muhammad qua đời vào năm 632 SCN. Vấn đề trung tâm là: Ai là người kế vị hợp pháp (Caliph) để lãnh đạo cộng đồng Hồi giáo (Ummah)?
- Sunni (chiếm khoảng 85-90% tín đồ Hồi giáo trên toàn cầu) tin rằng cộng đồng có quyền bầu chọn người lãnh đạo xứng đáng nhất trong số những người bạn đồng hành (Sahabah) của Muhammad. Họ chấp nhận chuỗi các Caliph đầu tiên: Abu Bakr, Umar, Uthman và Ali. Tên "Sunni" bắt nguồn từ "Ahl al-Sunnah wa al-Jama'ah" (Người của Sunnah và Cộng đồng), nhấn mạnh vào việc tuân theo truyền thống (Sunnah) của Muhammad và sự đồng thuận của cộng đồng.
- Shia (hay Shi'at Ali - "Đảng của Ali") tin rằng quyền lãnh đạo được Đức Chúa Trời (Allah) chỉ định và phải thuộc về dòng dõi gia đình của Muhammad thông qua người em họ và là con rể của ông, Ali ibn Abi Talib. Họ cho rằng Ali là người kế vị hợp pháp đầu tiên (Imam), và quyền lãnh đạo được truyền qua dòng dõi của ông và Fatima (con gái của Muhammad). Quan điểm này dẫn đến học thuyết về các Imam, những người được xem là lãnh đạo tâm linh và chính trị vừa có thẩm quyền tuyệt đối vừa vô tội.
Trong Kinh Thánh, chúng ta thấy những cuộc tranh chấp về quyền lãnh lãnh đạo cũng xảy ra giữa vòng dân sự Chúa. Các môn đồ từng tranh luận ai là lớn nhất (Mác 9:34). Tuy nhiên, Chúa Giê-xu đã dạy một nguyên tắc hoàn toàn khác: "Nếu ai muốn làm đầu, thì phải làm rốt hết và làm tôi tớ mọi người" (Mác 9:35). Sự lãnh đạo trong Hội Thánh không dựa trên dòng dõi hay sự bổ nhiệm chính trị, mà trên ân điển, sự gọi và tấm lòng phục vụ (1 Phi-e-rơ 5:2-3).
Mặc dù cả hai cùng tuyên xưng "Shahada" (Không có thần nào khác ngoài Allah, và Muhammad là sứ giả của Ngài) và cùng tuân giữ các trụ cột Hồi giáo cơ bản, những khác biệt thần học then chốt vẫn tồn tại.
1. Quan Điểm Về Imam (Đối Với Shia): Đây là điểm khác biệt sâu sắc nhất. Đối với Shia (đặc biệt là nhánh Twelver - lớn nhất), 12 Imam là những người được Allah chỉ định, có địa vị đặc biệt, có kiến thức siêu nhiên và vô tội. Vị Imam thứ 12 được tin là đã biến mất (Occultation) và sẽ trở lại như Mahdi (Đấng được dẫn dắt) vào ngày tận thế. Giáo lý này tạo nên một cấu trúc tôn giáo tập trung vào giới giáo sĩ (Mullah, Ayatollah) với vai trò giải thích ý muốn của Imam vắng mặt.
Trái lại, Sunni không chấp nhận học thuyết Imam theo nghĩa thiêng liêng này. Đối với họ, "imam" có thể chỉ là người dẫn lễ cầu nguyện hoặc một học giả tôn giáo có uy tín, nhưng không có địa vị trung gian siêu nhiên giữa con người và Allah. Họ nhấn mạnh sự tiếp cận trực tiếp với Allah qua kinh Koran và Sunnah.
Lời Chúa dạy rõ ràng: "Vì chỉ có một Đức Chúa Trời, và chỉ có một Đấng Trung Gian ở giữa Đức Chúa Trời và loài người, tức là Đức Chúa Jêsus Christ, là người" (1 Ti-mô-thê 2:5). Cơ Đốc giáo xác nhận chỉ có một Đấng Trung Gian duy nhất, thánh khiết và toàn năng - là Chúa Giê-xu Christ. Mọi thầy tế lễ, mục sư hay lãnh đạo thuộc linh đều là những tôi tớ, nhưng không ai có thể thay thế hay bổ sung cho chức vụ Trung Gian độc nhất của Đấng Christ (Hê-bơ-rơ 7:24-25).
2. Nguồn Giáo Luật Và Giải Kinh:
- Sunni dựa trên bốn nguồn chính: Koran, Sunnah (truyền thống của Muhammad), Ijma (sự đồng thuận của các học giả), và Qiyas (sự suy luận tương tự). Họ có bốn trường phái luật học (Madhhab) chính.
- Shia, ngoài Koran và Sunnah (với các hadith truyền qua dòng dõi của Muhammad và Ali), còn đề cao lý trí (`Aql) và coi trọng các phán quyết của các giáo sĩ cấp cao (Marja'). Họ cũng tin vào sự thay đổi trong ý muốn thần thánh (Bada').
Đối chiếu, nguyên tắc giải kinh của Cơ Đốc giáo dựa trên sự soi dẫn của chính Đức Thánh Linh và sự tự giải thích của Kinh Thánh. "Ấy chẳng phải bởi ý riêng người nào mà lời tiên tri đến, nhưng bởi Đức Thánh Linh cảm động mà người ta đã nói bởi Đức Chúa Trời" (2 Phi-e-rơ 1:21). Chúng ta tin Kinh Thánh là đầy đủ và có thẩm quyền tối cao (2 Ti-mô-thê 3:16-17).
Những khác biệt thần học dẫn đến những thực hành khác biệt:
- Cầu Nguyện: Shia thường gộp 5 lần cầu nguyện hàng ngày thành 3 lần, và trong lúc cúi lạy (sujood), họ thường đặt trán lên một viên đất sét (turbah) từ Karbala (nơi Imam Hussein tử đạo). Sunni cầu nguyện 5 lần riêng biệt và thường cúi lạy trực tiếp trên thảm.
- Lễ Hội Ashura: Đây là ngày quan trọng bậc nhất của Shia, kỷ niệm sự tử đạo của Imam Hussein tại Karbala, thường đi kèm với các cuộc diễu hành và nghi thức tự hành xác (ở một số nơi). Sunni cũng kỷ niệm Ashura nhưng như một ngày ăn chay, kỷ niệm việc Môi-se được giải cứu.
- Quan Hệ Với Người Cai Trị: Shia có truyền thống phê phán và thậm chí chối bỏ thẩm quyền của các nhà cai trị không thuộc dòng dõi Muhammad. Trong khi nhiều cộng đồng Sunni có xu hướng ủng hộ sự ổn định và tuân phục nhà cai trị, dựa trên một số truyền thống Hadith.
Nhìn qua lăng kính Kinh Thánh, chúng ta thấy Đức Chúa Trời quan tâm đến tấm lòng hơn là nghi thức bên ngoài. Chúa Giê-xu quở trách những người Pharisi vì "họ chỉ hầu việc Đức Chúa Trời bằng môi miệng, còn lòng thì xa Ngài" (Ma-thi-ơ 15:8-9). Sự thờ phượng thật xuất phát từ tấm lòng được Thánh Linh tái sinh và hướng về Chúa Giê-xu Christ (Giăng 4:23-24).
Hiểu biết về sự khác biệt này không chỉ là kiến thức, mà phải dẫn đến sự khôn ngoan thiêng liêng trong cách sống và làm chứng.
1. Cầu Nguyện Có Hiểu Biết: Thay vì nhìn Hồi giáo như một khối đồng nhất, chúng ta có thể cầu nguyện cụ thể hơn. Hãy cầu nguyện cho sự hòa giải giữa các cộng đồng Sunni và Shia, thường xảy ra xung đột. Cầu nguyện để ánh sáng của Phúc Âm về Đấng Christ - Đấng Trung Gian duy nhất - chiếu rọi vào những tấm lòng đang tìm kiếm sự chỉ dẫn thiêng liêng qua các Imam hay giáo sĩ. Cầu nguyện cho những Cơ Đốc nhân sống giữa các cộng đồng này có sự khôn ngoan để yêu thương và làm chứng cách phù hợp.
2. Xây Dựng Mối Quan Hệ Với Tình Yêu Và Sự Tôn Trọng: Khi tiếp xúc với tín đồ Hồi giáo, sự hiểu biết cơ bản về nhánh của họ (nếu có thể) thể hiện sự quan tâm chân thành. Điều này mở ra cánh cửa đối thoại. Hãy nhớ rằng chúng ta không tranh luận để "thắng", nhưng để bày tỏ tình yêu và chân lý của Chúa Giê-xu. "Hãy ăn ở khôn khéo với những người ngoại, hãy lợi dụng thì giờ. Lời nói anh em phải có ân hậu theo luôn, và nêm thêm muối, hầu cho anh em biết nên đối đáp mỗi người là thể nào" (Cô-lô-se 4:5-6).
3. Củng Cố Nền Tảng Đức Tin Cá Nhân: Việc nghiên cứu các tôn giáo khác nhắc nhở chúng ta quý trọng ân điển tuyệt vời của Phúc Âm. Chúng ta không theo một hệ thống luật lệ hay một lãnh đạo tôn giáo trần thế, nhưng có một mối quan hệ cá nhân với Đấng Tạo Hóa qua Chúa Giê-xu. Hãy để điều này thúc giục lòng biết ơn và sự cam kết với Lẽ Thật đã được mặc khải trọn vẹn trong Kinh Thánh. "Ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời" (Ê-phê-sô 2:8).
4. Nhấn Mạnh Đến Sự Hiệp Nhất Trong Chân Lý: Sự chia rẽ trong Hồi giáo là một lời cảnh báo về hậu quả của việc xa rời nền tảng chân lý tối thượng. Hội Thánh của Chúa cũng đối diện với nguy cơ chia rẽ. Bài học cho chúng ta là phải gắn chặt vào Đấng Christ là đầu, và giữ "sự hiệp một của Thánh Linh" (Ê-phê-sô 4:3). Sự hiệp nhất thật không phải là thỏa hiệp chân lý, mà là hiệp nhất trong chân lý của Phúc Âm và dưới thẩm quyền của Kinh Thánh.
Sự khác biệt giữa Hồi giáo Sunni và Shia bắt nguồn từ một cuộc tranh cãi lịch sử về quyền kế vị, đã định hình nên hai con đường thần học và thực hành khác biệt qua nhiều thế kỷ. Với tư cách là Cơ Đốc nhân, chúng ta nghiên cứu điều này không phải để phán xét, nhưng để hiểu biết, cầu nguyện và tìm kiếm cơ hội chia sẻ về Đấng Christ - nguồn hy vọng duy nhất cho nhân loại bị chia rẽ.
Giữa một thế giới đầy những hệ tư tưởng và tôn giáo cạnh tranh, lời tuyên xưng của Phi-e-rơ vẫn vang vọng: "Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu" (Công vụ 4:12). Ước mong sự hiểu biết này không chỉ làm giàu kiến thức của chúng ta, mà còn thúc đẩy chúng ta sống và rao truyền Danh cứu rỗi đó với tình yêu thương và lòng khiêm nhường.
Bài nghiên cứu này được soạn với tinh thần tôn trọng sự thật lịch sử và thần học, đồng thời luôn giữ vững lập trường của đức tin Cơ Đốc dựa trên Kinh Thánh là Lời không hề sai lầm của Đức Chúa Trời.