Tại sao Pha-ra-ôn lại cứng lòng trước những lời cầu xin 'hãy để dân Ta đi' của Môi-se?

Cuộc đối đầu giữa Môi-se và Pha-ra-ôn, được ghi chép tỉ mỉ từ Xuất Ê-díp-tô Ký chương 4 đến chương 14, là một trong những trình thuật kịch tính và giàu ý nghĩa thần học nhất trong Cựu Ước. Trung tâm của cuộc xung đột này là lời tuyên bố lặp đi lặp lại: “Đức Giê-hô-va phán như vầy: Hãy cho dân Ta đi, đặng chúng nó hầu việc Ta” (Xuất Ê-díp-tô Ký 7:16). Thế nhưng, Pha-ra-ôn đã kiên quyết từ chối, dẫn đến mười tai vạ kinh khiếp giáng xuống xứ Ê-díp-tô. Câu hỏi đặt ra là: Tại sao Pha-ra-ôn lại cứng lòng một cách dai dẳng như vậy? Câu trả lời không đơn giản, nhưng được Kinh Thánh mô tả qua sự tương tác phức tạp giữa ý chí tự do của con người, sự can thiệp có chủ đích của Đức Chúa Trời, và cuộc chiến thuộc linh chống lại quyền tối thượng của Ngài.

Trước khi đi vào phân tích từ ngữ “cứng lòng”, chúng ta cần hiểu vị trí của Pha-ra-ôn. Trong văn hóa Ai Cập cổ đại, Pha-ra-ôn không chỉ là một vị vua; ông ta được xem như một vị thần, con của thần Ra, hiện thân của thần Horus trên đất. Quyền lực, sự thịnh vượng, và an ninh của đế chế Ê-díp-tô đều phụ thuộc vào lao động nô lệ của dân Y-sơ-ra-ên. Việc thả tự do cho hàng trăm ngàn lao động nô lệ này đồng nghĩa với một cú sốc kinh tế và một sự sỉ nhục về mặt chính trị-tôn giáo. Lời yêu cầu “hãy để dân Ta đi” của Giê-hô-va Đức Chúa Trời, qua miệng Môi-se, là một sự thách thức trực tiếp đến thần tính, uy quyền và ngai vàng của Pha-ra-ôn. Sự cứng lòng đầu tiên xuất phát từ lòng kiêu ngạo, sự ỷ lại vào quyền lực trần gian, và nỗi sợ mất mát (Châm Ngôn 16:18).

Kinh Thánh tiếng Hê-bơ-rơ sử dụng ba động từ chính để mô tả tình trạng “cứng lòng” của Pha-ra-ôn, mỗi từ mang một sắc thái ý nghĩa riêng biệt:

• חָזַק (chazaq): Có nghĩa là “mạnh mẽ, cứng cỏi, kiên cố”. Trong phần lớn các lần xuất hiện, chính Đức Chúa Trời là Chủ thể làm cho lòng Pha-ra-ôn trở nên chazaq (ví dụ: Xuất Ê-díp-tô Ký 4:21; 7:13; 9:12; 10:20, 27; 11:10; 14:4, 8, 17). Điều này chỉ ra một hành động can thiệp có chủ ý từ phía Đấng Tối Cao.
• כָּבַד (kabed): Có nghĩa là “nặng, nặng nề, vinh hiển”. Lòng của Pha-ra-ôn trở nên “nặng nề”, ý nói sự ngu dốt, chậm hiểu thuộc linh, và thiếu sự nhạy cảm (Xuất Ê-díp-tô Ký 7:14; 8:15, 32; 9:7, 34). Có những phân đoạn nói “Pha-ra-ôn làm cho lòng mình nặng thêm” (tự mình cứng lòng).
• קָשָׁה (qashah): Có nghĩa là “khó khăn, khắc nghiệt, cứng cỏi”. Động từ này thường được dùng để mô tả thái độ cứng cỏi, khó lay chuyển của Pha-ra-ôn (Xuất Ê-díp-tô Ký 7:3; 13:15).

Sự luân phiên sử dụng ba từ này cho thấy một tiến trình song song: (1) Pha-ra-ôn tự mình cứng lòng (kabed) vì kiêu ngạo và ích kỷ. (2) Trong sự công bình và để bày tỏ quyền năng, Đức Chúa Trời xác nhận và tăng cường (chazaq) sự lựa chọn đó của ông ta. (3) Kết quả là lòng Pha-ra-ôn trở nên vô cùng cứng cỏi (qashah), không thể lay chuyển.

Đây là điểm thần học then chốt và cũng là nan đề. Làm thế nào để dung hòa giữa việc Pha-ra-ôn tự chọn cứng lòng và việc Đức Chúa Trời “làm cho” lòng người ấy cứng lại? Kinh Thánh trình bày cả hai mặt của đồng xu này một cách rõ ràng mà không mâu thuẫn:

1. Trách nhiệm của con người (Human Responsibility): Ngay từ đầu, Pha-ra-ôn đã có sự lựa chọn. Sau tai vạ thứ hai (ếch nhái), ông thấy sự nhẹ nhõm và “làm cho lòng mình nặng thêm” (Xuất Ê-díp-tô Ký 8:15). Sau tai vạ mưa đá (tai vạ thứ bảy), chính các quần thần của ông cũng nhận ra “Ấy là ngón tay của Đức Chúa Trời”, nhưng Pha-ra-ôn vẫn “phạm tội nữa, làm cho lòng mình nặng thêm” (Xuất Ê-díp-tô Ký 9:34-35). Ông ta hoàn toàn chịu trách nhiệm cho sự cứng lòng của mình.
2. Chủ quyền của Đức Chúa Trời (Divine Sovereignty): Đức Chúa Trời, với sự hiểu biết trọn vẹn và quyền tối thượng, đã tuyên bố trước rằng Ngài sẽ “làm cứng lòng” Pha-ra-ôn (Xuất Ê-díp-tô Ký 4:21; 7:3). Điều này không có nghĩa Đức Chúa Trời “ép” Pha-ra-ôn phạm tội, nhưng Ngài rút lại ân điển tể trị thông thường (common grace) vốn có thể làm mềm lòng con người, và để Pha-ra-ôn tiếp tục đi trên con đường ông đã chọn, với tất cả hậu quả của nó. Mục đích tối thượng được tuyên bố rõ: “Ta sẽ dùng ra tay ta hành hại xứ Ê-díp-tô… và đội quân lớn nầy của ta, là dân Y-sơ-ra-ên… hầu cho người Ê-díp-tô biết rằng ta là Đức Giê-hô-va” (Xuất Ê-díp-tô Ký 7:4-5). Sự cứng lòng của Pha-ra-ôn trở thành phương tiện để Đức Chúa Trời bày tỏ quyền năng cứu chuộc và sự phán xét công bình của Ngài cho cả thế gian.

Sứ đồ Phao-lô sau này đã viện dẫn sự kiện này để minh họa cho chân lý: “Vậy, Ngài muốn thương xót ai thì thương xót, và muốn làm cứng lòng ai thì làm” (Rô-ma 9:18). Đây không phải là sự độc đoán, nhưng là sự bày tỏ quyền tối cao của Đấng Tạo Hóa trên tạo vật phản loạn, nhằm hoàn thành mục đích cứu rỗi lớn hơn của Ngài.

Mười tai vạ không chỉ là những hình phạt ngẫu nhiên; chúng là một cuộc tấn công có hệ thống vào các thần của Ê-díp-tô (Xuất Ê-díp-tô Ký 12:12) và là những cơ hội cuối cùng cho Pha-ra-ôn ăn năn. Mỗi tai vạ đều cho thấy quyền năng vượt trội của Giê-hô-va Đức Chúa Trời trên từng lĩnh vực mà người Ê-díp-tô tôn thờ: thần Nile (Hapi), thần ếch (Heqet), thần bò (Hathor), thần mặt trời (Ra)… Mặc dù vậy, sau mỗi lần tạm nhượng bộ rồi lại cứng lòng, lòng của Pha-ra-ôn càng trở nên chai lì hơn. Sự cứng lòng đã dẫn đến một tiến trình tự hủy diệt: từ sự bất tiện (nước máu, ếch nhái), đến tổn thất tài sản (súc vật chết, mưa đá), đến sự đau đớn thể xác (ghẻ chốc), và cuối cùng là cái chết của con trưởng nam – đòn đánh vào tương lai và dòng dõi của chính ông ta.

Trình thuật về Pha-ra-ôn không chỉ là một câu chuyện lịch sử, mà là một tấm gương cảnh tỉnh mạnh mẽ cho mỗi chúng ta.

1. Nhận Diện Sự Cứng Lòng Trong Chính Mình: Chúng ta có thể không phản đối Đức Chúa Trời cách công khai như Pha-ra-ôn, nhưng sự cứng lòng thường biểu hiện qua việc không chịu vâng theo một mạng lệnh rõ ràng trong Lời Chúa, cố chấp giữ lấy tội lỗi, hay từ chối tha thứ. Mỗi lần chúng ta nói “không” với tiếng phán nhỏ nhẹ của Đức Thánh Linh, lòng chúng ta cũng có nguy cơ trở nên “nặng nề” (kabed) hơn một chút.

2. Bài Học Về Sự Kiên Nhẫn Và Vâng Lời Của Môi-se: Trước một đối thủ cứng lòng dai dẳng, Môi-se được kêu gọi phải vâng lời và kiên trì. Ông trung tín rao báo sứ điệp của Đức Chúa Trời dù kết quả bề ngoài có vẻ thất bại. Trong đời sống chúng ta, khi cầu nguyện cho một người cứng lòng hoặc đối diện với sự chống đối dai dẳng, chúng ta được gọi để trung tín, kiên nhẫn và tiếp tục phó thác kết quả cho Đức Chúa Trời (Ga-la-ti 6:9).

3. Tôn Cao Chủ Quyền Của Đức Chúa Trời Trong Mọi Hoàn Cảnh: Câu chuyện dạy chúng ta rằng Đức Chúa Trời hoàn toàn làm chủ mọi tình huống, ngay cả khi sự dữ và sự cứng lòng của con người dường như đang thắng thế. Ngài có thể sử dụng ngay cả sự chống đối của kẻ thù để hoàn thành chương trình cứu rỗi vĩ đại của Ngài (Sáng Thế Ký 50:20). Điều này mang lại sự bình an và lòng tin cậy sâu xa cho chúng ta giữa những nghịch cảnh.

4. Lời Cảnh Báo Về Sự Lừa Dối Của Tội Lỗi: Sứ đồ Hê-bơ-rơ đã lấy ví dụ về dân Y-sơ-ra-ôn trong đồng vắng và cảnh báo: “Anh em hãy giữ lấy, kẻo trong anh em có ai bị sự cứng lòng lừa dối mà lìa bỏ Đức Chúa Trời chăng” (Hê-bơ-rơ 3:12-13). Sự cứng lòng bắt đầu bằng sự lừa dối – rằng chúng ta có thể chống lại Đức Chúa Trời mà không phải gánh hậu quả. Lời khuyên là hãy khích lệ nhau mỗi ngày, để tấm lòng không trở nên xấu xa vì sự lừa dối của tội lỗi.

Sự cứng lòng của Pha-ra-ôn là một bức tranh sống động về tội lỗi của con người khi đối diện với ân điển và uy quyền của Đức Chúa Trời. Nó bắt nguồn từ lòng kiêu ngạo và ý chí muốn tự quyết, được Đức Chúa Trời trong sự công bình và chủ quyền của Ngài, để cho nó đi đến hậu quả tột cùng, nhằm bày tỏ quyền năng cứu chuộc và sự phán xét công bình của Ngài. Câu chuyện này thúc giục chúng ta xét lại lòng mình: “Các ngươi chớ cứng lòng như tại Mê-ri-ba, Như trong ngày tại Ma-sa ở trong đồng vắng” (Thi Thiên 95:8). Thay vào đó, hãy mở lòng ra với tiếng phán của Đấng Christ, vì “Ngày nay, nếu các ngươi nghe tiếng Ngài, thì chớ cứng lòng” (Hê-bơ-rơ 4:7). Ân điển của Đức Chúa Trời trong Chúa Giê-xu Christ chính là quyền năng phá vỡ sự cứng lòng cứng cỏi nhất, biến đổi một tấm lòng bằng đá thành tấm lòng bằng thịt (Ê-xê-chi-ên 36:26).