Phúc Âm nào được viết đầu tiên?

Trong bốn sách Phúc Âm đầu tiên của Tân Ước – Mát-thêu, Mác, Lu-ca và Giăng – một câu hỏi học thuật và thuộc linh quan trọng thường được đặt ra: Sách nào trong số này được biên soạn đầu tiên? Việc tìm hiểu vấn đề này không chỉ mang tính lịch sử, mà còn mở ra cho chúng ta cái nhìn sâu sắc về sự quan phòng của Đức Chúa Trời trong việc bảo tồn và truyền đạt chân lý về Con Ngài, Chúa Giê-xu Christ. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào các bằng chứng nội tại và ngoại tại, khảo sát ngôn ngữ Hy Lạp, và rút ra những bài học ứng dụng thiết thực cho đời sống Cơ Đốc nhân.

Việc xác định thứ tự biên soạn các sách Phúc Âm giúp chúng ta hiểu rõ hơn bối cảnh lịch sử và mục đích thần học của từng tác giả. Nó không làm giảm giá trị linh cảm (inspiration) của bất kỳ sách nào, vì tất cả đều "đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn" (2 Ti-mô-thê 3:16). Tuy nhiên, hiểu biết này củng cố tính đáng tin cậy của các bản ghi chép, cho thấy sự chân thực và nhất quán trong chứng cớ về Đấng Christ.

Chứng cớ mạnh mẽ và sớm nhất đến từ các giáo phụ Hội thánh đầu tiên.

1. Papias (khoảng 60-130 S.C.): Giám mục tại Hierapolis, Papias được sử gia Eusebius trích dẫn. Ông viết: "Mác, người đã từng là thông dịch viên của Phi-e-rơ, đã ghi chép chính xác, dù không theo thứ tự, mọi điều ông nhớ về những lời dạy và hành động của Chúa... Ông chỉ có một mục đích: không bỏ sót bất cứ điều gì ông đã nghe, và không ghi chép bất cứ điều gì sai sự thật." Điều này chỉ ra rằng Phúc Âm Mác có liên hệ mật thiết với sự chứng của Sứ đồ Phi-e-rơ và có khả năng được lưu hành sớm.

2. Irenaeus (khoảng 130-202 S.C.): Trong tác phẩm "Chống Dị Giáo" (Against Heresies), Irenaeus xác nhận: "Sau khi Phi-e-rơ và Phao-lô rao truyền Phúc Âm tại Rô-ma, Mác, môn đồ và là thông dịch viên của Phi-e-rơ, đã trao lại cho chúng ta bằng văn bản những điều Phi-e-rơ đã rao giảng. Còn Lu-ca, người bạn đồng hành của Phao-lô, đã ghi chép trong một cuốn sách Phúc Âm mà Phao-lô rao giảng." Truyền thống này ủng hộ mạnh mẽ việc Mác được viết đầu tiên, có thể vào những năm 60 S.C., trước cả sự sụp đổ của Giê-ru-sa-lem (70 S.C.).

Khi so sánh kỹ lưỡng ba sách Phúc Âm Nhất Lãm (Mát-thêu, Mác, Lu-ca), một sự trùng hợp đáng kinh ngạc về nội dung, cấu trúc và từ ngữ hiện ra. Khoảng 90% nội dung của Mác xuất hiện trong Mát-thêu, và khoảng 50% trong Lu-ca. Điều này dẫn đến giả thuyết "Thuyết Nguồn Mác" (Marcan Priority) được đa số học giả Kinh Thánh (cả bảo thủ lẫn tự do) chấp nhận: Phúc Âm Mác là nguồn tư liệu chính cho Mát-thêu và Lu-ca.

1. Đặc Điểm Văn Phong của Mác:
- Ngắn gọn và hành động: Mác thường sử dụng từ "ευθύς" (euthus - "lập tức", "tức thì") hơn 40 lần, tạo cảm giác khẩn trương, chuyển động nhanh. Phúc Âm này tập trung vào những việc Chúa Giê-xu làm hơn là những bài giảng dài.
- Ngôn ngữ thô mộc, sống động: Mác giữ lại nhiều chi tiết sinh động từ ký ức của nhân chứng (như Phi-e-rơ). Ví dụ: Chúa Giê-xu ngủ "trên cái gối" trong thuyền (Mác 4:38), hay người bị quỷ ám "cào giữa mồ mả" (Mác 5:5). Những chi tiết này thường được Mát-thêu và Lu-ca làm mượt mà hơn.
- Cấu trúc đơn giản: Mác có cấu trúc rõ ràng: chức vụ tại Ga-li-lê, hành trình lên Giê-ru-sa-lem, tuần lễ cuối cùng.

2. So Sánh Các Thuật Ngữ Quan Trọng:
Xem xét từ ngữ Hy Lạp cho thấy Mác thường dùng từ thông tục, trong khi Mát-thêu và Lu-ca dùng từ trang trọng hơn.
- Ví dụ trong Mác 10:20: Người trai trẻ nói: "Thưa thầy, tất cả những điều đó tôi đã giữ từ thuở nhỏ." (τὰ πάντα ταῦτα - ta panta tauta).
- Trong Mát-thêu 19:20: Cùng một câu chuyện, nhưng được ghi: "Điều đó tôi đã giữ..." (Ταῦτα πάντα - Tauta panta - một cấu trúc ngữ pháp tinh tế hơn).
Điều này phù hợp với việc Mác ghi chép trực tiếp lời kể sống động, còn Mát-thêu (một người thu thuế, quen với văn bản) và Lu-ca (một bác sĩ, nhà sử học) biên tập lại với văn phong trau chuốt hơn.

Quan điểm cho rằng Mát-thêu viết đầu tiên dựa trên chứng cớ của Augustine và một số giáo phụ khác, cho rằng Mát-thêu (viết bằng tiếng Hê-bơ-rơ/A-ram) là đầu tiên, sau đó Mác tóm tắt lại. Tuy nhiên, bằng chứng cho giả thuyết này yếu hơn. Không có bản thảo tiếng Hê-bơ-rơ nào của Mát-thêu tồn tại, và bản Hy Lạp chúng ta có ngày nay có vẻ là bản gốc, vì nó trích dẫn trực tiếp từ Cựu Ước Bản Bảy Mươi (Septuagint - bản dịch tiếng Hy Lạp).

Một bằng chứng nội tại khác: Mác giải thích các phong tục Do Thái cho độc giả ngoại bang (ví dụ: Mác 7:3-4 giải thích về sự rửa tay). Điều này cho thấy sách nhắm đến độc giả La Mã/Dân Ngoại, phù hợp với bối cảnh Hội thánh đầu tiên tại Rô-ma, nơi tin tức về Chúa Giê-xu cần được trình bày cơ bản và rõ ràng nhất. Trong khi đó, Mát-thêu nhắm đến độc giả Do Thái, với nhiều trích dẫn Cựu Ước để chứng minh Chúa Giê-xu là Đấng Mê-si.

Hiểu Mác là sách đầu tiên giúp chúng ta nắm bắt thông điệp khẩn thiết cho Hội thánh sơ khai, nhiều người trong số họ đối diện với sự bắt bớ.
Chủ đề chính của Mác: Giê-xu là Con Đức Chúa Trời, là Đầy Tớ đau khổ và là Đấng Cứu Thế quyền năng.
Mở đầu trực tiếp: "Đầu Tin Lành của Đức Chúa Jêsus Christ, là Con Đức Chúa Trời" (Mác 1:1). Trọng tâm là hành động cứu chuộc. Câu then chốt ở giữa sách là lời tuyên bố của Chúa Giê-xu: "Vì Con người đã đến không phải để được hầu việc, nhưng để hầu việc, và phó sự sống mình làm giá chuộc cho nhiều người." (Mác 10:45). Từ Hy Lạp cho "giá chuộc" là λύτρον (lytron), mang ý nghĩa giá tiền chuộc một nô lệ. Đây là cốt lõi của Phúc Âm.

Sự nhấn mạnh vào sự đau khổ và thập tự giá của Đấng Christ (Mác 8:31, 9:31, 10:33-34) là lời kêu gọi các môn đồ đầu tiên, và cả chúng ta ngày nay, bước vào con đường thập tự: "Nếu ai muốn theo ta, phải tự bỏ mình đi, mỗi ngày vác thập tự giá mình mà theo ta." (Mác 8:34).

Việc nghiên cứu này không chỉ là học thuật, mà phải đem lại sự biến đổi cho đời sống chúng ta.
1. Sống Với Sự Khẩn Trương Của Tin Lành: Nhịp điệu "lập tức" (euthus) trong Mác nhắc nhở chúng ta rằng công việc của Nước Đức Chúa Trời là khẩn thiết. Chúng ta được kêu gọi sống và chia sẻ Tin Lành với tấm lòng sốt sắng, không trì hoãn. "Kìa, hiện nay là thì thuận tiện; kìa, hiện nay là ngày cứu rỗi!" (2 Cô-rinh-tô 6:2).
2. Tập Trung Vào Cốt Lõi: Chúa Giê-xu Và Thập Tự Giá: Phúc Âm đầu tiên được viết ra đã tập trung vào con người, chức vụ, sự chết và sự sống lại của Chúa Giê-xu. Đời sống và sự phục vụ của chúng ta phải luôn lấy Ngài làm trung tâm, không xao lãng bởi những giáo lý phụ hay tranh cãi ngoài lề.
3. Bài Học Về Sự Khiêm Nhường Từ Tác Giả: Gioan Mác, người từng thối lui trong chuyến hành trình truyền giáo đầu tiên (Công vụ 13:13), sau này được Phao-lô trân trọng (2 Ti-mô-thê 4:11). Ông không phải là sứ đồ, mà là một "thanh niên" (Mác 14:51-52) trung thành ghi lại lời chứng của Phi-e-rơ. Đức Chúa Trời có thể dùng những con người không hoàn hảo, biết ăn năn, để thực hiện công việc vĩ đại của Ngài.
4. Truyền Đạt Tin Lành Cách Đơn Giản Và Sống Động: Cách Mác kể chuyện sinh động nhắc chúng ta rằng khi chứng đạo, hãy chia sẻ về Chúa Giê-xu một cách chân thật, cụ thể và tập trung vào những hành động quyền năng và ân điển của Ngài, hơn là chỉ trình bày giáo lý phức tạp.

Dựa trên bằng chứng vững chắc từ truyền thống Hội thánh đầu tiên và phân tích văn chương kỹ lưỡng, Phúc Âm Mác có khả năng cao là sách Phúc Âm đầu tiên được biên soạn. Điều này không hề giảm giá trị của các Phúc Âm khác, nhưng ngược lại, tô điểm thêm cho bức tranh đa sắc màu về Chúa Cứu Thế. Mát-thêu, Mác, Lu-ca và Giăng, dưới sự soi dẫn của Đức Thánh Linh, đã viết cho những đối tượng khác nhau, với những góc nhìn bổ sung cho nhau, để chúng ta ngày nay có thể thấy "sự rực rỡ của sự vinh hiển Đức Chúa Trời, và hình bóng của Đấng thật" (Hê-bơ-rơ 1:3) một cách trọn vẹn hơn.

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta cảm tạ Chúa vì Ngài đã dùng những con người bằng xương bằng thịt, trong những hoàn cảnh lịch sử cụ thể, để bảo tồn Lời Hằng Sống cho mọi thế hệ. Hãy đọc, nghiền ngẫm và sống theo Phúc Âm giản dị nhưng quyền năng này, luôn nhớ rằng Tin Lành ấy bắt đầu từ thập tự giá và phục sinh của Chúa Giê-xu Christ, và đó là nền tảng duy nhất cho đức tin và hy vọng của chúng ta.