Phúc Âm Ma-ri-a (Ma-ri-a Mác-đa-la) là gì?
Trong lịch sử Hội Thánh đầu tiên, nhiều tác phẩm tự xưng là “phúc âm” đã xuất hiện nhưng không được công nhận vào Kinh Thánh Tân Ước. Một trong những tác phẩm đó là Phúc Âm Ma-ri-a, thường được gắn với Ma-ri-a Mác-đa-la, một môn đồ nổi tiếng của Chúa Giê-xu. Bài viết này sẽ khảo sát tài liệu này từ góc độ nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, trình bày nội dung, bối cảnh lịch sử, và lý do tại sao nó không thuộc về Kinh Thánh, đồng thời rút ra những bài học thiết thực cho đời sống Cơ Đốc ngày nay.
I. Giới Thiệu Chung Về Phúc Âm Ma-ri-a
Phúc Âm Ma-ri-a (còn gọi là Phúc Âm theo Ma-ri-a Mác-đa-la) là một văn bản thuộc nhóm văn học Ngộ Đạo (Gnostic) được viết vào khoảng thế kỷ thứ hai sau Công nguyên. Tài liệu này không nằm trong quy điển Kinh Thánh của bất kỳ giáo hội chính thống nào, nhưng được giới học giả nghiên cứu như một phần của các “phúc âm ngụy thư” (apocryphal gospels). Tên gọi của nó bắt nguồn từ việc Ma-ri-a Mác-đa-la được mô tả như người nhận được những mặc khải đặc biệt từ Chúa Giê-xu và sau đó truyền đạt lại cho các sứ đồ.
Từ “phúc âm” (εὐαγγέλιον – euangelion) trong Tân Ước chỉ về tin mừng cứu rỗi qua Chúa Giê-xu Christ. Tuy nhiên, các tác phẩm Ngộ Đạo thường mượn danh nghĩa này để truyền bá giáo lý bí truyền, xa rời đức tin tông truyền.
II. Lịch Sử Phát Hiện Và Văn Bản
Bản văn hoàn chỉnh nhất của Phúc Âm Ma-ri-a được tìm thấy trong Bộ Kinh Điển Berlin (Berlin Codex), còn gọi là Bản thảo Akhmim, mua lại ở Cairo năm 1896. Bộ codex này viết bằng tiếng Copt Sahidic, có niên đại khoảng thế kỷ thứ 5, nhưng bản gốc Hy Lạp của Phúc Âm Ma-ri-a được ước tính ra đời vào khoảng năm 120–180 SCN. Ngoài ra, hai mảnh giấy papyri Hy Lạp (P.Oxy. 3525 và P.Ryl. 463) cũng chứa các phần của văn bản này, xác nhận sự tồn tại từ sớm.
Bản văn hiện còn không đầy đủ: chỉ khoảng 8 trang (trên tổng số có thể là 19) được bảo tồn. Phần đầu và một số đoạn giữa bị mất. Nội dung còn lại bao gồm các cuộc đối thoại giữa Chúa Giê-xu với các môn đồ sau khi Ngài phục sinh, và sau đó là sự tranh luận giữa các môn đồ về thẩm quyền của Ma-ri-a.
III. Nội Dung Tóm Tắt
Phúc Âm Ma-ri-a mở đầu bằng cảnh Chúa Giê-xu (được gọi là “Đấng Cứu Thế”) dạy dỗ các môn đồ sau khi phục sinh. Ngài nói về bản chất của tội lỗi, thế gian và sự giải thoát. Một số câu nói đáng chú ý:
“Tội lỗi không hề tồn tại; nhưng chính các ngươi tạo ra tội lỗi khi các ngươi hành động theo bản chất của sự ngoại tình, điều được gọi là ‘tội lỗi’.” (Phúc Âm Ma-ri-a 4:9–10)
Sau khi Chúa Giê-xu rời đi, các môn đồ buồn rầu và sợ hãi. Ma-ri-a Mác-đa-la đứng lên an ủi họ và thuật lại một khải tượng mà cô đã nhận được từ Chúa. Trong khải tượng, Chúa Giê-xu dạy về sự thăng thiên của linh hồn sau khi chết, phải vượt qua bốn quyền lực thù địch: Bóng Tối, Ham Muốn, Vô Minh, và Thịnh Nộ. Linh hồn sẽ chiến thắng chúng bằng cách tuyên bố sự hiểu biết về nguồn gốc thật của mình.
Khi Ma-ri-a kể xong, các sứ đồ phản ứng khác nhau. Phi-e-rơ nghi ngờ: “Ngài thực sự đã nói riêng với một người phụ nữ mà không cho chúng ta biết? Chúng ta có nên lắng nghe bà ấy không?” (9:2–4). Anh-rê cũng tỏ ra hoài nghi. Tuy nhiên, Lê-vi bênh vực Ma-ri-a: “Phi-e-rơ, Ngài đã yêu cô ấy hơn chúng ta. Hãy ăn năn và trở nên như một con người thật sự” (9:8–10). Văn bản kết thúc với việc các môn đồ ra đi rao giảng.
IV. Thần Học Ngộ Đạo Trong Phúc Âm Ma-ri-a
Phúc Âm Ma-ri-a mang đậm dấu ấn của thuyết Ngộ Đạo (Gnosticism) – một phong trào tôn giáo triết học thịnh hành vào thế kỷ thứ 2 và 3, tuyên bố rằng sự cứu rỗi đạt được nhờ gnosis (γνῶσις), tức “tri thức bí mật” về nguồn gốc thần thánh của linh hồn và sự tăm tối của vật chất. Một số điểm chính:
- Thuyết nhị nguyên: Vật chất là xấu xa, do một vị thần thấp kém (Demiurge) tạo ra, còn linh hồn là tia sáng của Thượng Đế chân thật bị giam cầm trong thân xác.
- Không có tội theo nghĩa truyền thống: “Tội lỗi không tồn tại” – con người sa ngã vì vô minh, không phải vì vi phạm luật pháp của Đức Chúa Trời.
- Con đường thăng thiên của linh hồn: Sau khi chết, linh hồn phải vượt qua các quyền lực thù nghịch bằng cách tiết lộ tri thức bí mật.
- Vai trò đặc biệt của Ma-ri-a Mác-đa-la: Trong văn bản này, bà được mô tả là người nhận được mặc khải sâu xa hơn các sứ đồ nam, phản ánh tư tưởng Ngộ Đạo coi trọng tri thức bí truyền hơn thẩm quyền tông đồ.
Những giáo lý này trái ngược hoàn toàn với Kinh Thánh chính thống. Kinh Thánh dạy rằng Đức Chúa Trời là Đấng Tạo Hóa duy nhất (Sáng Thế Ký 1:1), vật chất không xấu nhưng Ngài thấy là tốt lành (1 Ti-mô-thê 4:4). Tội lỗi là sự vi phạm luật pháp của Đức Chúa Trời (1 Giăng 3:4) và mọi người đều phạm tội (Rô-ma 3:23). Sự cứu rỗi đến bởi ân điển qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, Đấng chịu chết thay cho tội lỗi chúng ta và sống lại thân thể (Ê-phê-sô 2:8–9; 1 Cô-rinh-tô 15:3–4). Chúa Giê-xu phục sinh trong thân thể vật lý (Lu-ca 24:39), không phải là một linh hồn thoát khỏi vật chất.
V. Ma-ri-a Mác-đa-la Trong Các Phúc Âm Chính Thống
Để hiểu rõ hơn về Phúc Âm Ma-ri-a, chúng ta cần nhìn vào hình ảnh thật của Ma-ri-a Mác-đa-la qua các sách Phúc Âm Tân Ước (Ma-thi-ơ, Mác, Lu-ca, Giăng).
- Ma-ri-a là người đến từ thị trấn Mác-đa-la (Magdala), nằm bên bờ biển Ga-li-lê. Bà bị bảy quỷ ám và được Chúa Giê-xu giải cứu (Lu-ca 8:2; Mác 16:9).
- Sau đó bà đi theo Chúa Giê-xu và phục vụ Ngài cùng các môn đồ khác (Lu-ca 8:1–3).
- Bà có mặt dưới chân thập tự giá khi Chúa chịu đóng đinh (Ma-thi-ơ 27:56; Mác 15:40; Giăng 19:25).
- Bà chứng kiến việc chôn xác Chúa (Ma-thi-ơ 27:61; Mác 15:47).
- Vào sáng sớm ngày thứ nhất, bà và các phụ nữ khác đến mộ và được thiên sứ báo tin Chúa sống lại (Mác 16:1–8). Riêng theo Giăng 20:1–18, Ma-ri-a là người đầu tiên thấy Chúa phục sinh và được sai đi báo tin cho các môn đồ.
Như vậy, Ma-ri-a Mác-đa-la là một môn đồ trung tín, được Chúa yêu thương và ủy thác sứ mạng quan trọng. Tuy nhiên, bà không được Chúa gọi làm sứ đồ (sứ đồ là những người được Chúa trực tiếp chọn và ủy nhiệm rao giảng Phúc Âm). Thông tin sai lầm phổ biến rằng bà là một kỹ nữ đã bị Giáo hoàng Gregory I đưa ra vào thế kỷ thứ 6, nhưng Kinh Thánh không hề nói như vậy.
VI. Tại Sao Phúc Âm Ma-ri-a Không Có Trong Kinh Thánh?
Hội Thánh đầu tiên đã xác định quy điển Tân Ước dựa trên những tiêu chuẩn khắt khe:
- Tính sứ đồ (Apostolicity): Tác phẩm phải do một sứ đồ viết hoặc có liên hệ mật thiết với sứ đồ. Phúc Âm Ma-ri-a được viết muộn (thế kỷ thứ 2), không có bằng chứng nào cho thấy nó do Ma-ri-a Mác-đa-la viết, và nội dung trái ngược với lời dạy của các sứ đồ.
- Tính chính thống (Orthodoxy): Phải phù hợp với giáo lý căn bản mà các sứ đồ đã truyền lại. Phúc Âm Ma-ri-a chứa đựng giáo lý Ngộ Đạo, phủ nhận tội lỗi, phủ nhận giá trị của vật chất, và xem sự cứu rỗi là nhờ tri thức bí mật – đi ngược lại với Phúc Âm về ân điển qua đức tin.
- Tính cổ xưa (Antiquity): Phải có từ thời các sứ đồ (thế kỷ thứ 1). Các bản thảo của Phúc Âm Ma-ri-a có niên đại muộn hơn.
- Tính phổ quát (Catholicity): Được Hội Thánh rộng rãi chấp nhận và sử dụng trong thờ phượng. Phúc Âm Ma-ri-a chỉ lưu hành trong một số nhóm Ngộ Đáo nhỏ, và sớm bị các giáo phụ như I-rê-nê, Téc-tu-li-an lên án là dị giáo.
Do đó, Hội Thánh đã loại bỏ Phúc Âm Ma-ri-a ra khỏi quy điển. Kinh Thánh mà chúng ta có ngày nay là đầy đủ và đáng tin cậy (2 Ti-mô-thê 3:16–17).
VII. Ý Nghĩa Lịch Sử Và Ảnh Hưởng Hiện Đại
Dù không thuộc Kinh Thánh, Phúc Âm Ma-ri-a vẫn có giá trị lịch sử vì nó giúp chúng ta hiểu rõ hơn về các nhóm dị giáo đầu tiên và cuộc chiến bảo vệ chân lý của Hội Thánh. Trong thế kỷ 20 và 21, nó trở nên nổi tiếng qua các tác phẩm văn hóa đại chúng như tiểu thuyết Mật mã Da Vinci, thường bị diễn giải sai lệch để tuyên truyền rằng Ma-ri-a Mác-đa-la là vợ của Chúa Giê-xu hoặc lãnh đạo Hội Thánh. Tín hữu cần thận trọng, kiểm chứng mọi thông tin qua Lời Chúa.
VIII. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc
Từ việc tìm hiểu Phúc Âm Ma-ri-a, chúng ta rút ra nhiều bài học thiết thực:
1. Gốc rễ trong Lời Chúa để phân biệt chân – giả
Kinh Thánh cảnh báo: “Hãy kính sợ Đức Chúa Trời, chớ tin cậy nơi các đấng quân vương!” (Thi Thiên 118:9). Nhưng điều này cũng áp dụng với các giáo lý lạ: “Hỡi kẻ rất yêu dấu, chớ tin cậy mọi thần, nhưng hãy thử cho biết các thần có phải đến từ Đức Chúa Trời chăng” (1 Giăng 4:1). Việc nghiên cứu Lời Chúa mỗi ngày giúp chúng ta nhận ra những sai lầm của các giáo phái và triết lý trái với Phúc Âm.
2. Trân trọng vai trò của phụ nữ trong chức vụ theo Kinh Thánh
Ma-ri-a Mác-đa-la là tấm gương về lòng trung tín, can đảm và phục vụ. Cô đã được Chúa sử dụng như một nhân chứng quan trọng về sự phục sinh. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng trong Đấng Christ, không còn phân biệt nam nữ về mặt giá trị (Ga-la-ti 3:28), và Chúa ban ân tứ cho mọi tín hữu để phục vụ Ngài. Tuy nhiên, chúng ta cũng phải tránh cực đoan: không tôn vinh Ma-ri-a quá mức hoặc gán cho bà những vị trí không có trong Kinh Thánh.
3. Cảnh giác với những “phúc âm khác”
Sứ đồ Phao-lô nghiêm khắc: “Nếu ai rao giảng cho anh em một tin lành nào khác với Tin Lành anh em đã nhận, thì người ấy đáng bị a-na-them!” (Ga-la-ti 1:9). Ngày nay, nhiều tà giáo vẫn xuất hiện với những lời dạy nghe có vẻ khôn ngoan nhưng thực chất phủ nhận thập giá hoặc thêm bớt sự cứu rỗi. Hãy bám chặt vào Phúc Âm đơn giản mà mạnh mẽ: Chúa Giê-xu chết vì tội chúng ta và sống lại.
4. Sự cứu rỗi bằng ân điển, không bằng tri thức bí mật
Phúc Âm Ma-ri-a nhấn mạnh gnosis (tri thức) như con đường cứu rỗi. Nhưng Kinh Thánh dạy rằng sự khôn ngoan thật là biết Chúa Giê-xu Christ (1 Cô-rinh-tô 2:2). Sự hiểu biết về Chúa là quan trọng (Ê-phê-sô 1:17), nhưng đó là kết quả của mối liên hệ cá nhân với Ngài, không phải là một mớ bí quyết huyền bí. “Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời.” (Ê-phê-sô 2:8)
5. Sự phục sinh thân thể – niềm hy vọng vững chắc
Trái với tư tưởng Ngộ Đạo coi vật chất là xấu và phủ nhận sự phục sinh thân thể, Kinh Thánh hứa rằng chúng ta sẽ được sống lại với thân thể vinh hiển như Chúa Giê-xu (1 Cô-rinh-tô 15:42–44). Điều này khích lệ chúng ta sống thánh khiết ngay trong thân xác này, vì nó là đền thờ của Đức Thánh Linh (1 Cô-rinh-tô 6:19–20).
Kết Luận
Phúc Âm Ma-ri-a là một tài liệu lịch sử thú vị, minh họa cho sự đa dạng tư tưởng trong thế giới Cơ Đốc giáo sơ kỳ, nhưng nó không phải là Lời Đức Chúa Trời. Nghiên cứu nó giúp chúng ta thêm trân quý Kinh Thánh đã được gìn giữ qua bao thế hệ và củng cố đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ. Hãy luôn bám vào Lời Chúa, rao truyền Phúc Âm chân thật, và sống mỗi ngày trong sự hiểu biết Ngài sâu nhiệm hơn.
“Lời Chúa là ngọn đèn cho chân tôi, Ánh sáng cho đường lối tôi.” (Thi Thiên 119:105)