Chủ nghĩa Cải Cách là gì và có theo Kinh Thánh không?

Khi nhắc đến lịch sử Hội Thánh, phong trào Cải Cách Thế Kỷ 16 (còn gọi là Cải Chánh Giáo hoặc Protestant Reformation) không chỉ là một bước ngoặt lịch sử mà còn là một cuộc đại tu chính về thần học, đưa Hội Thánh trở lại với nền tảng duy nhất là Lời Đức Chúa Trời. Bài viết này sẽ nghiên cứu chuyên sâu bản chất của Chủ nghĩa Cải Cách, phân tích các nguyên lý nòng cốt của nó dưới ánh sáng của Kinh Thánh, và rút ra những ứng dụng thiết thực cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.

Chủ nghĩa Cải Cách là một phong trào thần học và tôn giáo khởi phát vào thế kỷ 16 tại Châu Âu, với mục tiêu cải cách những giáo lý và thực hành được cho là sai lệch so với Kinh Thánh trong Giáo hội Công giáo La Mã thời bấy giờ. Sự kiện thường được xem như ngọn lửa khởi phát là việc Martin Luther, một tu sĩ Dòng Augustine và giáo sư thần học, đóng 95 Luận Đề lên cửa Nhà thờ Lâu đài Wittenberg vào ngày 31 tháng 10 năm 1517, chất vấn việc bán "thư xá tội".

Tuy nhiên, cốt lõi của Cải Cách không phải là một cuộc nổi loạn chính trị hay ly khai đơn thuần, mà là một tiếng kêu gọi trở về (tiếng Latinh: reformatio). Nó là lời kêu gọi Hội Thánh quay trở lại với thẩm quyền tối cao và đầy đủ của Kinh Thánh (Sola Scriptura), với ân điển cứu rỗi duy bởi đức tin nơi Chúa Cứu Thế Giê-xu (Sola Fide, Sola Gratia), và tôn cao Đấng Christ là Chủ tể duy nhất của Hội Thánh (Solus Christus).

Hệ thống thần học Cải Cách được tóm gọn trong năm nguyên lý Latinh, mỗi nguyên lý đều là một chân lý then chốt được khai quật lại từ Kinh Thánh để đối lại những giáo lý sai lầm đương thời.

1. Sola Scriptura (Duy Kinh Thánh): Khẳng định Kinh Thánh là thẩm quyền tối cao, đầy đủ và rõ ràng duy nhất cho đức tin và sự thực hành của Cơ Đốc nhân. Cải Cách bác bỏ thẩm quyền ngang hàng của truyền thống giáo hội hay lời tuyên bố của giáo hoàng.

• Căn cứ Kinh Thánh: Kinh Thánh tự chứng về tính chất đầy đủ và thần cảm của mình. II Ti-mô-thê 3:16-17 tuyên bố: "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành." Từ "trọn vẹn" (tiếng Hy Lạp: artios) có nghĩa là được trang bị đầy đủ, hoàn toàn đủ. Khải Huyền 22:18-19 cũng cảnh báo nghiêm khắc về việc thêm bớt Lời Chúa.

2. Sola Fide (Duy Đức Tin): Khẳng định tội nhân được xưng công bình (công chính hóa) trước mặt Đức Chúa Trời chỉ bởi đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, chứ không bởi bất kỳ việc lành hay công đức nào của bản thân.

• Căn cứ Kinh Thánh: Đây là trọng tâm của Thư Rô-ma. Rô-ma 1:17 công bố: "Vả, trong Tin Lành nầy có bày tỏ sự công bình của Đức Chúa Trời, bởi đức tin mà được, lại dẫn đến đức tin nữa, như có chép rằng: Người công bình sẽ sống bởi đức tin." Rô-ma 3:28 kết luận: "Vì chúng ta kể rằng người ta được xưng công bình bởi đức tin, chớ không bởi việc làm theo luật pháp." Sứ đồ Phao-lô lập luận rằng luật pháp chỉ phơi bày tội lỗi (Rô-ma 3:20), còn sự công bình của Đức Chúa Trời được ban cho mọi người tin (Rô-ma 3:22).

3. Sola Gratia (Duy Ân Điển): Khẳng định sự cứu rỗi hoàn toàn là món quà ân điển nhưng không của Đức Chúa Trời, do Ngài khởi xướng và hoàn tất, chứ không phải do công lao hay nỗ lực của con người.

• Căn cứ Kinh Thánh: Ê-phê-sô 2:8-9 là phân đoạn kinh điển: "Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình." Từ "ân điển" (tiếng Hy Lạp: charis) chỉ ân huệ nhưng không, không đòi hỏi đáp trả. Tít 3:5-7 cũng nhấn mạnh: "Ngài cứu chúng ta... cứ theo lòng thương xót Ngài... hầu cho chúng ta nhờ ân điển Ngài được xưng công bình mà trở nên kẻ kế tự của sự sống đời đời."

4. Solus Christus (Duy Christ): Khẳng định Chúa Giê-xu Christ là Đấng Trung Bảo duy nhất giữa Đức Chúa Trời và loài người, và công lao cứu chuộc của Ngài là nền tảng duy nhất cho sự cứu rỗi.

• Căn cứ Kinh Thánh: Giăng 14:6 ghi lời Chúa Giê-xu: "Ta là đường đi, lẽ thật, và sự sống; chẳng bởi ta thì không ai được đến cùng Cha." Công vụ 4:12 tuyên bố dứt khoát: "Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu." Thư Hê-bơ-rơ khẳng định chức thầy tế lễ thượng phẩm đời đời và của lễ một lần đủ cả của Đấng Christ (Hê-bơ-rơ 7:27; 10:12), thay thế mọi hệ thống trung gian tế lễ khác.

5. Soli Deo Gloria (Duy Vinh Hiển cho Đức Chúa Trời): Khẳng định mọi sự, đặc biệt là sự cứu rỗi và đời sống của Cơ Đốc nhân, đều phải quy về vinh hiển cho Đức Chúa Trời duy nhất, chứ không phải cho con người, thánh đồ hay các thọ tạo khác.

• Căn cứ Kinh Thánh: I Cô-rinh-tô 10:31 dạy: "Vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sự vinh hiển Đức Chúa Trời mà làm." Sự cứu rỗi được mô tả là "để khen ngợi sự vinh hiển của ân điển Ngài" (Ê-phê-sô 1:6, 12, 14). Khải Huyền 4:11 tuyên bố: "Lạy Chúa là Đức Chúa Trời chúng tôi, Ngài đáng được vinh hiển, tôn quý và quyền lực; vì Ngài đã dựng nên muôn vật, và ấy là vì ý muốn Ngài mà muôn vật mới có và được dựng nên."

Câu hỏi then chốt này có thể được trả lời bằng cách đối chiếu các giáo lý chính của Cải Cách với sự dạy dỗ trực tiếp từ Kinh Thánh.

A. Sự Công Bình Hóa Bởi Đức Tin (Công Chính Hóa): Giáo lý trung tâm của Cải Cách hoàn toàn dựa trên Kinh Thánh. Quan niệm cho rằng con người có thể "hợp tác" với ân điển để được cứu, hoặc cần được "thanh tẩy" thêm qua luyện ngục, không tìm thấy căn cứ trong Tân Ước. Sứ đồ Phao-lô liên tục đối lập đức tin với việc làm của luật pháp (Rô-ma 3:20-28; Ga-la-ti 2:16). Ông minh họa đức tin của Áp-ra-ham là mẫu mực: "Người tin Đức Giê-hô-va, thì Ngài kể sự đó là công bình cho người" (Sáng Thế Ký 15:6, được trích dẫn trong Rô-ma 4:3). Sự công bình hóa là một tuyên bố pháp lý của Đức Chúa Trời (declaratio), chứ không phải một quá trình biến đổi nội tại (infusio), dựa trên sự thay thế và đền tội hoàn hảo của Chúa Giê-xu (II Cô-rinh-tô 5:21).

B. Thẩm Quyền Tối Cao của Kinh Thánh: Chúa Giê-xu và các sứ đồ luôn viện dẫn Kinh Thánh Cựu Ước như thẩm quyền tối hậu. Chúa Giê-xu đã dùng Kinh Thánh để chống lại sự cám dỗ (Ma-thi-ơ 4:4, 7, 10) và quở trách những người Pha-ri-si vì "bỏ điều răn của Đức Chúa Trời, mà giữ lời truyền khẩu của loài người" (Mác 7:8-9). Khi Phao-lô rao giảng, ông "lấy Kinh Thánh mà giải nghĩa và bày tỏ" (Công vụ 17:2-3). Truyền thống giáo hội có giá trị khi nó phù hợp và phục vụ cho việc giải thích Kinh Thánh, chứ không thể đặt ngang hàng hay cao hơn Lời Chúa.

C. Chức Tế Lễ của Mọi Tín Đồ: Cải Cách khôi phục giáo lý Kinh Thánh về "chức tế lễ của mọi tín đồ" (priesthood of all believers). I Phi-e-rơ 2:9 tuyên bố: "Anh em là dòng giống được lựa chọn, là chức tế lễ nhà vua, là dân thánh, là dân thuộc về Đức Chúa Trời." Điều này không có nghĩa là mọi người đều là mục sư, nhưng có nghĩa mọi Cơ Đốc nhân đều có thể trực tiếp đến với Đức Chúa Trời qua Đấng Christ (Hê-bơ-rơ 4:14-16), đều có trách nhiệm học hỏi Kinh Thánh (Giăng 5:39), và đều được trang bị để phục vụ trong Thân Thể Đấng Christ (Ê-phê-sô 4:11-12). Điều này bác bỏ hệ thống trung gian tế lễ phân cấp, cho rằng chỉ một giai cấp đặc biệt mới có thể thông công với Đức Chúa Trời cho người khác.

Tinh thần và giáo lý của Cải Cách không phải là di sản khô khan của lịch sử, mà là nền tảng sống động cho đức tin và nếp sống Cơ Đốc hôm nay.

1. Đời Sống Cá Nhân: Xây Dựng trên Lời Chúa. Nguyên lý Sola Scriptura thúc giục mỗi tín đồ nghiên cứu Kinh Thánh cá nhân một cách sốt sắng. Điều này đòi hỏi sự tự chủ (tự mình tra cứu) và tự kiểm (dùng Kinh Thánh để kiểm tra mọi lời dạy). Hãy noi gương người Bê-rê, "sẵn lòng chịu lấy lời, ngày nào cũng tra Kinh Thánh để xét lời giảng có thật chăng" (Công vụ 17:11). Điều này giải phóng Cơ Đốc nhân khỏi sự lệ thuộc thụ động vào bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào, và đặt nền tảng đức tin vững chắc trên Lời hằng sống của Đức Chúa Trời.

2. Sự Bình An trong Sự Cứu Rỗi. Nguyên lý Sola Fide và Sola Gratia ban cho tín đồ sự bình an thật sự. Sự cứu rỗi không dựa trên cảm xúc dao động, thành tích không ổn định, hay nghi thức tôn giáo, mà dựa trên công lao vững chắc của Chúa Giê-xu Christ và lời hứa thành tín của Đức Chúa Trời. Như Luther đã khám phá, chúng ta có thể nói: "Dù lương tâm tôi cáo buộc tôi, dù Sa-tan cáo buộc tôi, nhưng Đấng Christ đã chết thay cho tôi, và Ngài đã sống lại! Sự xưng công bình của tôi được đóng ấn trên thập tự giá, không ai có thể cướp đi." (Rô-ma 8:33-34).

3. Sự Thờ Phượng Tập Trung vào Đấng Christ. Nguyên lý Solus Christus và Soli Deo Gloria định hướng lại sự thờ phượng. Bài hát, lời cầu nguyện, lời giảng dạy và mọi sinh hoạt của Hội Thánh phải tôn cao Chúa Giê-xu Christ và quy vinh hiển về cho Đức Chúa Trời Ba Ngôi. Sự thờ phượng không phải là buổi trình diễn để làm hài lòng con người hay gây xúc cảm, mà là sự đáp ứng của những người được cứu chuộc trước ân điển diệu kỳ của Đức Chúa Trời.

4. Đạo Đức Sống và Sự Phục Vụ. Giáo lý "duy ân điển" không dẫn đến sự lười biếng thuộc linh, mà thúc đẩy sự vâng phục và phục vụ nhiệt thành. Khi hiểu rằng mình được cứu chỉ bởi ân điển, Cơ Đốc nhân được thúc đẩy bởi lòng biết ơn, chứ không phải bởi sự ép buộc hay mặc cả. Như Ê-phê-sô 2:10 giải thích ngay sau câu 8-9: "Vì chúng ta là việc Ngài làm ra, đã được dựng nên trong Đức Chúa Giê-xu Christ để làm việc lành mà Đức Chúa Trời đã sắm sẵn trước cho chúng ta làm theo." Việc lành là kết quả của sự cứu rỗi, chứ không phải điều kiện cho sự cứu rỗi.

Chủ nghĩa Cải Cách, xét về cốt lõi thần học, hoàn toàn theo Kinh Thánh. Nó không phải là sự sáng tạo giáo lý mới, mà là sự phục hưng những chân lý cổ xưa đã bị che khuất bởi truyền thống và sự suy đồi của con người. Nó là tiếng gọi vang vọng qua các thế kỷ, mời gọi Hội Thánh luôn luôn quay về với thẩm quyền duy nhất của Kinh Thánh, với Đấng Cứu Rỗi duy nhất là Chúa Giê-xu Christ, và với ân điển kỳ diệu của Đức Chúa Trời.

Di sản của Cải Cách dành cho chúng ta ngày nay không chỉ là các giáo hội Tin Lành, mà là một tinh thần: tinh thần luôn sẵn sàng cải chính (semper reformanda) theo Lời Chúa. Hội Thánh trong mọi thời đại phải liên tục kiểm tra mình dưới ánh sáng của Kinh Thánh, sẵn sàng từ bỏ những tập tục, cơ cấu hay giáo lý nào không phù hợp với Lời Chúa, để luôn trung thành với Chân Lý đã được mặc khải trọn vẹn trong Chúa Cứu Thế Giê-xu.

Ước mong mỗi chúng ta, với tư cách là những người thừa kế tinh thần Cải Cách, sẽ sống một đời sống đức tin sâu nhiệm nơi Christ, gắn bó không rời với Kinh Thánh, sống và phục vụ bởi lòng biết ơn vì ân điển vĩ đại mà chúng ta đã lãnh nhận, và trên hết, luôn tìm kiếm và quy mọi vinh hiển về cho Đức Chúa Trời Toàn Năng, Đấng đáng được tôn thờ đời đời. A-men.