Thuyết hai nguồn là gì?

Trong hành trình nghiên cứu Tân Ước, đặc biệt là ba sách Phúc Âm Nhất Lãm (Ma-thi-ơ, Mác, Lu-ca), các học giả Kinh Thánh đã nhận thấy một mối liên hệ chặt chẽ và phức tạp về mặt văn bản. Để giải thích cho những điểm tương đồng lẫn dị biệt giữa ba sách này, một giả thuyết quan trọng đã được đề xuất: Thuyết Hai Nguồn. Đây không chỉ là một lý thuyết học thuật khô khan, mà khi được tìm hiểu dưới ánh sáng của sự soi dẫn Thánh Linh, nó có thể giúp chúng ta đánh giá sâu sắc hơn về sự phong phú, đa dạng và tính xác thực của Lời Chúa được truyền đạt qua từng trước giả được Đức Thánh Linh cảm động.

Thuyết Hai Nguồn là giả thuyết được chấp nhận rộng rãi nhất trong giới học giả Tân Ước để giải thích mối quan hệ văn bản giữa ba Phúc Âm Nhất Lãm: Mác, Ma-thi-ơ và Lu-ca. "Nhất Lãm" (Synoptic) xuất phát từ tiếng Hy Lạp "συνόψις" (*synopsis*), có nghĩa là "cùng nhìn thấy" hoặc "cái nhìn tổng quan", vì ba sách này có chung một cấu trúc, trình tự kể chuyện và thường sử dụng ngôn từ rất giống nhau, cho phép người ta đặt chúng song song để so sánh.

Thuyết này đề xuất rằng:

1. Phúc Âm Mác là sách được viết đầu tiên và đã được cả Ma-thi-ơ lẫn Lu-ca sử dụng làm một trong những nguồn tài liệu chính của họ.
2. Ngoài Mác ra, Ma-thi-ơ và Lu-ca còn có chung một nguồn tài liệu khác, chứa đựng chủ yếu là những lời giảng dạy của Chúa Giê-xu. Nguồn này được các học giả gọi là "Q" (viết tắt của từ tiếng Đức "Quelle", nghĩa là "nguồn"). Nguồn Q được cho là một văn bản (có thể bằng tiếng Hy Lạp hoặc A-ram) đã lưu hành trong Hội Thánh đầu tiên, tập hợp những lời phán của Chúa.
3. Bên cạnh đó, Ma-thi-ơ và Lu-ca mỗi người đều có những nguồn tài liệu riêng của mình, không được người kia sử dụng. Những nguồn riêng này được ký hiệu là "M" (cho Ma-thi-ơ) và "L" (cho Lu-ca). Chúng giải thích cho những phần độc đáo chỉ có trong từng sách, như câu chuyện giáng sinh trong Ma-thi-ơ (các nhà thông thái) và Lu-ca (các người chăn chiên).

Như vậy, theo thuyết này, Ma-thi-ơ và Lu-ca đã biên soạn tác phẩm của mình dựa trên ít nhất ba nguồn: Mác + Q + nguồn riêng của họ.

Thuyết Hai Nguồn không phải là sự suy đoán ngẫu nhiên, mà dựa trên sự quan sát tỉ mỉ bản văn Kinh Thánh.

1. Sự Ưu Tiên Của Phúc Âm Mác:
Khoảng 90% nội dung của Mác đều xuất hiện trong Ma-thi-ơ, và khoảng 50% xuất hiện trong Lu-ca. Thứ tự các sự kiện trong Mác thường được cả Ma-thi-ơ và Lu-ca tuân theo. Hơn nữa, văn phong của Mác sống động, trực tiếp và có phần thô mộc hơn. Khi so sánh, Ma-thi-ơ và Lu-ca thường làm mượt mà câu văn, sắp xếp lại giáo lý cho có hệ thống hơn. Ví dụ, trong câu chuyện người bại được tha tội:

- Mác 2:1-12 kể chi tiết: "Có mấy người khiêng một kẻ bại đến... họ dỡ mái nhà ngay chỗ Ngài ngồi, rồi dòng giường người bại xuống."
- Ma-thi-ơ 9:1-8 thu gọn lại: "Nầy, có người đem đến cho Ngài một kẻ bại nằm trên giường."

Điều này phù hợp với giả thuyết: Mác ghi lại sự kiện theo lời kể trực tiếp của Phi-e-rơ, còn Ma-thi-ơ (là môn đồ trực tiếp) tổng hợp và biên tập lại cho phù hợp với mục đích của mình.

2. Sự Tồn Tại Của Nguồn Q (Các Lời Giảng Dạy Chung):
Ma-thi-ơ và Lu-ca có rất nhiều đoạn giống nhau về lời dạy của Chúa Giê-xu mà không có trong Mác. Điều này cho thấy họ có chung một nguồn khác. Ví dụ điển hình là Bài Giảng Trên Núi (Ma-thi-ơ 5-7) và Bài Giảng Trên Đồng Bằng (Lu-ca 6:17-49). Mặc dù bối cảnh và cách sắp xếp có khác, nhưng những lời dạy cốt lõi như Các Phước Lành (Phước cho những kẻ...), tình yêu thương kẻ thù, cách cầu nguyện (bao gồm Lời Cầu Nguyện Chúa dạy) đều xuất hiện trong cả hai.

"Phước cho những kẻ có lòng trong sạch, vì sẽ thấy Đức Chúa Trời!" (Ma-thi-ơ 5:8).
"Phước cho những kẻ có lòng trong sạch, vì sẽ thấy Đức Chúa Trời!" (Lu-ca 6:20-23, trong một danh sách các phước ngắn hơn).

Sự tương đồng về từ ngữ đến mức như vậy rất khó giải thích nếu không có một nguồn văn bản chung. Nguồn Q này có thể là một bộ sưu tập quý giá mà các sứ đồ và môn đồ đầu tiên đã ghi nhớ và lưu truyền để dạy dỗ.

3. Những Phần Riêng Biệt (M và L):
Những phân đoạn chỉ có trong Ma-thi-ơ (M) hoặc chỉ có trong Lu-ca (L) cho thấy mỗi trước giả có những thông tin độc đáo, phù hợp với độc giả mục tiêu và mục đích thần học của mình.

- Nguồn M (Ma-thi-ơ): Nhấn mạnh đến Chúa Giê-xu là Vua, Đấng Mê-si-a ứng nghiệm lời tiên tri Cựu Ước. Ví dụ: Câu chuyện các nhà thông thái (Ma-thi-ơ 2), dụ ngôn Chiên và Dê (Ma-thi-ơ 25:31-46), lời dạy về Hội Thánh (Ma-thi-ơ 16:18, 18:15-20).
- Nguồn L (Lu-ca): Nhấn mạnh đến lòng thương xót của Chúa, sự cầu nguyện, vai trò của phụ nữ và người bị xã hội ruồng bỏ. Ví dụ: Câu chuyện Giáng sinh với các người chăn chiên (Lu-ca 2), dụ ngôn Người Sa-ma-ri Nhân Lành (Lu-ca 10), dụ ngôn Con Trai Hoang Đàng (Lu-ca 15), câu chuyện Xa-chê (Lu-ca 19).

Một câu hỏi quan trọng được đặt ra: Thuyết Hai Nguồn có làm giảm giá trị linh cảm của Kinh Thánh không? Hoàn toàn không. Trái lại, nó giúp chúng ta hiểu rõ hơn cách thức Đức Thánh Linh làm việc trong quá trình hình thành Kinh Thánh.

Kinh Thánh dạy: "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn" (2 Ti-mô-thê 3:16). Từ "soi dẫn" trong nguyên văn Hy Lạp là "θεόπνευστος" (*theopneustos*), có nghĩa đen là "Được Đức Chúa Trời thở ra". Sự soi dẫn này không có nghĩa là các trước giả trở thành những cái máy vô tri, mà Đức Thánh Linh đã sử dụng tính cách, học vấn, kinh nghiệm và các nguồn tài liệu có sẵn của họ, để hướng dẫn và đảm bảo họ ghi lại chính xác những gì Ngài muốn truyền đạt.

Việc Ma-thi-ơ (một người thu thuế, quen với việc ghi chép) và Lu-ca (một thầy thuốc, một nhà nghiên cứu tỉ mỉ - Lu-ca 1:1-4) sử dụng các nguồn tài liệu có sẵn là điều hoàn toàn tự nhiên và hợp lý. Đức Thánh Linh đã chủ động trong toàn bộ quá trình: Ngài chuẩn bị các nguồn tài liệu (truyền khẩu, văn bản sơ khai), soi dẫn cho các nhân chứng, và hướng dẫn các trước giả trong việc lựa chọn, sắp xếp và trình bày sứ điệp cho những nhóm độc giả khác nhau. Sự thống nhất trong đa dạng chính là một bằng chứng mạnh mẽ cho thấy có một Đấng Siêu Việt đang điều phối toàn bộ công trình.

Hiểu biết về Thuyết Hai Nguồn không chỉ dành cho các học giả, mà có thể đem lại nhiều ích lợi thiết thực cho đời sống đức tin hằng ngày của chúng ta:

1. Củng Cố Niềm Tin Vào Tính Xác Thực Của Phúc Âm:
Việc các trước giả sử dụng nhiều nguồn tài liệu đáng tin cậy (bao gồm lời chứng trực tiếp và các văn bản sớm) từ chính những nhân chứng mắt thấy tai nghe, khẳng định rằng Phúc Âm không phải là chuyện thần thoại được hư cấu về sau, mà là bản ghi chép cẩn thận về những sự kiện lịch sử có thật. Như Lu-ca đã viết: "Sau khi đã xét kỹ càng từ đầu mọi sự, thì tôi cũng tưởng nên theo thứ tự viết mà tỏ ra cho ông" (Lu-ca 1:3).

2. Giúp Chúng Ta Đánh Giá Cao Sự Phong Phú Của Lời Chúa:
Thay vì thấy bốn Phúc Âm là lặp lại, chúng ta có thể trân trọng từng góc nhìn độc đáo. Mác cho ta thấy Chúa Giê-xu đầy quyền năng và hành động. Ma-thi-ơ giới thiệu Ngài là Vua, Đấng làm ứng nghiệm lời tiên tri. Lu-ca trình bày Ngài là Đấng Cứu Thế đầy lòng thương xót cho toàn nhân loại. Giăng (mặc dù không nằm trong Thuyết Hai Nguồn) tiết lộ Ngài là Con Đức Chúa Trời từ đời đời. Mỗi sách bổ sung cho nhau để cho chúng ta một chân dung trọn vẹn, sống động về Chúa Cứu Thế.

3. Khích Lệ Cách Tiếp Cận Kinh Thánh Có Suy Xét:
Chúng ta học được từ các trước giả thánh: họ trân trọng nguồn tài liệu, nghiên cứu cẩn thận và được Đức Thánh Linh dẫn dắt để truyền đạt sứ điệp cách hiệu quả. Điều này khích lệ chúng ta trong việc học Kinh Thánh: đọc đi đọc lại, so sánh các phân đoạn song song, tìm hiểu bối cảnh, và quan trọng nhất là cầu xin sự dạy dỗ của chính Đức Thánh Linh (Giăng 14:26).

4. Làm Mẫu Cho Việc Truyền Giáo Và Môn Đồ Hóa:
Hội Thánh đầu tiên đã trung thành truyền lại những lời dạy của Chúa Giê-xu (nguồn Q). Ngày nay, chúng ta cũng được giao phó "kho báu quý giá" đó (2 Cô-rinh-tô 4:7). Chúng ta cần phải trung tín trong việc học hỏi, ghi nhớ và truyền dạy Lời Chúa cho thế hệ tiếp theo một cách chính xác và sống động.

Thuyết Hai Nguồn cung cấp một lăng kính hữu ích để chúng ta hiểu về quá trình hình thành các sách Phúc Âm. Nó không hạ thấp thẩm quyền Kinh Thánh, mà trái lại, giúp chúng ta nhận ra sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời trong việc sử dụng những phương pháp lịch sử và văn hóa của con người để bảo tồn và truyền bá chân lý vĩnh cửu. Qua công việc của Ma-thi-ơ, Mác, Lu-ca và các nguồn tài liệu của họ, Đức Thánh Linh đã ban cho chúng ta một bức tranh đa chiều, đáng tin cậy và đầy quyền năng về Chúa Giê-xu Christ.

Cuối cùng, mục đích của mọi sự nghiên cứu là để đưa chúng ta đến gần hơn với Chân Lý là chính Chúa Giê-xu. Như Ngài đã phán: "Các ngươi dò xem Kinh Thánh, vì tưởng bởi đó được sự sống đời đời: ấy là Kinh Thánh làm chứng về ta vậy" (Giăng 5:39). Ước mong mỗi chúng ta, qua việc nghiên cứu Lời Ngài cách cẩn thận, sẽ càng ngày càng biết Chúa hơn, yêu Chúa hơn và bước đi trong ánh sáng của Ngài.