Nazareth có tồn tại vào thời Chúa Giêsu không?

Trong hành trình đức tin, đôi khi những câu hỏi tưởng chừng đơn giản về bối cảnh lịch sử của Kinh Thánh lại mở ra cánh cửa sâu sắc cho sự hiểu biết và củng cố niềm tin. Một trong những câu hỏi như vậy là: “Thị trấn Nazareth có thực sự tồn tại vào thế kỷ thứ nhất, trong thời kỳ Chúa Giêsu tại thế không?” Câu hỏi này không chỉ thuần túy mang tính học thuật hay khảo cổ, mà còn chạm đến nền tảng của tính lịch sử trong các sách Phúc Âm. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta tin rằng đức tin của mình được đặt trên những sự kiện lịch sử có thật, và việc tìm hiểu bằng chứng về Nazareth chính là một cách để củng cố niềm tin vào Đấng đã từng bước đi trên mảnh đất ấy – Chúa Giê-xu Christ.

Trước khi tìm đến các nguồn sử liệu bên ngoài, chúng ta hãy cùng xem xét chứng cớ nội tại từ chính Kinh Thánh. Nazareth được nhắc đến với tần suất đáng kể trong các sách Phúc Âm và sách Công vụ, không chỉ như một địa danh địa lý, mà còn mang ý nghĩa nhận dạng quan trọng cho Chúa Giêsu.

1. Nazareth – Quê Hương Của Gia Đình Chúa Giêsu:
Ngay từ những chương đầu của sách Ma-thi-ơ và Lu-ca, Nazareth hiện lên là nơi cư ngụ của Ma-ri, Giô-sép và là nơi Chúa Giêsu lớn lên. Sau khi từ Ai Cập trở về, Giô-sép được thiên sứ báo mộng: “Hãy đứng dậy, đem Con trẻ và mẹ Ngài trở về xứ Y-sơ-ra-ên... Người bèn đến ở tại một thành kia gọi là Na-xa-rét, để ứng nghiệm lời đấng tiên tri rằng: Ngài sẽ được gọi là người Na-xa-rét” (Ma-thi-ơ 2:22-23). Đoạn Kinh Thánh này cho thấy Nazareth đã là một “thành” (πόλις - polis trong tiếng Hy Lạp, có thể chỉ một thị trấn hay làng có người ở) có tên gọi rõ ràng và đã tồn tại ổn định.

Sách Lu-ca cũng xác nhận điều này: “Con trẻ lớn lên, và mạnh mẽ, được đầy dẫy sự khôn ngoan, và ơn Đức Chúa Trời ngự trên Ngài... Khi Đức Chúa Jêsus khởi sự làm chức vụ mình, Ngài có độ ba mươi tuổi. Ngài vẫn được người ta tưởng là con Giô-sép... vốn là con của Hê-li” (Lu-ca 2:40, 3:23). Ngữ cảnh cho thấy cả thời thơ ấu và thanh niên của Ngài đều gắn liền với Nazareth.

2. Danh Hiệu “Jêsus Người Na-xa-rét”:
Trong suốt các sách Phúc Âm, danh hiệu phổ biến nhất để chỉ về Chúa Giêsu từ góc độ con người chính là “Jêsus người Na-xa-rét” (Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος - Iēsous ho Nazōraios). Đây không phải là một danh hiệu ngẫu nhiên, mà là một cách nhận dạng địa lý-xã hội phổ biến trong thế giới cổ đại. Phi-e-rơ dùng cụm từ này khi chữa lành người què: “Nhân danh Đức Chúa Jêsus Christ ở Na-xa-rét, hãy bước đi!” (Công vụ 3:6). Quan trưởng đội Cọt-nây cũng thưa với Phi-e-rơ: “Chúng tôi ở trước mặt Đức Chúa Trời, đặng nghe mọi điều Chúa đã truyền cho ông” (Công vụ 10:33). Sự kiện này xảy ra nhiều năm sau chức vụ của Chúa, chứng tỏ danh hiệu “người Na-xa-rét” đã trở nên phổ biến và được cộng đồng hiểu rõ.

3. Sự Khinh Thường Dành Cho Nazareth:
Một bằng chứng gián tiếp nhưng rất mạnh mẽ về sự tồn tại của Nazareth chính là thái độ khinh thường của những người đương thời. Khi Phi-líp nói với Na-tha-na-ên về Chúa Giêsu, phản ứng của Na-tha-na-ên là: “ Há có vật gì tốt ra từ Na-xa-rét được sao?” (Giăng 1:46). Thái độ này phản ánh một thực tế: Nazareth là một thị trấn nhỏ, ít được biết đến, và có địa vị thấp kém trong mắt người dân các vùng khác (như Na-tha-na-ên quê ở Ca-na). Chính sự tầm thường này lại trở thành một bằng chứng lịch sử. Các tác giả Phúc Âm không có lý do gì để hư cấu ra một thị trấn bị khinh miệt như vậy để gắn cho Đấng Mê-si, trừ khi đó là sự thật lịch sử.

Phao-lô, khi bị bắt tại Jerusalem, đã tự bào chữa bằng cách nói về nguồn gốc của mình, và viên quan đã ngạc nhiên: “Phao-lô trả lời rằng: Tôi là người Giu-đa, quê ở Tạt-sơ, một thành chẳng kém quan trọng của xứ Si-li-si, và tôi xin anh em cho phép tôi nói với dân chúng. Người cho phép, thì Phao-lô đứng trên thềm, giơ tay ra dấu cho dân. Đoạn, một lúc yên lặng, người nói tiếng Hê-bơ-rơ rằng” (Công vụ 21:39-40). Mặc dù đây là câu chuyện về Phao-lô, nó cho thấy phong tục nhận diện người qua quê quán là rất phổ biến và chính xác.

Nếu chỉ dựa vào Kinh Thánh, một số nhà phê bình có thể cho rằng đây là chứng cớ “nội bộ”. Tuy nhiên, khảo cổ học hiện đại đã cung cấp những bằng chứng vật chất hùng hồn xác nhận sự tồn tại của Nazareth vào đúng thời kỳ này.

1. Các Cuộc Khai Quật Tại Nazareth Hiện Đại:
Các cuộc khai quật khảo cổ quy mô lớn tại Nazareth (chủ yếu quanh Vương Cung Thánh Đường Truyền Tin) từ thập niên 1950 đến nay đã phát hiện ra những dấu tích rõ ràng của một ngôi làng Do Thái vào thế kỷ thứ 1. Những phát hiện quan trọng bao gồm:

• Nhà ở và Công trình Sinh hoạt: Nền nhà, hệ thống bể chứa nước (mikveh) dùng cho nghi thức tẩy uế của người Do Thái, các hầm chứa thực phẩm, và lò ép dầu ô-liu. Kiến trúc này phù hợp hoàn toàn với một cộng đồng nông nghiệp nhỏ.
• Hầm Mộ: Phát hiện quan trọng nhất là các hầm mộ Do Thái (kokhim) có niên đại từ thế kỷ thứ 1 trước Công Nguyên đến thế kỷ thứ 1 sau Công Nguyên. Cách chôn cất này là đặc trưng của người Do Thái thời kỳ Đền Thờ thứ hai. Trong các hầm mộ, người ta tìm thấy những chiếc hộp bằng đá vôi (ossuary) dùng để cất giữ xương cốt sau khi thịt đã rữa hết – một tập tục phổ biến thời đó.
• Di Vật Sinh Hoạt: Nhiều mảnh gốm (pottery shards) thuộc loại “Galilean coarse ware” – loại gốm địa phương phổ biến của thế kỷ 1, được tìm thấy khắp nơi. Ngoài ra còn có các công cụ bằng đá vôi (vì đá vôi không bị ô uế theo luật Do Thái), đồng xu, và dụng cụ lao động.

2. Đánh Giá Của Giới Khảo Cổ Học:
Đa số các nhà khảo cổ học nghiêm túc, bao gồm cả những người không theo đạo, đều công nhận rằng bằng chứng khảo cổ tại Nazareth cho thấy một khu định cư liên tục từ thời kỳ Đồ Sắt II (khoảng thế kỷ 8-7 TCN) cho đến thời kỳ La Mã (thế kỷ 1-2 SCN). Khu vực này không phải là một thành phố lớn, mà là một “làng quê” (κώμη - kōmē) hoặc thị trấn nhỏ với dân số ước tính từ 200 đến 400 người, sống chủ yếu bằng nghề nông và một số nghề thủ công. Điều này hoàn toàn phù hợp với mô tả trong Kinh Thánh và giải thích tại sao nó ít được các sử gia đương thời nhắc đến.

Ngoài Kinh Thánh và khảo cổ, có một số tài liệu lịch sử khác đề cập đến Nazareth, dù không nhiều.

1. Danh Sách Các Thầy Tế Lễ Của Do Thái Giáo:
Một tài liệu Do Thái giáo có tên “Danh sách 24 nhóm thầy tế lễ” (Mishmarot), được ghi chép trên một tấm bảng bằng đá cẩm thạch ở Caesarea Maritima, có nhắc đến Nazareth (בצרת - Natzrat) như một trong những nơi mà các gia đình thầy tế lễ di chuyển đến sau khi Jerusalem thất thủ năm 70 SCN. Điều này chỉ ra rằng Nazareth đã tồn tại và được biết đến trong cộng đồng Do Thái ngay sau thời Chúa Giêsu.

2. Các Tác Phẩm Của Sử Gia Flavius Josephus:
Josephus, một sử gia Do Thái sống vào thế kỷ thứ 1, trong tác phẩm “Cuộc Chiến Tranh Do Thái” (Jewish War), có nhắc đến việc ông đóng quân gần “một ngôi làng có tên là Nazareth” trong một chiến dịch ở Galilee. Mặc dù có một số tranh luận về bản thảo, nhưng nhiều học giả xem đây là một ghi chép đáng tin cậy.

3. Các Nguồn Văn Học Kitô Giáo Tiên Khởi:
Các Giáo phụ Hội thánh đầu tiên, như Julius Africanus (khoảng năm 200 SCN), cũng nhắc đến Nazareth như một địa điểm có thật. Sự tồn tại liên tục của truyền thống hành hương về Nazareth từ rất sớm (thế kỷ 2-3 trở đi) cũng là một bằng chứng gián tiếp cho thấy địa danh này đã ăn sâu vào ký ức và truyền thống của Hội thánh.

Một số người hoài nghi dựa vào hai lập luận chính: (1) Nazareth không được nhắc đến trong Cựu Ước, và (2) Nazareth không được các sử gia La Mã lớn đương thời nhắc đến.

1. Nazareth Vắng Bóng Trong Cựu Ước:
Điều này là hoàn toàn dễ hiểu. Cựu Ước không phải là một bách khoa toàn thư về địa lý, nó chỉ ghi lại những địa danh có liên quan trực tiếp đến dòng lịch sử cứu rỗi mà Đức Chúa Trời thực hiện qua dân Y-sơ-ra-ên. Nazareth là một ngôi làng rất nhỏ và không có ý nghĩa chính trị, quân sự hay tôn giáo nào cho đến khi Chúa Giêsu xuất hiện. Sự vắng mặt của nó trong Cựu Ước không có gì là bất thường.

2. Nazareth Vắng Bóng Trong Các Sử Liệu Ngoại Giáo:
Các sử gia La Mã như Tacitus hay Suetonius chủ yếu quan tâm đến lịch sử chính trị của Đế chế, những cuộc nổi dậy lớn, hoặc các nhân vật quyền lực. Một ngôi làng nhỏ bé, yên bình ở vùng Galilee với vài trăm dân không có gì đáng để họ ghi chép. Ngay cả Giê-ru-sa-lem, trung tâm của Do Thái giáo, cũng chỉ được nhắc đến một cách hạn chế. Việc Nazareth không xuất hiện trong các văn bản này là điều hoàn toàn hợp lý về mặt sử học.

Việc Chúa Giêsu lớn lên tại Nazareth không phải là một sự tình cờ, mà nằm trong chương trình khiêm nhường và đảo ngược của Đức Chúa Trời.

1. Ứng Nghiệm Lời Tiên Tri:
Ma-thi-ơ đã trích dẫn rằng việc Chúa được gọi là người Na-xa-rét để “ứng nghiệm lời đấng tiên tri” (Ma-thi-ơ 2:23). Các học giả tin rằng đây có thể ám chỉ đến lời tiên tri trong Ê-sai 11:1 về “Chồi” (נֵצֶר - netzer) sẽ ra từ gốc Y-sai. Trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ “Chồi” (netzer) có âm gần giống với “Na-xa-rét” (Natzrat). Đây là một sự chơi chữ thâm thúy của Ma-thi-ơ, cho thấy địa vị thấp hèn của Nazareth lại trở thành biểu tượng cho Đấng Mê-si đến một cách khiêm nhường như một “chồi non”.

2. Bài Học Về Sự Khiêm Nhường:
Đức Chúa Trời đã chọn một nơi tầm thường, bị khinh miệt để Con Một Ngài lớn lên. Điều này dạy chúng ta rằng Chúa không nhìn vào vẻ bề ngoài hay địa vị xã hội. “Ấy vậy, hễ ai tự hạ mình xuống như đứa trẻ nầy, sẽ là lớn hơn hết trong nước thiên đàng” (Ma-thi-ơ 18:4). Nazareth nhắc nhở chúng ta rằng Chúa thường hành động qua những điều thế gian cho là yếu đuối và hèn mạt (1 Cô-rinh-tô 1:27-28).

1. Xây Dựng Đức Tin Trên Nền Tảng Lịch Sử Vững Chắc:
Sự tồn tại của Nazareth, được xác nhận bởi Kinh Thánh và khoa học, củng cố niềm tin của chúng ta rằng Phúc Âm không phải là thần thoại, mà là tin tốt lành dựa trên những sự kiện lịch sử có thật. Đức tin của chúng ta có nền tảng vững chắc. Khi đối diện với những câu hỏi hoài nghi, chúng ta có thể tìm hiểu và thấy rằng chân lý Kinh Thánh luôn đứng vững.

2. Tìm Kiếm Sự Vinh Hiển Của Chúa Trong Những Điều “Tầm Thường”:
Nếu Chúa có thể dùng một thị trấn nhỏ như Nazareth để làm nơi nuôi dưỡng Đấng Cứu Thế, thì Ngài cũng có thể dùng cuộc đời bình thường, công việc bình thường, gia đình bình thường của chúng ta để bày tỏ vinh quang Ngài. Đừng bao giờ nghĩ rằng mình quá nhỏ bé hay tầm thường đối với Chúa. Hãy trung tín trong những việc nhỏ, tại nơi Chúa đặt để chúng ta.

3. Sống Với Danh Hiệu Của Mình:
Chúa Giêsu mang danh hiệu “người Na-xa-rét” không chỉ để nhận diện, mà còn để liên kết Ngài với những người thấp hèn. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta mang danh hiệu “người của Đấng Christ”. Danh hiệu đó phải được thể hiện qua lối sống, lời nói và tình yêu thương của chúng ta, ngay cả khi bị người đời khinh miệt. “Nếu các ngươi chịu sỉ nhục vì danh Đấng Christ, thì các ngươi có phước...” (1 Phi-e-rơ 4:14).

4. Truyền Giáo Xuất Phát Từ “Nazareth” Của Chính Mình:
Hãy bắt đầu công tác chứng đạo và phục vụ ngay tại “Nazareth” của bạn – đó có thể là gia đình, khu phố, văn phòng, trường học. Đừng chờ đợi một sân khấu lớn hơn. Chúa Giêsu đã bắt đầu chức vụ công khai sau 30 năm sống âm thầm, trung tín tại Nazareth. Sự trung tín trong đời sống thường nhật chính là nền tảng cho mọi chức vụ lớn lao.

Bằng chứng từ Kinh Thánh, khảo cổ học và lịch sử đều cùng chỉ về một hướng: Nazareth đã tồn tại như một ngôi làng Do Thái nhỏ bé nhưng có thật vào chính thời Chúa Giêsu tại thế. Sự xác thực này không chỉ làm phong phú thêm sự hiểu biết của chúng ta về bối cảnh Tân Ước, mà còn củng cố niềm tin rằng chúng ta đang thờ phượng một Đức Chúa Trời đã bước vào dòng lịch sử nhân loại một cách cụ thể và chân thật.

Nazareth, từ một địa danh bị khinh thường, đã trở nên bất tử nhờ được gắn liền với Danh trên hết mọi danh – Giê-xu Christ. Cũng vậy, cuộc đời của mỗi chúng ta, dù bình thường và khiêm nhường đến đâu trong mắt người đời, đều có thể trở nên có ý nghĩa vĩnh cửu khi được kết hợp với Ngài. Hãy sống trung tín và vui mừng trong “Nazareth” mà Chúa đã đặt để bạn ngày hôm nay, vì biết rằng Ngài đang cùng đi với bạn trên từng bước đường, như xưa kia Ngài đã từng bước đi trên những con đường đất của một ngôi làng nhỏ ở Galilee.

“Vả, Con người đã đến, ăn và uống, và người ta nói: Kìa, là người ham ăn mê uống, bạn của người thâu thuế và kẻ có tội. Song sự khôn ngoan được xưng công bình bởi những việc làm của nó.” (Ma-thi-ơ 11:19)