Thói Quen Trong Lăng Kính Kinh Thánh
Trong hành trình đức tin, đời sống Cơ Đốc nhân không chỉ là những sự kiện thuộc linh cao trào, mà phần lớn được cấu thành từ những thói quen hằng ngày—những hành động, tư tưởng và lựa chọn được lặp đi lặp lại. Kinh Thánh, với sự khôn ngoan vô cùng, không bỏ qua chủ đề này. Nó không dùng từ “thói quen” theo nghĩa tâm lý học hiện đại, nhưng thông qua các khái niệm như “lối”, “đường”, “tập quán”, “lề thói”, và “nếp sống”, Lời Chúa vẽ nên một bức tranh toàn diện về sức mạnh của sự lặp lại trong việc định hình nhân cách và mối tương giao với Đức Chúa Trời. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khảo sát Kinh Thánh qua lăng kính của thói quen, giải nghĩa những phân đoạn then chốt, và đưa ra những áp dụng thiết thực cho đời sống tin kính.
I. Nền Tảng Kinh Thánh: Từ Ngữ Và Khái Niệm Về “Thói Quen”
Trong tiếng Hê-bơ-rơ (Cựu Ước), từ “derek” (דֶּרֶךְ) thường được dịch là “con đường”, “lối”, hoặc “cách”. Nó mang ý nghĩa về một lối mòn đã được đi nhiều lần, trở thành thói quen. Châm Ngôn 22:6 cảnh báo: “Hãy dạy cho trẻ thơ con đường nó phải theo; Dầu khi nó trở về già, cũng không hề lìa khỏi đó.” Ở đây, “con đường” (derek) không chỉ là hướng đi vật lý, mà là nếp sống, thói quen tư duy và hành vi được huấn luyện và củng cố từ thuở nhỏ. Thói quen, một khi đã hình thành, có sức mạnh định hình cả cuộc đời.
Trong Tân Ước, tiếng Hy Lạp có từ “ethos” (ἔθος), nghĩa là “tập quán”, “thói quen”, hay “lề thói”. Lu-ca 22:39 ghi lại thói quen của Chúa Giê-xu: “Đức Chúa Jêsus đi ra, theo thói quen, đến núi Ô-li-ve…” (Bản Truyền Thống 1925). Từ “ethos” này cho thấy Ngài có một khuôn mẫu hành vi nhất quán. Một từ khác là “synētheia” (συνήθεια) trong 1 Cô-rinh-tô 8:7, nói về “lương tâm… đã quen thờ hình tượng”, chỉ về thói quen ăn sâu từ nền văn hóa và lịch sử cá nhân.
II. Thói Quen Tốt: Những “Lối Mòn” Dẫn Đến Sự Sống Và Sự Tin Kính
Kinh Thánh khích lệ chúng ta hình thành những thói quen vun đắp mối liên hệ với Chúa và bày tỏ đức tin ra bên ngoài.
1. Thói Quen Thông Công Với Chúa (Sự Cầu Nguyện Và Suy Gẫm Lời Chúa):
Chúa Giê-xu là tấm gương tối cao. Ngoài Lu-ca 22:39, Mác 1:35 cho thấy thói quen thức dậy sớm để cầu nguyện: “Sáng hôm sau, trời còn mờ mờ, Ngài chờ dậy, bước ra, đi vào nơi vắng vẻ, và cầu nguyện tại đó.” Đây không phải là phản ứng trong khủng hoảng, mà là kỷ luật chủ động. Thi Thiên 1:1-2 mô tả phước hạnh của người có thói quen suy gẫm Luật Pháp Chúa: “Song lấy làm vui vẻ về luật pháp của Đức Giê-hô-va, Và suy gẫm luật pháp ấy ngày và đêm.” Từ “suy gẫm” (hagah trong tiếng Hê-bơ-rơ) mang nghĩa lẩm bẩm, nghiền ngẫm—một hành động lặp đi lặp lại của tâm trí.
2. Thói Quen Thông Công Với Hội Thánh:
Hê-bơ-rơ 10:24-25 nhấn mạnh thói quen không bỏ sự nhóm lại: “Hãy cân nhắc cho kỹ về nhau để khuyên giục về lòng yêu thương và việc tốt lành. Chớ bỏ sự nhóm lại như mấy kẻ quen làm, nhưng phải khuyên bảo nhau…” Việc nhóm lại là một thói quen cố ý nhằm củng cố cộng đồng và khích lệ nhau, chống lại thói quen xấu là “bỏ” (một hành động thụ động, dần dần trở thành quen).
3. Thói Quen Trong Tư Duy Và Cảm Xúc:
Phi-líp 4:8-9 đưa ra một công thức để huấn luyện tâm trí: “Hỡi anh em,… những sự ấy, anh em đã học, đã nhận, đã nghe và đã thấy trong tôi, hãy làm đi, thì Đức Chúa Trời của sự bình an sẽ ở cùng anh em.” Sứ đồ Phao-lô kêu gọi chúng ta thực hành (prassō – làm một cách thường xuyên, lặp lại) những điều này, biến chúng thành nếp sống.
III. Thói Quen Xấu: Những “Lối Mòn” Của Xác Thịt Và Tội Lỗi
Kinh Thánh cũng cảnh báo nghiêm khắc về sức mạnh của thói quen tội lỗi.
1. Thói Quen Phạm Tội Và Tính Cứng Lòng:
Giê-rê-mi 13:23 dùng một hình ảnh mạnh mẽ: “Người Ê-thi-ô-bi có thể đổi được da mình, hay là con beo đổi được vằn nó chăng? Nếu được, thì các ngươi là kẻ đã làm dữ quen rồi, có thể làm lành được.” Từ “quen” ở đây (limmud) nói đến việc được dạy, được huấn luyện trong sự ác. Tội lỗi lặp lại biến thành bản chất thứ hai, khó có thể thay đổi bằng sức riêng. Hê-bơ-rơ 3:13 cảnh báo về sự lừa dối của tội lỗi khiến lòng trở nên cứng cỏi—một quá trình từ từ thông qua những lựa chọn sai lầm lặp lại.
2. Thói Quen Của Lời Nói:
Gia-cơ 3:6-10 mô tả cái lưỡi là “một thế giới của sự ác” và thừa nhận một nghịch lý: “Bởi cái lưỡi chúng ta khen ngợi Chúa, Cha chúng ta, và cũng bởi nó chúng ta rủa sả loài người, là loài tạo theo hình ảnh Đức Chúa Trời.… Hỡi anh em, điều đó không nên như vậy.” Điều này cho thấy thói quen nói lời độc ác, phàn nàn, hoặc nói dối có thể tồn tại song song với đời sống tôn giáo bề ngoài, và cần phải được Chúa Thánh Linh chữa trị.
3. Thói Quen Thuộc Về Thế Gian:
Rô-ma 12:2 ra lệnh: “Đừng làm theo đời nầy, nhưng hãy biến hóa bởi sự đổi mới của tâm thần mình…” “Làm theo” (syschēmatizō) có nghĩa là ép vào cùng một khuôn mẫu. Thế gian có những khuôn mẫu hành vi, tư tưởng và giá trị mà nó muốn chúng ta lặp lại một cách vô thức. Thói quen xấu thường bắt đầu từ việc “được uốn nắn” theo những khuôn mẫu này.
IV. Nguyên Tắc Biến Đổi: Từ Thói Quen Cũ Đến Nếp Sống Mới
Sự cứu rỗi trong Đấng Christ không chỉ là sự tha tội, mà còn là sự biến đổi toàn diện, bao gồm việc thay đổi những thói quen sâu xa.
1. Đóng Đinh Xác Thịt Và Mặc Lấy Đấng Christ (Ga-la-ti 5:24; Rô-ma 13:14):
Phao-lô dạy rằng những thuộc về Đấng Christ “đã đóng đinh xác thịt với tình dục và dâm dục mình rồi” (Ga-la-ti 5:24). Đây là một hành động quyết định dứt khoát (ở thì aorist trong tiếng Hy Lạp), nhưng hiệu quả của nó được thể hiện trong đời sống hằng ngày qua việc “mặc lấy Đức Chúa Jêsus Christ” (Rô-ma 13:14). “Mặc lấy” là một hành động có chủ ý, lặp lại mỗi ngày, như mặc quần áo. Chúng ta từ bỏ thói quen cũ (cởi bỏ) và tập thói quen mới (mặc vào).
2. Để Được Thánh Linh Dẫn Dắt (Ga-la-ti 5:16, 25):
Sức mạnh để thay đổi không đến từ ý chí con người, mà từ Chúa Thánh Linh: “Hãy bước đi theo Thánh Linh, chớ hề làm trọn những điều tham muốn của xác thịt.” (Ga-la-ti 5:16). “Bước đi” (peripateō) là một động từ chỉ hành động liên tục, một cách sống, một thói quen di chuyển dưới sự hướng dẫn của Thánh Linh. Câu 25 nhấn mạnh: “Nếu chúng ta nhờ Thánh Linh mà sống, thì cũng hãy nhờ Thánh Linh mà bước đi.” Sự sống mới (một trạng thái) phải được thể hiện qua thói quen bước đi mới (một quá trình).
3. Nguyên Lý “Gieo Và Gặt” (Ga-la-ti 6:7-9):
Đây là nguyên tắc nền tảng cho mọi thói quen: “Chớ hề dối mình; Đức Chúa Trời không chịu khinh dể đâu; vì ai gieo giống chi, lại gặt giống ấy.… chúng ta làm điều lành, đừng buồn nản, vì nếu không trễ nải, đến kỳ chúng ta sẽ gặt.” Mỗi hành động, tư tưởng là một hạt giống. Thói quen là việc gieo một loại hạt giống nhất quán theo thời gian. Gieo vào xác thịt sẽ gặt sự hư nát; gieo vào Thánh Linh sẽ gặt sự sống đời đời. Sự “không trễ nải” chính là sự kiên trì trong thói quen tốt.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn: Xây Dựng Thói Quen Tin Kính Trong Đời Sống Hằng Ngày
1. Bắt Đầu Nhỏ Với “Những Giờ Tĩnh Nguyện” Nhất Quán:
Đừng cố gắng cầu nguyện 2 giờ ngay từ đầu. Hãy bắt đầu với 10-15 phút mỗi sáng, đọc một đoạn Kinh Thánh ngắn (theo kế hoạch đọc) và cầu nguyện đơn sơ. Sự nhất quán quan trọng hơn cường độ. Hãy “gieo” hạt giống nhỏ này mỗi ngày.
2. Tạo “Những Lối Mòn Mới” Cho Tư Duy:
Khi một tư tưởng tiêu cực, lo lắng hoặc cay đắng xuất hiện (thói quen cũ), hãy chủ động thay thế ngay bằng việc suy gẫm một câu Kinh Thánh. Ví dụ, thay vì lo lắng, hãy lặp lại Phi-líp 4:6-7. Đây là việc “bắt làm phu tù mọi tư tưởng” cho vâng phục Đấng Christ (2 Cô-rinh-tô 10:5).
3. Sử Dụng Sự Tương Tác Cộng Đồng (Hội Thánh) Để Cổ Vũ:
Hãy tìm một người bạn đức tin để cùng cam kết xây dựng một thói quen tốt (như đọc Kinh Thánh, kiêng lời phàn nàn). Hãy “khuyên bảo nhau” (Hê-bơ-rơ 3:13) và báo cáo tiến trình. Tính trách nhiệm cộng đồng phá vỡ sự cô lập của thói quen xấu.
4. Tập Trung Vào Đấng Christ, Không Chỉ Vào Hành Vi:
Mục tiêu tối thượng không phải là có một thói quen tốt để tự hào, mà là để biết Chúa và tôn vinh Ngài sâu nhiệm hơn. Mỗi thói quen tốt là một phương tiện để tương giao với Ngài. Khi thất bại, hãy nhớ đến ân điển và sự tha thứ trong Đấng Christ (1 Giăng 1:9), rồi đứng dậy tiếp tục, không lên án.
5. Kiểm Tra Động Cơ Và Sự Ràng Buộc:
Có những “thói quen” tôn giáo có thể trở thành hình thức, mất đi tấm lòng. Hãy thường xuyên cầu xin Chúa Thánh Linh dò xét lòng mình (Thi Thiên 139:23-24). Một thói quen thật sự tin kính luôn xuất phát từ tình yêu dành cho Chúa và được quyền năng Ngài nuôi dưỡng.
Kết Luận
Kinh Thánh cho chúng ta thấy rằng đời sống thuộc linh được xây dựng trên nền tảng của những thói quen hằng ngày—những “con đường” mà chúng ta chọn để bước đi. Những thói quen tốt, như cầu nguyện, suy gẫm Lời Chúa, thông công và tư duy lành mạnh, không phải là gánh nặng luật pháp, mà là những “lối mòn” ân điển dẫn chúng ta đến gần hơn với Đấng Christ và trở nên giống Ngài. Ngược lại, thói quen xấu là những lối mòn của xác thịt dẫn đến sự hư hoại.
Tin vui của Phúc Âm là trong Đấng Christ, chúng ta không còn là nô lệ cho thói quen tội lỗi (Rô-ma 6:6). Quyền năng phục sinh của Ngài phá vỡ xiềng xích của những nếp cũ. Qua Chúa Thánh Linh, chúng ta có khả năng “gieo” vào Thánh Linh và “gặt” sự biến đổi. Hãy bắt đầu ngay hôm nay, với sự nhỏ bé và đơn sơ, nhưng với lòng trông cậy vững chắc vào Đấng đang hành động trong chúng ta “cả đến ý muốn và việc làm theo ý tốt Ngài” (Phi-líp 2:13). Hãy để mỗi ngày là một cơ hội để vun trồng những thói quen đẹp lòng Chúa, biết rằng sự trung tín trong điều nhỏ sẽ dẫn đến phước hạnh lớn trong nước Ngài.