Phương Pháp Socrates Là Gì, Và Có Phù Hợp Với Kinh Thánh Không?

Trong thế giới triết học và giáo dục, phương pháp Socrates (Socratic Method) được tôn vinh như một công cụ mạnh mẽ để khai mở tư duy phản biện và truy tìm chân lý thông qua đối thoại. Là những Cơ Đốc nhân sống trong một thời đại đa nguyên về tư tưởng, chúng ta không khỏi đặt câu hỏi: Phương pháp này có phù hợp với nền tảng đức tin của chúng ta dựa trên Lời được mặc khải của Đức Chúa Trời không? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào phân tích bản chất của phương pháp Socrates, đối chiếu với các nguyên tắc Kinh Thánh về sự hiểu biết, đối thoại và chân lý, từ đó đưa ra những ứng dụng thận trọng và khôn ngoan cho đời sống đức tin.

Phương pháp Socrates, được đặt theo tên triết gia Hy Lạp cổ đại Socrates (470-399 TCN), không phải là một giáo trình cứng nhắc mà là một phương pháp đối thoại hợp tác dựa trên việc đặt câu hỏi và trả lời để kích thích tư duy phản biện và làm sáng tỏ ý tưởng. Nó thường bao gồm các bước:

• Đặt câu hỏi gợi mở (Elenchus): Dẫn dắt đối phương từ một khẳng định ban đầu.
• Làm bộc lộ mâu thuẫn: Thông qua hàng loạt câu hỏi phụ, cho thấy sự thiếu nhất quán hay khiếm khuyết trong định nghĩa hoặc niềm tin ban đầu.
• Thừa nhận sự thiếu hiểu biết (Aporia): Đưa đối phương đến trạng thái "bối rối", nhận ra mình thực sự không hiểu biết về điều mình tưởng là biết.
• Xây dựng lại kiến thức: Cùng nhau tìm kiếm một định nghĩa hoặc chân lý vững chắc hơn thông qua đối thoại tiếp tục.

Mục tiêu tối hậu là hướng đến chân lý khách quan thông qua việc loại bỏ những ý niệm sai lầm. Phương pháp này đề cao tính duy lý, sự tra vấn, và tính tự phát hiện của con người.

Khi đặt phương pháp Socrates bên cạnh Kinh Thánh, chúng ta thấy một bức tranh phức tạp với cả những điểm chạm đáng ngạc nhiên và những khác biệt không thể vượt qua.

1. Điểm Tương Đồng: Giá Trị Của Câu Hỏi Và Sự Tự Kiểm Tra

Kinh Thánh không xa lạ với việc sử dụng câu hỏi để thách thức, sửa dạy và dẫn dắt con người đến với chân lý.

• Chính Chúa Giê-su là bậc thầy của những câu hỏi: Ngài thường trả lời câu hỏi bằng một câu hỏi khác để đưa người đối thoại vào sự tự vấn sâu sắc. Khi người giàu có hỏi về sự sống đời đời, Chúa hỏi lại: "Sao ngươi gọi ta là nhân lành? Chỉ có một Đấng nhân lành, là Đức Chúa Trời" (Ma-thi-ơ 19:17). Câu hỏi này nhắm thẳng vào nhận thức về thẩm quyền và bản chất thiên thượng.
• Các tiên tri dùng câu hỏi để cáo trách: Tiên tri Ê-sai kêu gọi: "Hỡi các từng trời, hãy nghe; hỡi đất, hãy lắng tai! Vì Đức Giê-hô-va có phán..." (Ê-sai 1:2), tạo ra một phiên tòa thẩm vấn tượng trưng.
• Sứ đồ Phao-lô khích lệ sự tự xét: "Mỗi người trong anh em hãy tự xét lấy mình" (II Cô-rinh-tô 13:5). Điều này đòi hỏi một quá trình tự vấn nội tâm, tương tự như bước "thừa nhận thiếu hiểu biết" trong phương pháp Socrates, nhưng với mục đích xét mình có còn ở trong đức tin hay không.
• Sách Gióp là một kiệt tác đối thoại tra vấn: Các cuộc đối thoại giữa Gióp và ba người bạn, cuối cùng là sự chất vấn trực tiếp từ Đức Chúa Trời (Gióp 38-41), cho thấy việc tra vấn có thể dẫn đến sự nhận biết thâm sâu về thân phận con người và uy quyền của Đấng Tạo Hóa.

2. Điểm Dị Biệt Căn Bản: Nguồn Gốc Và Thẩm Quyền Của Chân Lý

Đây là ranh giới then chốt phân biệt giữa triết lý con người và đức tin Cơ Đốc.

• Nguồn Chân Lý: Phương pháp Socrates tin rằng chân lý đã tiềm ẩn trong mỗi người và chỉ cần được "đỡ đẻ" (maieutics) ra thông qua đối thoại. Trái lại, Kinh Thánh dạy rằng chân lý cứu rỗi và thiêng liêng là một sự mặc khải từ bên ngoài (extrinsic revelation) bởi Đức Chúa Trời. "Lời Chúa là chân lý" (Giăng 17:17). Sự hiểu biết thuộc linh không phải do con người phát minh, mà được ban cho qua Đức Thánh Linh và Lời Chúa (I Cô-rinh-tô 2:12-13).
• Thẩm Quyền Tối Cao: Socrates đặt lý trí con người và quá trình đối thoại ngang hàng làm trung tâm. Trong khi đó, Kinh Thánh đặt thẩm quyền tuyệt đối nơi chính Đức Chúa Trời và Lời Ngài. "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn" (II Ti-mô-thê 3:16). Câu hỏi trong Kinh Thánh thường nhằm dẫn con người quy phục thẩm quyền đó, chứ không phải để đi đến một kết luận thuần lý trí.
• Điểm Xuất Phát: Phương pháp Socrates bắt đầu từ sự hoài nghi (skepticism) nhằm vào các định kiến. Đức tin Cơ Đốc chân chính bắt đầu từ sự kính sợ Đức Giê-hô-va, là khởi đầu sự tri thức (Châm Ngôn 1:7). Sự "hoài nghi" trong Kinh Thánh là dành cho những lời dạy của loài người, để thử nghiệm chúng dựa trên tiêu chuẩn chân lý đã được mặc khải (I Giăng 4:1).
• Mục Đích Tối Hậu: Mục đích của Socrates là đạt được kiến thức và đức hạnh thông qua lý trí. Mục đích của sự tra xét Kinh Thánh là để biết Đức Chúa Trời, vâng lời Ngài, được biến đổi theo hình ảnh của Chúa Cứu Thế Giê-xu, và rao truyền Phúc Âm cứu rỗi (Giê-rê-mi 9:23-24; Rô-ma 12:2).

Vậy, một Cơ Đốc nhân có thể áp dụng tinh thần "tra vấn" một cách khôn ngoan không? Câu trả lời là có, nhưng phải trong khuôn khổ của Lẽ Thật đã được mặc khải.

1. Trong Môn Đồ Hóa Và Học Hỏi Cá Nhân: Chúng ta có thể sử dụng những câu hỏi gợi mở để giúp anh chị em tự khám phá Lời Chúa. Thay vì chỉ đưa ra câu trả lời, hãy hỏi: "Theo anh/chị, phân đoạn này đang nói gì về bản tính của Đức Chúa Trời?" hoặc "Sự dạy dỗ này đối nghịch với giá trị của thế gian ở điểm nào?". Điều này thúc đẩy sự suy gẫm sâu sắc và sở hữu lẽ thật cách cá nhân. Hãy noi gương Bê-rê, là những người "sẵn lòng chịu lấy lời giảng, ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng" (Công vụ 17:11).

2. Trong Việc Đối Thoại Và Truyền Giáo: Chúng ta có thể dùng câu hỏi để thấu hiểu và thách thức những giả định của người chưa tin. Hỏi: "Điều gì khiến bạn tin rằng quan điểm đó là đúng?" hoặc "Nếu có một Đức Chúa Trời, bạn nghĩ Ngài sẽ muốn con người có mối quan hệ thế nào với Ngài?". Tuy nhiên, mục tiêu cuối cùng không phải để "chiến thắng" trong biện luận, mà là để dẫn họ đến với Chúa Giê-xu Christ, là đường đi, chân lý, và sự sống (Giăng 14:6). Câu hỏi phải là cầu nối để rao giảng Phúc Âm.

3. Trong Việc Tự Kiểm Tra Đức Tin: Chúng ta cần thường xuyên dùng những câu hỏi "Socrates thuộc linh" để tự vấn mình: "Niềm tin này của tôi dựa trên Kinh Thánh hay chỉ là truyền thống/con người?" (Mác 7:8). "Lối sống của tôi có phù hợp với điều tôi tuyên xưng không?" (Gia-cơ 2:26). "Tôi có đang yêu mến Chúa hết lòng và yêu người lân cận như chính mình không?" (Ma-thi-ơ 22:37-39). Quá trình này cần được thực hiện trong sự cầu nguyện và dưới sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh.

4. Lời Cảnh Báo Quan Trọng: Phương pháp này trở nên nguy hiểm khi nó được nâng lên thành nguyên tắc tối cao, thay thế cho thẩm quyền của Kinh Thánh. Nó có thể dẫn đến chủ nghĩa tương đối ("chân lý của tôi, chân lý của bạn") hoặc sự kiêu ngạo tri thức, đi ngược lại tinh thần "hãy mặc lấy sự nhu mì" (Cô-lô-se 3:12). Sứ đồ Phao-lô cảnh báo: "Hãy giữ chừng, kẻo có kẻ lấy triết học và lời hư không, theo truyền thống của loài người, sơ học của thế gian, mà bắt anh em phục chăng, chớ không theo Đấng Christ" (Cô-lô-se 2:8). Mọi sự tra vấn phải quy phục Đấng Christ.

Phương pháp Socrates, như một công cụ sư phạm và tư duy, có chỗ đứng nhất định trong việc rèn luyện trí óc và thúc đẩy đối thoại chân thành. Kinh Thánh cũng không ngần ngại sử dụng hình thức câu hỏi để đánh thức lương tâm và hướng con người về với Đức Chúa Trời. Tuy nhiên, cốt lõi của vấn đề nằm ở nền tảng và cứu cánh.

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta không tìm kiếm một "chân lý" trừu tượng qua sức của lý trí sa ngã, nhưng chúng ta nhận biết Chân Lý Nhập Thể là Chúa Giê-xu Christ. Sự khôn ngoan của chúng ta không đến từ việc tự mình khám phá, mà là "sự khôn ngoan từ trên mà xuống... đầy dẫy lòng thương xót và bông trái lành" (Gia-cơ 3:17).

Vì vậy, chúng ta có thể tiếp nhận tinh thần tra vấn cẩn trọng và khiêm nhường từ phương pháp Socrates, nhưng phải đặt nó trong khuôn khổ phục tùng Lời Chúa, được Đức Thánh Linh dẫn dắt, và với mục đích tôn vinh Đức Chúa Trời, gây dựng Hội Thánh, và đưa nhiều người đến với sự cứu rỗi trong Danh Chúa Cứu Thế Giê-xu. Hãy để mọi lời nói, mọi câu hỏi, và mọi lý lẽ của chúng ta đều được đặt dưới sự cai trị của Ngài.

"Vả, những sự đó có vẻ khôn ngoan, theo sự kiêng ăn, khắc khổ thân thể mình cách riêng, và chẳng có chi đáng quí, chỉ lấy mà đãi xác thịt, làm cho no đủ vậy." (Cô-lô-se 2:23)