Ambrosiaster là ai?

Trong hành trình nghiên cứu lịch sử giải kinh và thần học Hội Thánh ban đầu, chúng ta thường bắt gặp những cái tên lẫy lừng như Augustine, Jerome, hay Chrysostom. Tuy nhiên, có một nhân vật bí ẩn, một tác giả vô danh nhưng lại có ảnh hưởng sâu sắc đến nền tảng giáo lý Cơ Đốc, đặc biệt trong cách hiểu về các thư tín của Sứ đồ Phao-lô. Đó chính là “Ambrosiaster”. Bài viết chuyên sâu này sẽ khám phá thân thế, tác phẩm, đóng góp thần học, và những bài học thiết thực từ nhân vật đặc biệt này cho đời sống đức tin của chúng ta ngày nay.

“Ambrosiaster” không phải là tên thật, mà là một bút danh được các học giả thời kỳ Phục Hưng đặt ra. Tên này có nghĩa là “kẻ mạo danh Ambrosi” (Pseudo-Ambrosius), vì trong suốt nhiều thế kỷ, các tác phẩm của ông đã bị gán nhầm cho Ambrose, Giám mục nổi tiếng của Milan (khoảng 339-397 SCN). Mãi đến thời kỳ Phục Hưng, học giả Erasmus mới nhận ra sự khác biệt về văn phong và thần học, xác định rằng đây là một tác giả khác, và đặt tên ông là Ambrosiaster. Ông sống và viết tại Roma vào khoảng những năm 366-384 SCN, dưới thời trị vì của Giáo hoàng Damasus I. Đây là giai đoạn đầy biến động với những tranh luận thần học gay gắt về Ba Ngôi và bản tính của Đấng Christ.

Để hiểu Ambrosiaster, chúng ta phải đặt ông vào bối cảnh của thế kỷ thứ tư. Đây là thời kỳ sau Công đồng Nicaea (325 SCN), khi Hội Thánh đang vật lộn để định hình giáo lý chính thống chống lại các tà thuyết như Arianism (phủ nhận thần tính đầy đủ của Đấng Christ) và các hình thức khác của thuyết Ngộ đạo. Tại Roma, cộng đồng Cơ Đốc đang lớn mạnh nhưng cũng tồn tại nhiều tập tục ngoại giáo sót lại. Ambrosiaster viết chú giải cho hầu hết các thư tín của Phao-lô (trừ thư Hê-bơ-rơ) với một mục đích rõ ràng: giải nghĩa Kinh Thánh cách rõ ràng, thiết thực, và bảo vệ đức tin chính thống. Ông không chỉ là một học giả, mà còn là một mục sư quan tâm đến đời sống thuộc linh của tín hữu.

Đóng góp vĩ đại nhất của Ambrosiaster chính là bộ Commentaria in XIII Epistolas Beati Pauli (Chú Giải Mười Ba Thư của Thánh Phao-lô). Đây là một trong những bộ chú giải sớm nhất và hoàn chỉnh nhất còn tồn tại về các thư tín Phao-lô bằng tiếng Latinh. Phong cách của ông rất đặc trưng:

• Trực tiếp và rõ ràng: Ông đi thẳng vào vấn đề, giải thích từ ngữ, bối cảnh lịch sử, và ý nghĩa thần học một cách mạch lạc.
• Chú trọng văn phạm và lịch sử: Ông cố gắng hiểu ý định nguyên thuỷ của Sứ đồ Phao-lô, tránh cách giải nghĩa thuộc linh hóa (allegorization) quá mức phổ biến thời đó (theo trường phái Alexandria).
• Sử dụng bản Kinh Thánh Latinh cổ: Ông dựa trên bản Vetus Latina (bản dịch Latinh trước bản Vulgate của Jerome), cho chúng ta cái nhìn quý giá về bản văn Kinh Thánh thời kỳ đầu.

Ambrosiaster đã đưa ra nhiều giải nghĩa sâu sắc, một số trong đó vang vọng mạnh mẽ trong Thần học Cải Chánh sau này.

1. Giáo Lý Cứu Rỗi Bởi Ân Điển Qua Đức Tin:
Đây có lẽ là điểm đáng chú ý nhất. Ambrosiaster nhấn mạnh cách rõ ràng và mạnh mẽ rằng sự cứu rỗi là bởi ân điển (gratia) qua đức tin (fides), chứ không bởi việc làm của luật pháp. Trong chú giải Rô-ma 3:24 (“và họ nhờ ân điển Ngài mà được xưng công bình nhưng không, bởi sự chuộc tội đã làm trọn trong Đức Chúa Jêsus Christ”), ông viết: “Họ được xưng công bình cách nhưng không bởi ân điển, nghĩa là, không phải bởi bất cứ việc làm nào, không phải bởi việc giữ luật pháp hay công đức… nhưng bởi đức tin mà thôi.” Ông phân biệt rõ giữa “luật pháp của việc làm” (lex operum) và “luật pháp của đức tin” (lex fidei), khẳng định rằng luật pháp Môi-se không thể cứu, mà chỉ có thể chỉ ra tội lỗi. Sự công bình thật sự đến từ Đức Chúa Trời qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ.

2. Quan Điểm về Tội Tổ Tông và Bản Chất Con Người:
Ambrosiaster có những phân tích sắc bén về Rô-ma 5:12. Ông nhấn mạnh rằng tội lỗi và sự chết đã vào thế gian qua A-đam, và tất cả nhân loại đều phạm tội “trong A-đam” (in Adam), kế thừa một bản chất hư hoại. Quan điểm này đã chuẩn bị nền tảng cho sự phát triển giáo lý “tội tổ tông” (original sin) sau này của Augustine.

3. Sự Tự Do Ý Chí và Ân Điển:
Ông giảng dạo về sự hư hoại của ý chí con người sau Sa ngã. Con người không thể tự mình chọn điều thiện thuộc linh nếu không có sự tác động trước của ân điển Đức Chúa Trời (prevenient grace). Điều này chống lại thuyết Pelagian (tin rằng con người có thể tự mình chọn điều thiện để được cứu) đang manh nha.

4. Thần Tính Đầy Đủ của Đấng Christ và Đức Thánh Linh:
Sống trong thời kỳ hậu Nicaea, Ambrosiaster kiên quyết bảo vệ thần tính đầy đủ của Chúa Giê-xu Christ và Đức Thánh Linh, chống lại mọi hình thức của thuyết Arian.

Nhiều học giả tin rằng Augustine (354-430 SCN) đã đọc và chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các tác phẩm của Ambrosiaster. Những khái niệm then chốt về ân điển, đức tin, và tội lỗi mà Augustine phát triển một cách hệ thống, dường như đã được Ambrosiaster “gieo hạt” trước đó. Đặc biệt, cách giải nghĩa Rô-ma của Ambrosiaster là nền tảng trực tiếp cho thần học ân điển của Augustine.

Đến thời kỳ Cải Chánh thế kỷ 16, Martin Luther – một tu sĩ Dòng Augustine – đã tiếp cận với truyền thống giải kinh này. Khi Luther khám phá lại chân lý “người công bình sống bởi đức tin” (Rô-ma 1:17), ông đang đứng trên vai những người khổng lồ đi trước như Augustine, và xa hơn nữa là Ambrosiaster. Sự nhấn mạnh của Ambrosiaster vào ân điển nhưng không và sự bất lực của luật pháp trong việc cứu rỗi đã vang vọng một cách mạnh mẽ trong các tác phẩm của Luther và Calvin.

Nghiên cứu về Ambrosiaster không chỉ là một bài học lịch sử, mà còn mang lại những bài học thiết thực cho chúng ta:

1. Trở Lại Với Kinh Văn và Ý Nghĩa Nguyên Thuỷ:
Ambrosiaster nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc nghiên cứu Kinh Thánh một cách nghiêm túc, chú ý đến văn phạm, bối cảnh lịch sử, và ý định của tác giả. Thay vì tìm kiếm những ý nghĩa bí ẩn hay chủ quan, chúng ta được kêu gọi để “giảng lời, dạy dỗ, bẻ trách, nài khuyên… cho hết sức kiên nhẫn” (2 Ti-mô-thê 4:2) dựa trên sự hiểu biết đúng đắn về Lời Chúa.

2. Giữ Vững Trọng Tâm của Phúc Âm: Ân Điển Qua Đức Tin:
Trong một thế giới luôn tìm cách khiến chúng ta tin vào thành tích bản thân, thông điệp của Ambrosiaster vang lên như một hồi chuông cảnh tỉnh. Chúng ta được cứu “chẳng phải bởi việc làm của người công bình mà chúng ta đã làm, nhưng cứ theo lòng thương xót Ngài” (Tít 3:5). Sự an nghỉ thật sự đến từ việc biết rằng sự công bình của chúng ta được đặt nơi Đấng Christ, không phải nơi chính mình.

3. Đứng Vững Trong Đức Tin Chính Thống:
Ambrosiaster sống trong thời kỳ giáo lý sai lầm tràn lan. Ông đã can đảm dùng ngòi bút để bảo vệ chân lý về Chúa Giê-xu Christ. Ngày nay, chúng ta cũng được kêu gọi “hãy tranh chiến cho đức tin… đã truyền cho các thánh một lần đủ rồi” (Giu-đe 1:3). Điều này đòi hỏi chúng ta phải hiểu biết Lời Chúa và phân biệt được lẽ thật với sai lầm.

4. Phục Vụ Hội Thánh Trong Khiêm Nhường:
Ambrosiaster có lẽ chưa bao giờ nghĩ rằng tên tuổi mình sẽ được lưu danh. Ông phục vụ qua công việc giải kinh cần mẫn và thiết thực. Điều này dạy chúng ta về tinh thần phục vụ âm thầm. Mỗi chúng ta đều có một chức vụ, dù lớn hay nhỏ, để gây dựng Thân Thể Đấng Christ (Ê-phê-sô 4:12). Sự trung tín trong vai trò nhỏ bé của mình quan trọng hơn danh tiếng trước mặt người đời.

Ambrosiaster, nhà giải kinh vô danh của thế kỷ thứ tư, đứng như một nhân chứng thầm lặng nhưng quyền năng cho chân lý trọng tâm của Phúc Âm. Ông là một mắt xích quan trọng trong chuỗi truyền thống giải kinh trung thành, kết nối các Sứ đồ với Augustine và cuối cùng là với cuộc Cải Chánh. Cuộc đời và tác phẩm của ông nhắc nhở chúng ta rằng Lời Đức Chúa Trời là chân thật và hiệu nghiệm xuyên suốt mọi thời đại, và rằng ân điển cứu rỗi của Ngài qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ mãi mãi là nền tảng bất di dịch của đức tin chúng ta.

Ước gì chúng ta, như Ambrosiaster, luôn say mê nghiên cứu Lời Chúa, giữ vững lẽ thật của Phúc Âm thuần túy, và sống mỗi ngày trong sự tự do và biết ơn của ân điển mà Chúa Giê-xu Christ đã ban cho chúng ta cách nhưng không. “Vì ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời” (Ê-phê-sô 2:8).

**Tài liệu tham khảo chính: Các tác phẩm của Ambrosiaster (Patrologia Latina, Tập 17); nghiên cứu của Alexander Souter, David G. Hunter, Stephen A. Cooper; và bản Kinh Thánh Truyền Thống 1925.**