Epiphany là gì?

Trong hành trình đức tin Cơ Đốc, có những thuật ngữ thần học mang chiều sâu mặc khải đặc biệt, và "Epiphany" là một trong số đó. Đối với nhiều tín hữu Tin Lành Việt Nam, từ ngữ này có thể còn mới mẻ hoặc thường bị gắn liền với các truyền thống nghi lễ của một số giáo hội khác. Tuy nhiên, xét theo nghĩa gốc và ý nghĩa Kinh Thánh thuần túy, "Epiphany" (hay Lễ Hiển Linh) chứa đựng một chân lý nền tảng và sống động về chính Chúa Cứu Thế Giê-xu. Bài nghiên cứu này sẽ đào sâu vào ý nghĩa, nền tảng Kinh Thánh và ứng dụng thiết thực của "Epiphany" trong đời sống đức tin của mỗi Cơ Đốc nhân.

Thuật ngữ "Epiphany" bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp ἐπιφάνεια (epiphaneia), có nghĩa là "sự tỏ ra", "sự biểu hiện", "sự xuất hiện" hoặc "sự bày tỏ". Từ này được cấu tạo bởi epi- (trên, ở trên) và phaino (tỏ ra, chiếu sáng). Như vậy, nghĩa đen của nó là "sự chiếu sáng lên trên", ám chỉ một sự kiện nơi thực tại thần linh, vốn bị ẩn giấu, bất ngờ được bày tỏ ra cho con người thấy.

Trong bối cảnh Cơ Đốc giáo, Epiphany trước hết đề cập đến sự kiện Chúa Giê-xu Christ, Con Đức Chúa Trời, tỏ mình ra cho thế gian. Trọng tâm không phải là một ngày lễ theo lịch, mà là thực tại thần học về sự mặc khải của Đức Chúa Trời trong thân vị Giê-xu. Nó trả lời cho câu hỏi căn bản: Làm sao loài người có thể biết được Đức Chúa Trời vô hình? Câu trả lời chính là Epiphany – Ngài đã tự bày tỏ chính mình trong Chúa Giê-xu.

Mặc dù không có sách nào trong Kinh Thánh trực tiếp gọi tên "Lễ Hiển Linh", nhưng khái niệm và các sự kiện biểu thị cho điều này thì tràn ngập trong cả Cựu Ước và Tân Ước.

1. Sự Hiển Linh Trọn Vẹn Nhất: Chúa Giê-xu Christ

Sứ đồ Giăng mở đầu Phúc Âm bằng một tuyên bố mang tính Epiphany: "Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời... Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta, đầy ơn và lẽ thật" (Giăng 1:1, 14). Sự nhập thể chính là Epiphany vĩ đại nhất – Đức Chúa Trời vô hình trở nên hữu hình trong Chúa Giê-xu.

Phao-lô cũng xác quyết điều này trong thư Ti-tô: "Vì ân điển của Đức Chúa Trời, là sự cứu rỗi cho mọi người, đã được bày tỏ ra (tiếng Hy Lạp: epiphanei) rồi" (Tít 2:11). Và trong I Ti-mô-thê 3:16, ông viết: "Ấy là sự mầu nhiệm của sự tin kính đã được tỏ ra (ephanerōthē) trong xác thịt, được Thánh Linh xưng là công bình, được thiên sứ trông thấy, được giảng ra cho dân ngoại, được thiên hạ tin cậy, được cất lên trong sự vinh hiển." Đây chính là bản tóm tắt thần học về Epiphany của Chúa Giê-xu.

2. Sự Kiện Các Nhà Thông Thái: Epiphany Cho Dân Ngoại

Phân đoạn Kinh Thánh thường được liên tưởng nhiều nhất với Epiphany là Ma-thi-ơ 2:1-12 – câu chuyện các nhà thông thái (Magi) từ phương Đông đến tìm kiếm và thờ phượng Vua dân Do Thái mới sinh.

• Sự Tỏ Ra Qua Tạo Vật: Ngôi sao lạ là dấu hiệu trong công trình sáng tạo của Đức Chúa Trời, bày tỏ sự giáng sinh của Vua (Ma-thi-ơ 2:2). Điều này cho thấy Đức Chúa Trời có thể dùng bất cứ phương tiện nào để dẫn dắt những tấm lòng thành tìm đến Ngài.
• Sự Tỏ Ra Cho Mọi Dân Tộc: Đây là điểm then chốt. Những người đầu tiên được Kinh Thánh ghi nhận đến thờ phượng Chúa Giê-xu không phải là các thầy tế lễ, thầy thông giáo Do Thái tại Giê-ru-sa-lem, mà lại là các học giả ngoại bang từ phương xa. Sự kiện này báo trước chức vụ cứu rỗi phổ quát của Chúa Giê-xu – Ngài là ánh sáng cho muôn dân, như lời tiên tri Si-mê-ôn đã nói (Lu-ca 2:32). Epiphany phá vỡ mọi rào cản dân tộc và tôn giáo, công bố Đấng Cứu Thế cho toàn thể nhân loại.
• Ý Nghĩa Các Lễ Vật: Vàng (dâng cho Vua), nhũ hương (dâng cho Đức Chúa Trời), và mộc dược (dùng để chôn cất) – ba món quà này chính là một sự tuyên xưng và mặc khải về thân vị và chức vụ của Chúa Giê-xu: Ngài là Vua, là Đức Chúa Trời, và là Đấng sẽ chịu chết chuộc tội cho thiên hạ.

3. Phép Báp-têm và Sự Xức Dầu: Epiphany Về Ba Ngôi

Sự kiện Chúa Giê-xu chịu phép báp-têm bởi Giăng tại sông Giô-đanh (Ma-thi-ơ 3:13-17) là một Epiphany quan trọng khác. Tại đây, cả Ba Ngôi Đức Chúa Trời cùng hiển linh:

• Con (Chúa Giê-xu) đứng trong dòng sông.
• Thánh Linh lấy hình chim bồ câu ngự xuống trên Ngài.
• Cha phán từ trời: "Nầy là Con yêu dấu của ta, đẹp lòng ta mọi đường."

Đây là sự mặc khải rõ ràng về mối liên hệ độc nhất trong Ba Ngôi Đức Chúa Trời và sự xức dầu bằng Thánh Linh cho chức vụ công khai của Đấng Mê-si.

4. Phép Lạ Đầu Tiên tại Ca-na: Epiphany Về Vinh Quang

Giăng ghi lại rằng phép lạ hóa nước thành rượu tại tiệc cưới thành Ca-na là "phép lạ đầu tiên của Đức Chúa Jêsus... Ngài đã tỏ bày sự vinh hiển mình ra như vậy, và môn đồ bèn tin Ngài" (Giăng 2:11). Mỗi phép lạ, lời dạy và hành động của Chúa Giê-xu trong các sách Phúc Âm đều là một Epiphany – một sự bày tỏ từng phần về vinh quang, quyền năng và bản tính của Ngài.

Truyền thống Tin Lành, với nguyên tắc "Kinh Thánh duy nhất" (Sola Scriptura), tiếp cận Epiphany chủ yếu như một chân lý thần học để suy ngẫm và ứng dụng, hơn là một ngày lễ nghi lễ cố định. Trọng tâm là:

1. Tính Chất Cá Nhân của Sự Mặc Khải: Epiphany không chỉ là sự kiện lịch sử, mà còn là kinh nghiệm cá nhân khi một người nhận biết Chúa Giê-xu là Đấng Christ, là Chúa và là Cứu Chúa của mình. Đó là khoảnh khắc "ánh sáng" của Đức Chúa Trời soi rọi vào lòng, giống như sự thức tỉnh của Phao-lô trên đường đến Đa-mách (Công vụ 9:3-5).
2. Sự Tỏ Ra Tiệm Tiến: Sự hiểu biết về Chúa Giê-xu là một hành trình Epiphany liên tục. Chúng ta không chỉ "gặp" Ngài một lần, mà mỗi ngày qua Lời Chúa và sự dạy dỗ của Thánh Linh, chúng ta càng khám phá thêm về sự cao trọng, vinh quang và ân điển của Ngài (Ê-phê-sô 1:17-18).
3. Chống Lại Sự Mê Tín: Việc nhấn mạnh vào các biểu tượng (như ngôi sao, nước) đôi khi có thể sa vào mê tín. Tin Lành nhấn mạnh rằng Epiphany thật dẫn chúng ta đến với chính Chúa Giê-xu, chứ không dừng lại ở các dấu hiệu hay nghi thức. Ngài là trung tâm của mọi sự mặc khải.

Lẽ đạo về Epiphany không chỉ dừng ở sách vở, mà phải biến đổi đời sống chúng ta. Dưới đây là một số ứng dụng thực tiễn:

1. Sống Như Ánh Sáng Hiển Linh

Chúa Giê-xu phán: "Các ngươi là sự sáng của thế gian... Sự sáng các ngươi hãy soi trước mặt người ta như vậy, đặng họ thấy những việc lành của các ngươi, mà ngợi khen Cha các ngươi ở trên trời" (Ma-thi-ơ 5:14,16). Nếu Chúa Giê-xu là Epiphany tối thượng của Đức Chúa Trời, thì Hội Thánh và mỗi tín hữu phải là Epiphany (sự tỏ ra) của Chúa Giê-xu cho thế giới. Đời sống chúng ta, qua tình yêu thương, sự thánh khiết và lời chứng, phải "bày tỏ" cho người khên thấy Chúa Giê-xu đang sống trong mình.

2. Tìm Kiếm Sự Hiển Linh Mỗi Ngày Qua Lời Chúa

Kinh Thánh chính là công cụ chính yếu để Đức Chúa Trời tiếp tục bày tỏ chính mình cho chúng ta ngày nay. Thánh Linh dùng Lời Chúa để soi sáng (ἐπιφωτίζω - epiphōtizō) tấm lòng và trí óc chúng ta (Ê-phê-sô 1:18). Một đời sống đọc, học, suy ngẫm và vâng theo Lời Chúa chính là con đường để chúng ta liên tục kinh nghiệm những "khoảnh khắc Epiphany" mới mẻ về Chúa.

3. Trở Thành Phương Tiện Dẫn Dắt Người Khác Đến Với Epiphany

Giống như ngôi sao dẫn đường cho các nhà thông thái, Cơ Đốc nhân được kêu gọi trở nên "ngôi sao" dẫn lối cho những người đang tìm kiếm chân lý trong tối tăm. Phi-e-rơ khuyên: "Hãy thường thường sẵn sàng để trả lời mọi kẻ hỏi lẽ về sự trông cậy trong anh em" (I Phi-e-rơ 3:15). Chứng đạo chính là chia sẻ Epiphany mà chúng ta đã kinh nghiệm về Chúa Giê-xu.

4. Dâng Lên Sự Thờ Phượng Như Các Nhà Thông Thái

Phản ứng đúng đắn trước Epiphany của Chúa là thờ phượng. Các nhà thông thái "cúi xuống mà thờ lạy Ngài" (Ma-thi-ơ 2:11). Đời sống chúng ta phải là một của lễ sống, dâng lên Chúa "vàng" của sự vâng phục trọn vẹn, "nhũ hương" của lời cầu nguyện ngợi khen, và ngay cả "mộc dược" của những nỗi đau, hy sinh vì danh Ngài. Sự thờ phượng là đích đến của mọi sự mặc khải.

Epiphany, xét cho cùng, không phải là một mùa lễ trong năm, mà là trọng tâm của Phúc Âm: Đức Chúa Trời vĩ đại, đáng sợ, thánh khiết và vô hình, đã vì tình yêu thương vô bờ bến, quyết định bày tỏ chính mình cách trọn vẹn và cuối cùng cho nhân loại qua Con Một của Ngài là Chúa Cứu Thế Giê-xu. Sự bày tỏ ấy mang tính cứu rỗi, phổ quát và đòi hỏi một sự đáp ứng.

Ước mong mỗi chúng ta, giống như các nhà thông thái xưa, luôn chủ động tìm kiếm Vua mới sinh, để rồi khi gặp được Ngài, chúng ta cũng hết lòng thờ phượng và dâng lên Ngài tất cả những gì quý giá nhất của đời mình. Nguyện hành trình đức tin của chúng ta là một chuỗi những Epiphany liên tục, mỗi ngày một khám phá thêm về sự cao trọng của Chúa Cứu Thế, và mỗi ngày một trở nên giống Ngài hơn, để qua chúng ta, thế gian cũng có thể nhìn thấy ánh sáng của Đức Chúa Trời.

"Đức Chúa Trời, thuở xưa đã dùng các đấng tiên tri phán dạy tổ phụ chúng ta nhiều lần nhiều cách, rốt lại, trong những ngày nầy, Ngài phán dạy chúng ta bởi Con Ngài..." (Hê-bơ-rơ 1:1-2a).