Ngũ Kinh là gì?

Trong hành trình khám phá Lời Hằng Sống của Đức Chúa Trời, không có điểm khởi đầu nào ý nghĩa hơn là đi vào thế giới của Ngũ Kinh – nền tảng vững chắc cho toàn bộ mặc khải Kinh Thánh. Đối với Cơ Đốc nhân, hiểu biết về Ngũ Kinh không chỉ là kiến thức tôn giáo, mà là chìa khóa để thấu hiểu câu chuyện cứu chuộc vĩ đại, bản tính của Đức Chúa Trời, và căn tính của chính chúng ta trong Ngài. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá ý nghĩa, cấu trúc, nội dung và sự ứng dụng sống động của Ngũ Kinh trong đời sống đức tin ngày nay.

Ngũ Kinh (tiếng Anh: Pentateuch, từ tiếng Hy Lạp πεντάτευχος – “pentáteuchos”, có nghĩa là “năm cuốn sách”) chỉ năm sách đầu tiên trong Kinh Thánh Cựu Ước: Sáng Thế Ký, Xuất Ê-díp-tô Ký, Lê-vi Ký, Dân Số Ký và Phục Truyền Luật Lệ Ký. Trong truyền thống Do Thái, bộ sách này được gọi là Torah (תּוֹרָה – “Tô-ra”), một từ Hê-bơ-rơ thường được dịch là “Luật pháp”, nhưng mang ý nghĩa sâu xa hơn là “sự chỉ dạy”, “hướng dẫn” hay “giáo huấn”. Danh xưng này phản ánh chức năng chính của Ngũ Kinh: không chỉ là một bộ luật, mà là sự dạy dỗ đầy đủ từ Đức Chúa Trời về con đường sống và sự tương giao với Ngài.

Ngũ Kinh được truyền thống Do Thái và Cơ Đốc ghi nhận là do Môi-se (Mô-sê) viết ra, dưới sự cảm thúc của Đức Thánh Linh. Chúa Giê-xu và các sứ đồ nhiều lần xác nhận điều này (Giăng 5:46-47; Lu-ca 24:27, 44). Câu Kinh Thánh then chốt: “Đức Giê-hô-va bèn phán cùng Môi-se rằng: Hãy chép các lời nầy; vì theo các lời đó mà Ta lập giao ước cùng ngươi và cùng Y-sơ-ra-ên” (Xuất Ê-díp-tô Ký 34:27). Dù có thể có những phần được biên tập hoặc thêm vào sau (như cái chết của Môi-se), thẩm quyền và nội dung cốt lõi đều xuất phát từ Môi-se, người được Đức Chúa Trời trực tiếp mặc khải.

1. Sáng Thế Ký (Bereshit – “Ban Đầu”): Sách khởi nguyên mở đầu với câu nổi tiếng: “Ban đầu Đức Chúa Trời dựng nên trời đất” (Sáng Thế Ký 1:1). Sách này trình bày bốn sự kiện nền tảng: Sự Sáng Tạo (Chương 1-2), Sự Sa Ngã của loài người (Chương 3), Trận Lụt Hồng Thủy (Chương 6-9) và Tháp Ba-bên (Chương 11). Tiếp theo là bốn nhân vật trọng yếu: Áp-ra-ham (Chương 12-25), Y-sác (Chương 26-27), Gia-cốp (Chương 28-36) và Giô-sép (Chương 37-50). Trọng tâm thần học là Giao Ước (ברית – “berit”). Đức Chúa Trời thiết lập giao ước với Nô-ê (Sáng 9) và đặc biệt với Áp-ra-ham (Sáng 12:1-3; 15; 17), hứa ban cho ông dòng dõi, đất đai và trở nên nguồn phước cho muôn dân – một lời hứa tìm thấy sự ứng nghiệm tối hậu nơi Chúa Giê-xu Christ (Ga-la-ti 3:16).

2. Xuất Ê-díp-tô Ký (Shemot – “Danh”): Sách này ghi lại cuộc giải cứu vĩ đại của Đức Chúa Trời. Từ chỗ làm nô lệ tại Ai Cập, Đức Chúa Trời dùng Môi-se để giải cứu dân Y-sơ-ra-ên với quyền năng siêu nhiên, qua mười tai vạ và phép lạ vượt Biển Đỏ (Xuất Ê-díp-tô 14). Tại núi Si-na-i, Đức Chúa Trời ban cho họ Luật Pháp, đỉnh cao là Mười Điều Răn (Xuất Ê-díp-tô 20:1-17). Sách này giới thiệu Đức Giê-hô-va là Đấng Cứu Chuộc (גָּאַל – “gaal”) và là Đấng lập giao ước. Hình ảnh con chiên lễ Vượt Qua (Xuất Ê-díp-tô 12) là hình bóng trực tiếp về Chúa Giê-xu, Chiên Con của Đức Chúa Trời, chịu chết để giải cứu chúng ta (I Cô-rinh-tô 5:7).

3. Lê-vi Ký (Vayikra – “Ngài gọi”): Đây là sách hướng dẫn chi tiết về sự thánh khiết và sự thờ phượng. Trọng tâm là câu: “Hãy nên thánh, vì ta là Giê-hô-va Đức Chúa Trời các ngươi vốn là thánh” (Lê-vi Ký 19:2). Sách trình bày hệ thống tế lễ (sinh tế thiêu, tế lễ chuộc tội, tế lễ chuộc sự mắc lỗi…) như con đường để tội nhân được đến gần Đức Chúa Trời thánh khiết. Các của lễ đều chỉ về Chúa Giê-xu, là của lễ trọn vẹn, một lần đủ cả (Hê-bơ-rơ 9:11-14; 10:10). Sách cũng định rõ các luật về sự tinh sạch/ô uế, các ngày lễ trọng thể và luật thánh khiết trong đời sống.

4. Dân Số Ký (Bamidbar – “Trong đồng vắng”): Sách này ghi lại hành trình 40 năm của Y-sơ-ra-ên trong đồng vắng, từ núi Si-na-i đến bờ cõi Ca-na-an. Nó cho thấy sự thất tín, lằm bằm, nổi loạn của dân sự và sự thành tín, kiên nhẫn, kỷ luật của Đức Chúa Trời. Một phân đoạn quan trọng là câu chuyện con rắn lửa (Dân Số Ký 21:4-9), nơi Chúa Giê-xu ám chỉ về chính Ngài: “Xưa Môi-se treo con rắn lên ở nơi đồng vắng thể nào, thì Con người cũng phải bị treo lên dường ấy” (Giăng 3:14). Sách này nhắc nhở chúng ta về sự nguy hiểm của tội không tin và sự cần thiết phải vâng lời.

5. Phục Truyền Luật Lệ Ký (Devarim – “Những Lời”): Đây là những bài giảng cuối cùng của Môi-se trước khi dân Y-sơ-ra-ên vào Đất Hứa. Ông ôn lại lịch sử, nhắc lại luật pháp và kêu gọi dân sự có lựa chọn dứt khoát: “Vậy, hãy kính sợ Đức Giê-hô-va, hầu cho ngươi được sống lâu ngày” (Phục Truyền 6:2). Chủ đề chính là sự lựa chọn và giao ước. Môi-se trình bày phước lành khi vâng lời và sự rủa sả khi bội nghịch (Phục Truyền 28). Trọng tâm đức tin được tóm trong Shema (שמע – “Hãy nghe”): “Hỡi Y-sơ-ra-ên! Hãy nghe: Giê-hô-va Đức Chúa Trời chúng ta là Giê-hô-va có một không hai. Ngươi phải hết lòng, hết ý, hết sức kính mến Giê-hô-va Đức Chúa Trời ngươi” (Phục Truyền 6:4-5) – mà Chúa Giê-xu xác nhận là điều răn lớn nhất (Mác 12:29-30).

Ngũ Kinh không phải là tập hợp các câu chuyện rời rạc, mà là một câu chuyện thống nhất với các chủ đề đan xen:

• Giao Ước (Berit): Đây là khuôn khổ chính cho mối quan hệ giữa Đức Chúa Trời và con người. Giao ước với Áp-ra-ham, với Y-sơ-ra-ên tại Si-na-i, và được làm mới tại Mô-áp (Phục Truyền) đều thể hiện ân điển chủ động của Đức Chúa Trời và đòi hỏi đáp ứng bằng đức tin và sự vâng phục của dân sự.
• Sự Cứu Chuộc (Geulah): Hành động giải cứu dân Y-sơ-ra-ên khỏi Ai Cập là khuôn mẫu (type) cho sự cứu chuộc lớn hơn qua Chúa Cứu Thế. Đức Chúa Trời là Đấng Cứu Chuộc.
• Sự Thánh Khiết (Kadosh): Bản tính của Đức Chúa Trời là thánh khiết, và dân sự Ngài được kêu gọi sống tách biệt, thánh sạch cho Ngài.
• Sự Chúc Phước và Sự Rủa Sả: Ngũ Kinh trình bày một nguyên tắc đạo đức rõ ràng: vâng lời dẫn đến sự sống và phước lành; bất tuân dẫn đến sự chết và rủa sả (Phục Truyền 30:15-20).
• Lời Hứa và Sự Ứng Nghiệm: Lời hứa về dòng dõi, đất đai và phước lành cho muôn dân xuyên suốt Ngũ Kinh, tìm thấy điểm đến trong Tân Ước.

Đối với Cơ Đốc nhân, Ngũ Kinh không bị bãi bỏ nhưng được làm cho trọn và soi sáng trong Chúa Giê-xu Christ. Ngài phán: “Các ngươi đừng tưởng Ta đến đặng phá luật pháp hay là lời tiên tri. Ta đến, không phải để phá, song để làm cho trọn” (Ma-thi-ơ 5:17).

• Chúa Giê-xu là Môi-se Mới: Ngài là Đấng Tiên Tri cao trọng hơn Môi-se mà Phục Truyền 18:15 đã báo trước (Công vụ 3:22-23). Ngài dẫn dắt dân sự vào sự an nghỉ thuộc linh thật sự (Hê-bơ-rơ 3-4).
• Chúa Giê-xu là Chiên Con Lễ Vượt Qua: Sứ đồ Phao-lô khẳng định: “Đấng Christ là con sinh lễ Vượt Qua của chúng ta đã bị giết rồi” (I Cô-rinh-tô 5:7). Sự chết của Ngài ứng nghiệm biểu tượng trong Xuất Ê-díp-tô Ký.
• Chúa Giê-xu là Đền Tạm và Của Lễ: Sách Hê-bơ-rơ giải thích Ngũ Kinh cách sâu sắc: Chúa Giê-xu là Thầy Tế Lễ Thượng Phẩm vĩ đại, cũng là chính của lễ trọn vẹn, và là Đền Tạm thật (Hê-bơ-rơ 9-10). Hệ thống tế lễ trong Lê-vi Ký chỉ là “bóng” của thực tại trên trời, được ứng nghiệm nơi Ngài.
• Luật Pháp Dẫn Chúng Ta Đến Với Đấng Christ: Mục đích của luật pháp trong Ngũ Kinh là để bày tỏ tội lỗi, chỉ ra tiêu chuẩn thánh khiết của Đức Chúa Trời, và dẫn chúng ta đến nhận biết rằng chúng ta cần một Đấng Cứu Chuộc (Ga-la-ti 3:24). Chúng ta không còn dưới sự rủa sả của luật pháp vì Đấng Christ đã chuộc chúng ta (Ga-la-ti 3:13), nhưng luật pháp vẫn là sự bày tỏ ý chỉ tốt lành của Đức Chúa Trời và là kim chỉ nam cho đời sống đạo đức khi được hiểu dưới ân điển.

1. Xây Dựng Nền Tảng Đức Tin Vững Chắc: Đọc và nghiên cứu Ngũ Kinh giúp chúng ta hiểu câu chuyện lớn của Kinh Thánh. Nó trả lời những câu hỏi căn bản: Vũ trụ và con người từ đâu đến? Tại sao có đau khổ và tội lỗi? Kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời bắt đầu thế nào? Một đức tin trưởng thành cần có nền tảng này.

2. Hiểu Biết Đúng Đắn Về Bản Tính Đức Chúa Trời: Ngũ Kinh cho chúng ta thấy Đức Chúa Trời là Đấng Sáng Tạo quyền năng, là Đấng Công Bình thánh khiết (xử phạt tội lỗi), nhưng cũng là Đấng đầy lòng thương xót, kiên nhẫn và thành tín giữ giao ước (Xuất Ê-díp-tô 34:6-7). Sự cân bằng này ngăn chúng ta rơi vào thần học sai lầm, chỉ nhấn mạnh tình yêu mà bỏ qua sự thánh khiết, hoặc ngược lại.

3. Khám Phá Các Nguyên Tắc Sống Theo Ý Chúa: Mặc dù chúng ta không còn sống dưới chế độ luật pháp xã-et (nghi lễ, dân sự) của Y-sơ-ra-ên xưa, nhưng các nguyên tắc đạo đức vĩnh cửu và sự dạy dỗ về sự thánh khiết vẫn còn giá trị. Mười Điều Răn (trừ đi điều răn về ngày Sa-bát với tư cách là dấu hiệu giao ước cũ) vẫn là chuẩn mực đạo đức của Đức Chúa Trời. Các luật về sự công bằng, lòng thương xót và sự chân thật trong Ngũ Kinh vẫn hướng dẫn lương tâm chúng ta.

4. Làm Phong Phú Sự Hiểu Biết Về Chúa Giê-xu Và Sự Cứu Rỗi: Mỗi khi đọc về con chiên Vượt Qua, hệ thống tế lễ, hay con rắn lửa, lòng chúng ta lại tràn ngập lòng biết ơn vì Đấng Christ là sự ứng nghiệm trọn vẹn. Nó giúp chúng ta rao giảng Phúc Âm một cách phong phú hơn, chỉ ra rằng sự cứu rỗi trong Tân Ước không phải là ý tưởng mới, mà là sự hoàn tất kế hoạch cứu chuộc đã được phác thảo từ buổi sáng thế.

5. Bài Học Cảnh Cáo Về Đức Tin Và Sự Vâng Lời: Những thất bại của Y-sơ-ra-ên trong đồng vắng (lằm bằm, thờ hình tượng, không tin) được chép lại “để khuyên bảo chúng ta” (I Cô-rinh-tô 10:11). Chúng ta học được sự nguy hiểm của tấm lòng cứng cỏi, sự cần thiết phải hoàn toàn tin cậy Chúa và kinh nghiệm sự thành tín của Ngài ngay cả trong “đồng vắng” của cuộc đời.

Ngũ Kinh, hay Torah, không chỉ là phần mở đầu của Kinh Thánh, mà là nền móng không thể thiếu. Nó là câu chuyện về khởi nguyên, về giao ước, về sự giải cứu và về sự kêu gọi sống thánh khiết. Nó giới thiệu cho chúng ta một Đức Chúa Trời vừa siêu việt vừa gần gũi, vừa thánh khiết vừa đầy ân điển. Và quan trọng hơn hết, nó hướng mọi ánh nhìn về Chúa Giê-xu Christ – Đấng làm trọn luật pháp, là Chiên Con cứu chuộc, và là Môi-se mới dẫn chúng ta vào Đất Hứa thiêng liêng.

Hãy dành thời gian đọc, nghiên cứu và suy ngẫm Ngũ Kinh. Đừng xem đó là phần Kinh Thánh “cũ kỹ” hay “khó hiểu”, nhưng hãy tiếp cận với lòng khao khát được gặp gỡ Đức Chúa Trời của giao ước và ân điển trong đó. Khi làm vậy, bạn sẽ khám phá rằng những lời trong Ngũ Kinh thật sự là “linh nghiệm... và có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình” (II Ti-mô-thê 3:16), làm sâu sắc thêm mối tương giao của bạn với Đấng Christ và củng cố hành trình đức tin mỗi ngày.