Các Lý Thuyết Về Sự Soi Dẫn Của Kinh Thánh
Giáo lý về sự soi dẫn (inspiration) của Kinh Thánh là nền tảng cho niềm tin và thực hành của Cơ Đốc nhân. Nó trả lời cho câu hỏi then chốt: Kinh Thánh đến từ đâu và tại sao chúng ta có thể tin cậy nó như Lời của Đức Chúa Trời? Trong lịch sử Hội Thánh, đã có nhiều cách tiếp cận khác nhau để hiểu về cơ chế và mức độ của sự soi dẫn này. Một sự hiểu biết đúng đắn không chỉ là vấn đề học thuật, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến thẩm quyền, sự giải nghĩa và ứng dụng Kinh Thánh trong đời sống hằng ngày.
Định Nghĩa: Sự Soi Dẫn Là Gì?
Trước khi khảo sát các lý thuyết, chúng ta cần hiểu thuật ngữ. Soi dẫn (xuất phát từ gốc Hy Lạp theopneustos trong II Ti-mô-thê 3:16) nghĩa đen là "Đức Chúa Trời hà hơi" (God-breathed). Đây là hoạt động siêu nhiên của Đức Thánh Linh, qua đó Ngài tác động trên các trước giả loài người, khiến họ ghi chép lại thông điệp của Đức Chúa Trời một cách chính xác, không sai lầm, và có thẩm quyền. Cần phân biệt với mặc khải (revelation) – là hành động Đức Chúa Trời bày tỏ chính Ngài và chân lý của Ngài; còn soi dẫn là hành động đảm bảo sự truyền đạt lại mặc khải đó một cách trung thực và đáng tin cậy.
II Ti-mô-thê 3:16-17: "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn (theopneustos), có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành."
Câu Kinh Thánh then chốt này khẳng định: (1) Nguồn gốc thần thượng của toàn bộ Kinh Thánh, (2) Mục đích thực tiễn và biến đổi đời sống của nó.
Các Lý Thuyết Chính Về Sự Soi Dẫn
Có thể phân loại các lý thuyết trên một phổ, từ quan điểm tự nhiên chủ nghĩa (phủ nhận yếu tố siêu nhiên) đến quan điểm siêu nhiên chủ nghĩa (nhấn mạnh yếu tố thần thượng).
1. Lý Thuyết Tự Nhiên (Natural Inspiration)
Lý thuyết này phủ nhận hoàn toàn yếu tố siêu nhiên trong việc hình thành Kinh Thánh. Nó xem Kinh Thánh đơn thuần là một tác phẩm văn chương tôn giáo xuất sắc của con người, phản ánh kinh nghiệm tôn giáo và sự khôn ngoan đạo đức của các trước giả. Theo đây, Kinh Thánh ngang hàng với các tác phẩm tôn giáo vĩ đại khác của nhân loại. Quan điểm này đi ngược lại tuyên bố rõ ràng của chính Kinh Thánh về nguồn gốc của mình (II Phi-e-rơ 1:21) và không được chấp nhận trong thần học Tin Lành chính thống.
2. Lý Thuyết Khải Tượng/ Cơ Học (Mechanical or Dictation Theory)
Ở thái cực ngược lại, lý thuyết này nhấn mạnh yếu tố thần thượng đến mức gần như xóa nhòa nhân tính của các trước giả. Nó cho rằng Đức Thánh Linh đã "đọc chính tả" từng từ cho các trước giả, biến họ thành những người viết tốc ký thụ động, máy móc. Mặc dù có một số phân đoạn Kinh Thánh ghi lại lời phán trực tiếp của Đức Chúa Trời (ví dụ: Mười Điều Răn), nhưng lý thuyết này không giải thích được sự đa dạng về văn phong, từ vựng, góc nhìn và cảm xúc rõ rệt giữa các sách (so sánh văn phong của Phao-lô với Giăng). Nó bỏ qua thực tế rằng Đức Chúa Trời đã sử dụng toàn bộ nhân cách, kinh nghiệm và năng lực của các trước giả.
3. Lý Thuyết Trực Quan/ Linh Cảm (Intuition or Illumination Theory)
Lý thuyết này xem sự soi dẫn là một sự nâng cao tự nhiên của những khả năng tôn giáo thiên bẩm của con người. Các trước giả được xem là những thiên tài tôn giáo, có trực giác và nhận thức sâu sắc về những chân lý thuộc linh. Sự "soi dẫn" ở đây không khác biệt về chất, mà chỉ về mức độ, so với sự cảm hứng mà một nhà thơ hay một nhạc sĩ tài ba có thể trải nghiệm. Quan điểm này làm mờ đi ranh giới giữa Lời Đức Chúa Trời và suy tư của con người, và không đủ để giải thích cho những lời tiên tri chính xác về tương lai hay những mặc khải về những điều vượt quá nhận thức con người.
4. Lý Thuyết Soi Sáng/Dạy Dỗ (Dynamic or Thought Inspiration)
Đây là lý thuyết được nhiều nhà thần học Tin Lành chấp nhận. Nó dạy rằng Đức Thánh Linh đã tác động một cách năng động (dynamis - quyền năng) trên các trước giả, soi sáng tâm trí họ và chi phối những suy nghĩ của họ, trong khi vẫn cho phép họ sử dụng vốn từ vựng, văn phong, nghiên cứu và kinh nghiệm cá nhân của mình để diễn đạt thông điệp. Sự soi dẫn bao trùm ý tưởng và nội dung mặc khải, chứ không nhất thiết áp đặt từng từ một (ngoại trừ những chỗ cụ thể). Sự hợp tác giữa yếu tố thần thượng và nhân loại này được minh họa rõ trong II Phi-e-rơ:
II Phi-e-rơ 1:21: "Vì chẳng hề có lời tiên tri nào là bởi ý một người nào mà ra, nhưng ấy là bởi Đức Thánh Linh cảm động mà các người thánh của Đức Chúa Trời đã nói ra." (Chú ý: "các người thánh" là chủ thể tích cực "đã nói ra", dưới sự "cảm động" - pheromenoi - mang đi, hướng dẫn - của Đức Thánh Linh).
Lý thuyết này bảo vệ được cả tính chất thần thượng (nội dung không sai lầm, có thẩm quyền) lẫn tính chất nhân loại (đa dạng, sống động) của Kinh Thánh.
5. Lý Thuyết Soi Dẫn Từng Phần (Partial Inspiration)
Lý thuyết này cho rằng chỉ những phần Kinh Thánh liên quan đến "đức tin và đạo đức" (faith and practice) mới được soi dẫn và không sai lầm, còn những phần liên quan đến lịch sử, khoa học, địa lý... có thể chứa sai sót của con người. Điều này tạo ra một tiêu chuẩn chủ quan và nguy hiểm: ai sẽ là người quyết định phần nào thuộc về "đức tin và đạo đức"? Nó làm suy yếu thẩm quyền toàn bộ của Kinh Thánh, vì Đấng Christ và các sứ đồ thường viện dẫn cả những phần lịch sử trong Cựu Ước (như sự sáng tạo, Nô-ê, Giô-na) như những sự kiện có thật và mang ý nghĩa thần học then chốt (Ma-thi-ơ 12:40-41, 19:4-5).
Quan Điểm Tin Lành Chính Thống: Sự Soi Dẫn Trọn Vẹn, Theo Từ Ngữ (Plenary Verbal Inspiration)
Đây là quan điểm được tóm tắt rõ trong Tín Điều Các Sứ Đồ ("Tôi tin...") và được phần lớn các giáo hội Tin Lành lịch sử tán thành. "Trọn vẹn" (Plenary) có nghĩa toàn bộ Kinh Thánh, từ Sáng Thế Ký đến Khải Huyền, đều được Đức Chúa Trời soi dẫn, không có phần nào kém quan trọng hơn phần nào. "Theo từ ngữ" (Verbal) không có nghĩa là đọc chính tả máy móc, mà khẳng định rằng sự tác động của Đức Thánh Linh mở rộng đến chính những từ ngữ được lựa chọn bởi các trước giả, đảm bảo rằng họ diễn đạt chính xác thông điệp Đức Chúa Trời muốn truyền đạt. Quan điểm này dựa trên:
- Lời tuyên bố của Đấng Christ: Chúa Giê-xu khẳng định thẩm quyền tuyệt đối của Kinh Thánh Cựu Ước, ngay cả đến từng nét chữ (Ma-thi-ơ 5:18). Ngài phán: "Kinh Thánh không thể bỏ được" (Giăng 10:35).
- Lời dạy của các Sứ đồ: Phao-lô lập luận dựa trên ngữ pháp của một từ số ít/ số nhiều trong Kinh Thánh (Ga-la-ti 3:16 - "dòng dõi" của Áp-ra-ham). Điều này cho thấy các sứ đồ tin vào tính chính xác và thẩm quyền của từng từ trong bản văn được soi dẫn.
- Sự hòa hợp giữa thần tính và nhân tính: Cũng như Chúa Giê-xu Christ là Ngôi Lời nhập thể, hoàn toàn là Đức Chúa Trời và hoàn toàn là người, Kinh Thánh là Lời Đức Chúa Trời được "nhập thể" trong ngôn ngữ loài người, mang cả bản chất thần thượng (không sai lầm, có thẩm quyền) và bản chất nhân loại (văn phong, bối cảnh, cảm xúc).
Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc
Giáo lý về sự soi dẫn không phải là một cuộc tranh luận thuần túy học thuật, mà có những hệ quả sâu sắc cho đời sống đức tin:
1. Nền Tảng Cho Sự Tin Cậy Tuyệt Đối: Hiểu rằng Kinh Thánh là Lời được Đức Chúa Trời hà hơi cho chúng ta sự tự tin để đặt cả đời sống, tương lai và sự cứu rỗi của mình trên đó. Chúng ta không đọc ý kiến của loài người về Đức Chúa Trời, mà đang lắng nghe chính Đức Chúa Trời phán.
2. Động Lực Để Nghiên Cứu và Vâng Phục: Vì đây là Lời của Chúa, chúng ta phải tiếp cận với thái độ kính sợ, chăm chỉ nghiên cứu và sẵn lòng vâng phục. Như người xưa đã nói: "Nếu Đức Chúa Trời phán, đó là vấn đề." (Where God has spoken, the matter is settled).
3. Sự Tôn Trọng Toàn Bộ Kinh Thánh: Chúng ta không được "bẻ khoé" hay chọn lọc chỉ những câu mình thích. Mọi phần đều có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị (II Ti-mô-thê 3:16). Cả những phân đoạn khó hiểu hay thách thức cũng đáng để chúng ta kiên nhẫn tìm kiếm ý nghĩa.
4. Mẫu Mực Cho Sự Cầu Nguyện Khi Đọc Kinh Thánh: Trước khi mở Kinh Thánh, chúng ta nên cầu xin chính Đức Thánh Linh – Đấng đã soi dẫn để viết ra Lời – mở mắt thuộc linh chúng ta để hiểu, yêu mến và ứng dụng Lời ấy (Thi Thiên 119:18).
5. Đáp Ứng Với Lòng Biết Ơn: Sự soi dẫn là một ân điển lớn lao. Thay vì ban cho chúng ta một bản văn lạnh lùng từ thiên đàng, Đức Chúa Trời đã cẩn thận ban Lời Ngài qua trải nghiệm và ngòi bút của con người trong lịch sử, khiến nó trở nên sống động, gần gũi và phù hợp với mọi hoàn cảnh sống.
Kết Luận
Sự soi dẫn của Kinh Thánh là công việc kỳ diệu của Đức Thánh Linh, bảo đảm rằng Lời được viết ra là Lời đáng tin cậy, có thẩm quyền và đủ năng lực để biến đổi đời sống. Trong khi có nhiều lý thuyết khác nhau, quan điểm Tin Lành chính thống dựa trên Kinh Thánh dạy về sự soi dẫn trọn vẹn, theo từ ngữ, tôn trọng cả yếu tố thần thượng lẫn nhân loại. Khi chúng ta cầm lấy Kinh Thánh, chúng ta không chỉ cầm một cuốn sách, mà đang cầm chính Lời Hằng Sống của Đức Chúa Trời – công cụ Ngài dùng để bày tỏ chính Ngài, bày tỏ Chúa Cứu Thế Giê-xu, và dẫn dắt chúng ta trên con đường sự sống đời đời. Hãy tiếp cận Lời Ngài với lòng tin kính, nghiên cứu với sự siêng năng, và vâng phục với tấm lòng yêu mến.
Hê-bơ-rơ 4:12: "Vì lời của Đức Chúa Trời là lời sống và linh nghiệm, sắc hơn gươm hai lưỡi, thấu vào đến nỗi chia hồn, linh, cốt, tủy, xem xét tư tưởng và ý định trong lòng."