Thế Nào Là Sự Không Ăn Năn?
Trong hành trình đức tin, “ăn năn” (μετάνοια - metanoia) là một khái niệm nền tảng, là cánh cửa đầu tiên dẫn đến sự cứu rỗi và mối tương giao được phục hồi với Đức Chúa Trời. Tuy nhiên, Kinh Thánh cũng cảnh báo nghiêm khắc về trạng thái nguy hiểm đối lập: sự không ăn năn. Đây không chỉ đơn thuần là sự thiếu vắng của hành động ăn năn, mà là một tình trạng cứng lòng có chủ ý, một sự lựa chọn kiên quyết từ chối sự thay đổi mà Đức Thánh Linh đang cáo trách. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khai thác bản chất, biểu hiện, hậu quả kinh khiếp của sự không ăn năn dưới ánh sáng Lời Chúa, cùng với những ứng dụng thiết thực cho đời sống Cơ Đốc nhân.
Theo nguyên ngữ Hy Lạp, “ăn năn” (metanoia) có nghĩa là “thay đổi tâm trí” (change of mind), hàm ý một sự quay đầu toàn diện, từ bỏ tội lỗi để hướng về Đức Chúa Trời. Vậy, sự không ăn năn (ἀμετάνοητος - ametanoētos) chính là thái độ cứng cỏi, không chịu thay đổi tâm trí hay lối sống dù đã đối diện với lẽ thật của Phúc Âm và sự cáo trách của lương tâm.
Sứ đồ Phao-lô mô tả rõ ràng thực chất của sự không ăn năn trong Rô-ma 2:4-5: “Hay là ngươi khinh dễ sự dư dật của lòng nhân từ, nhịn nhục, khoan dung Ngài, mà không nhận biết lòng nhân từ của Đức Chúa Trời đem ngươi đến sự ăn năn? Nhưng ngươi cứng lòng, không ăn năn, thì tự chất chứa cho mình sự giận dữ trong ngày của sự thạnh nộ và sự bày tỏ của sự phán xét công bình Đức Chúa Trời.”
Ở đây, chúng ta thấy ba yếu tố then chốt:
1. Khinh dễ ân điển: Không nhận biết hoặc cố tình phớt lờ lòng nhân từ, sự nhịn nhục (μακροθυμία - makrothymia, lòng kiên nhẫn lâu dài) của Đức Chúa Trời. Ân điển Ngài ban cho thời gian và cơ hội để con người quay lại, nhưng họ lại xem đó là điều hiển nhiên.
2. Lòng cứng cỏi (σκληρότης - sklērotēs): Đây là tấm lòng đã bị “hóa đá”, không còn cảm nhận được sự mềm mại, nhạy bén trước tiếng phán của Chúa. Nó là kết quả của sự phạm tội lặp đi lặp lại mà không chịu hạ mình.
3. Tích trữ cơn thạnh nộ: Sự không ăn năn không phải là trạng thái trung lập. Nó là một hành động tích cực “tự chất chứa” (θησαυρίζω - thēsaurizō, tích trữ như kho báu) sự phán xét cho chính mình. Mỗi ngày từ chối ăn năn là một ngày thêm “vốn” vào tài khoản hình phạt tương lai.
Kinh Thánh đưa ra những ví dụ sống động, trở thành bài học cảnh tỉnh cho mọi thế hệ.
1. Pha-ra-ôn (Xuất Ê-díp-tô Ký): Câu chuyện của Pha-ra-ôn là minh họa kinh điển về sự cứng lòng không ăn năn. Kinh Thánh dùng hai từ ngữ: “làm cho vững” (חָזַק - chazaq) và “làm cho nặng” (כָּבַד - kabad) để miêu tả tấm lòng ông. Ban đầu, chính Pha-ra-ôn “làm cho cứng lòng mình” (Xuất 8:15). Sau đó, Đức Chúa Trời “làm cho vững lòng Pha-ra-ôn” (Xuất 9:12) như một sự phán xét công bình, xác nhận và gia tăng sự lựa chọn cứng cỏi của ông. Pha-ra-ôn nhiều lần giả vờ nhượng bộ (“Cầu Chúa tha thứ” - Xuất 10:17) nhưng rồi lại “cứng lòng” không chịu để dân Y-sơ-ra-ên đi. Sự không ăn năn của ông dẫn đến thảm họa cho cả quốc gia.
2. Ê-sau (Hê-bơ-rơ 12:16-17): Sứ đồ cảnh báo về kẻ “không kính mến Đức Chúa Trời” như Ê-sau, “vì một món ăn mà bán quyền con trưởng.” Đoạn Kinh Thánh then chốt viết: “Vì các ngươi biết rằng sau rồi người muốn kếch nghiệp cha, nhưng bị từ chối, dù người khóc lóc cầu xin cũng chẳng đổi được ý cha mình.” (Hê-bơ-rơ 12:17). Từ “khóc lóc cầu xin” ở đây (μετὰ δακρύων ἐκζητήσας - meta dakryōn ekzētēsas) không phải là sự ăn năn thật sự về tội khinh rẻ ân điển Đức Chúa Trời, mà chỉ là nỗi buồn hối tiếc về hậu quả (sorrow of consequence). Ê-sau buồn vì mất phước, chứ không buồn vì đã xúc phạm đến sự thánh khiết của giao ước. Đó là sự không ăn năn thật lòng.
3. Vua Sau-lơ (1 Sa-mu-ên 15): Sau khi không vâng lời Chúa, tiêu diệt hết A-ma-léc, Sau-lơ vẫn cố chấp biện minh, đổ lỗi cho dân sự và nói rằng ông đã “vâng theo lời phán của Đức Giê-hô-va” (câu 20). Dù tiên tri Sa-mu-ên tuyên bố sự chối bỏ nước của ông, Sau-lơ chỉ quan tâm đến danh dự trước mặt trưởng lão: “Xin hãy tôn trọng ta trước mặt các trưởng lão của dân sự ta” (câu 30). Lòng ông không tan vỡ vì tội phản nghịch cùng Chúa, mà chỉ lo sợ mất địa vị. Đó là sự không ăn năn đích thực.
Đây là điểm then chốt để hiểu sự không ăn năn. Sứ đồ Phao-lô phân biệt rõ trong 2 Cô-rinh-tô 7:10: “Vì sự buồn rầu theo ý Đức Chúa Trời sanh ra sự ăn năn để được cứu rỗi, không hề hối tiếc; nhưng sự buồn rầu theo thế gian sanh ra sự chết.”
- Sự buồn rầu theo thế gian (λύπη κόσμου - lypē kosmou): Là nỗi buồn vì bị phát hiện, vì phải chịu hậu quả, vì mất mát danh tiếng, tài sản, sự thoải mái. Nó tập trung vào bản thân. Đây là nỗi buồn của Ê-sau, của Giu-đa Ích-ca-ri-ốt (Ma-thi-ơ 27:3-5 – hắn hối hận và đi thắt cổ, chứ không chạy đến với sự tha thứ). Nỗi buồn này dẫn đến sự chết thuộc linh.
- Sự buồn rầu theo ý Đức Chúa Trời (λύπη κατὰ θεόν - lypē kata theon): Là nỗi buồn vì đã làm phiền lòng Đức Chúa Trời thánh khiết, vì đã đóng đinh Con Ngài một lần nữa. Nó tập trung vào tính cách của Đức Chúa Trời và sự phạm thượng của tội lỗi. Nỗi buồn này, dưới tác động của Đức Thánh Linh, sanh ra sự ăn năn thật, dẫn đến sự cứu rỗi và không bao giờ hối tiếc.
Sự không ăn năn, vì thế, thường đi đôi với “nỗi buồn thế gian.” Người ta có thể tỏ ra hối hận, khóc lóc, thậm chí tạm thời thay đổi hành vi, nhưng nếu động cơ sâu xa không phải là sự đau đớn vì đã xúc phạm Chúa, thì đó vẫn là sự không ăn năn.
Sự không ăn năn không chỉ xuất hiện nơi những nhân vật Kinh Thánh xa xưa, mà còn len lỏi trong đời sống Hội Thánh ngày nay dưới nhiều hình thức tinh vi:
- Tự biện hộ và đổ lỗi: Luôn tìm lý do để biện minh cho tội lỗi của mình (“Tại hoàn cảnh,” “Tại người kia,” “Ai cũng làm vậy”).
- Giảm nhẹ tội lỗi: Gọi tội lỗi bằng những cái tên nhẹ nhàng hơn (“lỗi lầm,” “thiếu sót,” “điểm yếu”).
- Ăn năn vỏ ngoài: Xin lỗi chỉ để khôi phục mối quan hệ hay tránh hậu quả, mà không có sự thay đổi thật sự trong tấm lòng và hành động (“Ăn năn vì bị bắt, không phải vì phạm tội”).
- Chai lì với sự cáo trách: Lương tâm không còn nhạy bén; nghe Lời Chúa giảng mà lòng dửng dưng, hoặc tự ái, bực tức khi được anh em góp ý, sửa dạy.
- Trì hoãn: Luôn nói “sẽ thay đổi sau,” “khi nào có thời gian,” mà không quyết định ăn năn ngay lập tức.
- Vẫn yêu mến và nuôi dưỡng tội lỗi: Không có ý định từ bỏ triệt để một tội lỗi quen thuộc, vẫn giữ những “công việc tối tăm” (Rô-ma 13:12) trong bí mật.
1. Thường Xuyên Tự Xét Lấy Mình (2 Cô-rinh-tô 13:5): Hãy thành thật trước mặt Chúa. Dành thời gian tĩnh nguyện để hỏi: “Lạy Chúa, trong đời sống con, có điều gì khiến Ngài buồn lòng mà con đang từ chối thừa nhận hoặc chần chừ không từ bỏ không?” Sử dụng Lời Chúa như “gương” (Gia-cơ 1:23-25) để soi xét chính mình.
2. Quý Trọng Và Đáp Ứng Ngay Với Sự Cáo Trách Nhẹ Nhàng Của Thánh Linh: Đức Thánh Linh luôn cáo trách tội lỗi (Giăng 16:8). Khi cảm thấy một sự bất an, gánh nặng trong lòng về một điều gì đó, đừng dập tắt hay lờ đi. Hãy dừng lại, cầu nguyện, và ăn năn ngay lập tức. “Hôm nay, nếu các ngươi nghe tiếng Ngài, thì chớ cứng lòng” (Hê-bơ-rơ 3:7-8).
3. Sống Trong Sự Thật Với Những Người Tín Cẩn: Hãy có một người bạn đức tin, một người môn đồ hóa mà bạn có thể chia sẻ cách chân thật những tranh chiến của mình (Gia-cơ 5:16). Sự kết nối này giúp chúng ta không dễ dàng tự lừa dối mình.
4. Chiêm Ngưỡng Thập Tự Giá: Sự không ăn năn thực chất là xem thường giá máu của Chúa Giê-xu. Hãy thường xuyên suy ngẫm về giá Ngài đã trả cho tội lỗi mà ta đang ôm ấp. Tình yêu của Ngài sẽ làm tan chảy tấm lòng chai đá (Xa-cha-ri 12:10).
5. Tiếp Nhận Sự Sửa Phạt Của Chúa Với Lòng Biết Ơn: Khi gặp hoàn cảnh khó khăn, thử thách mà qua đó Chúa đang sửa dạy (Hê-bơ-rơ 12:5-11), đừng oán trách hay trở nên cay đắng. Hãy xem đó là cơ hội quý báu để được Ngài uốn nắn, và vui mừng vì điều đó chứng tỏ Ngài nhận bạn làm con.
6. Nuôi Dưỡng Một Tấm Lòng Mềm Mại Qua Sự Thờ Phượng: Một tấm lòng thường xuyên thờ phượng Chúa trong thần linh và lẽ thật sẽ dễ dàng cảm nhận và đáp lại tiếng Ngài. Sự cứng cỏi thường bắt đầu từ sự xao lãng, lạnh nguội trong mối tương giao với Chúa.
Sự không ăn năn là cạm bẫy nguy hiểm nhất cho linh hồn. Nó bóp nghẹt sự sống thuộc linh, cướp đi bình an, và cuối cùng dẫn đến sự đoán phạt đời đời. Nhưng thông điệp của Kinh Thánh không dừng lại ở lời cảnh báo. Nó là một lời mời gọi đầy ân điển: “Hãy hối cải, ai nấy phải nhân danh Đức Chúa Jêsus chịu phép báp-têm, để được tha tội, rồi sẽ được lãnh sự ban cho Đức Thánh Linh.” (Công vụ 2:38).
Ân điển của Đức Chúa Trời trong Chúa Giê-xu Christ không chỉ tha thứ cho người biết ăn năn, mà còn ban quyền năng để chúng ta có thể ăn năn. Ngài ban cho chúng ta “một tấm lòng mới” và “đặt Thần Linh mới” trong chúng ta, cất bỏ “trái tim bằng đá” và ban cho “trái tim bằng thịt” (Ê-xê-chi-ên 36:26). Ngay cả khi chúng ta thấy lòng mình có chiều hướng cứng cỏi, hãy kêu cầu Ngài: “Xin hãy làm cho tôi một lòng trong sạch… xin chớ từ bỏ tôi” (Thi thiên 51:10-11). Lời hứa của Ngài là chắc chắn: Ngài sẽ không khinh dể một tấm lòng tan vỡ, ăn năn (Thi thiên 51:17).
Ước mong mỗi chúng ta, trong ánh sáng của Lời Chúa, luôn giữ cho tấm lòng mình mềm mại, nhạy bén, và sẵn sàng quay đầu mỗi ngày, để chúng ta không tích trữ cho mình cơn thạnh nộ, nhưng luôn sống trong sự tự do và vui mừng của sự tha thứ được ban cho những người biết ăn năn.