Làm thế nào để tôi sống sót khi nuôi dạy một đứa trẻ tuổi teen?

Giai đoạn con cái bước vào tuổi teen thường được nhiều bậc cha mẹ Cơ Đốc mô tả như một “sa mạc” của hành trình làm cha mẹ – một chặng đường đầy thử thách, khô khan về cảm xúc, và đôi khi là sự hoang mang về phương hướng. Câu hỏi “làm thế nào để sống sót?” không chỉ phản ánh sự mệt mỏi mà còn cho thấy khao khát tìm kiếm một lối đi khôn ngoan, một nền tảng vững chắc vượt trên những phương pháp giáo dục thông thường. Kinh Thánh, Lời hằng sống của Đức Chúa Trời, không phải là một cuốn cẩm nang nuôi dạy con theo từng bước, nhưng nó chứa đựng những nguyên tắc vĩnh cửu, sự khôn ngoan thiên thượng và những gương mẫu quý báu cho mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá nền tảng Kinh Thánh cho việc nuôi dạy con tuổi teen, giải nghĩa những nguyên tắc then chốt và đưa ra những áp dụng thực tiễn trong đời sống Cơ Đốc.

Trước khi bàn đến phương pháp, chúng ta phải hiểu bản chất và mục đích của chức vụ làm cha mẹ theo Kinh Thánh. Sách Thi Thiên khẳng định: “Nầy, các con cái là cơ nghiệp bởi Đức Giê-hô-va mà ra; Bông trái của tử cung là phần thưởng” (Thi thiên 127:3). Từ “cơ nghiệp” (tiếng Hê-bơ-rơ: nachalah) không chỉ nói đến tài sản thừa kế, mà còn chỉ về một phần đất, một di sản được giao phó để quản lý và phát triển. Con cái là “cơ nghiệp” Chúa giao, điều này đặt cha mẹ vào vị trí của người “quản gia” (steward), chứ không phải chủ nhân tuyệt đối. Mục tiêu tối thượng không phải là tạo ra một “sản phẩm” theo ý mình, mà là dẫn dắt “cơ nghiệp” đó trở về với Chủ Nhân thật là Đức Chúa Trời.

Sứ đồ Phao-lô tóm lược mệnh lệnh cho các bậc cha mẹ trong Ê-phê-sô 6:4: “Hỡi các người làm cha, chớ chọc cho con cái mình giận dữ, hãy dùng sự sửa phạt khuyên bảo của Chúa mà nuôi nấng chúng nó.” Câu này trong nguyên văn Hy Lạp chứa hai mệnh lệnh, một phủ định và một khẳng định. “Chớ chọc cho giận dữ” (parorgizete) cảnh báo chống lại việc cha mẹ dùng quyền hành cách độc đoán, thiếu công bằng, hay nhục mạ, khiến lòng con trẻ chất chứa sự phẫn nộ và oán giận. Thay vào đó, mệnh lệnh tích cực là “hãy nuôi nấng” (ektrephet) – một từ mang nghĩa nuôi dưỡng, chăm sóc cho lớn lên. Công cụ để “nuôi nấng” đó là “sự sửa phạt khuyên bảo của Chúa” (paideia kai nouthesia Kuriou). Paideia bao hàm toàn bộ quá trình giáo dục, rèn luyện, kỷ luật (discipline). Nouthesia nhấn mạnh đến sự khuyên bảo, cảnh tỉnh, hướng dẫn bằng lời nói (counsel). Cả hai đều phải thuộc về “Chúa” – nghĩa là phải phù hợp với bản tính, ý muốn và Lời của Đức Chúa Trời, không theo tiêu chuẩn hay cảm xúc nhất thời của thế gian.

Tuổi teen là giai đoạn chuyển tiếp mạnh mẽ về nhận thức, tình cảm và tâm linh. Con đang tìm kiếm bản sắc cá nhân, khẳng định sự độc lập, đồng thời lại rất cần sự an toàn và định hướng từ gia đình. Dưới đây là những nguyên tắc Kinh Thánh then chốt:

1. Xây Dựng Mối Quan Hệ Trên Nền Tảng Yêu Thương Và Tôn Trọng: Mọi sự dạy dỗ hiệu quả đều bắt nguồn từ một mối quan hệ lành mạnh. Tình yêu thương (agape trong tiếng Hy Lạp) được mô tả trong I Cô-rinh-tô 13:4-7 là nhịn nhục, nhân từ, không tự tư, không nổi giận… chính là khuôn mẫu. Hãy để con thấy tình yêu của bạn là vô điều kiện, giống như tình yêu Chúa dành cho chúng ta (Rô-ma 5:8). Sự tôn trọng thể hiện qua việc lắng nghe chân thành. “Mỗi người trong anh em hãy chăm nghe người khác nói, chớ có lật đật nói, và chớ nóng giận” (Gia-cơ 1:19). Hãy tập lắng nghe để hiểu, trước khi muốn được hiểu.

2. Kỷ Luật Trong Tình Yêu Và Sự Công Bình: Sách Châm Ngôn, cuốn sách giáo khoa về sự khôn ngoan cho gia đình, nói nhiều về kỷ luật: “Sự sửa phạt dường như đương thì thấy là một cực hình, không phải sự vui mừng; nhưng về sau sinh ra bông trái công bình và bình an cho những kẻ đã chịu luyện tập như vậy” (Hê-bơ-rơ 12:11). Từ “sửa phạt” (Hy Lạp: paideia) ở đây là cùng một từ trong Ê-phê-sô 6:4. Kỷ luật Cơ Đốc không phải là sự trút giận hay khẳng định quyền lực, mà là hành động sửa sai có chủ đích, hướng đến sự trưởng thành và công bình. Nó phải đi kèm với sự giải thích rõ ràng về lý do (dựa trên nguyên tắc Kinh Thánh nào), và luôn được nối kết với lời tha thứ và phục hồi khi con ăn năn.

3. Dạy Dỗ Và Truyền Đạt Đức Cách Qua Gương Mẫu Và Lời Nói: Phục truyền Luật lệ Ký 6:6-7 đưa ra phương pháp: “Các lời mà ta truyền cho ngươi ngày nay sẽ ở tại trong lòng ngươi; khá ân cần dạy dỗ điều đó cho con cái ngươi và phải nói đến, hoặc khi ngươi ngồi trong nhà, hoặc khi đi ngoài đường, hoặc lúc ngươi nằm, hay là khi chổi dậy.” Việc dạy dỗ (shanan trong tiếng Hê-bơ-rơ, có nghĩa là “mài sắc”, “lặp đi lặp lại”) diễn ra trong mọi bối cảnh sống, không chỉ trong giờ đọc Kinh Thánh gia đình trang trọng. Nó đòi hỏi sự nhất quán giữa đời sống và lời nói của cha mẹ. Con tuổi teen có “radar” rất nhạy để phát hiện sự đạo đức giả. Đời sống tin kính, yêu thương vợ/chồng, trung tín trong công việc, và cách bạn đối diện với thử thách của chính mình chính là bài học sống động nhất.

4. Hướng Trái Tim Con Về Chúa Và Lời Ngài: Mục tiêu cuối cùng không phải là con vâng lời cha mẹ cách mù quáng, mà là con học biết vâng phục Chúa. “Hãy dạy cho trẻ thơ con đường nó phải theo; Dầu khi nó trở về già, cũng không hề lìa khỏi đó” (Châm ngôn 22:6). Câu này không phải là lời hứa cứng nhắc, mà là một nguyên tắc: Hãy chỉ dẫn con “con đường” – đó là các nguyên tắc, giá trị và mối quan hệ với Đức Chúa Trời. Hãy cùng con đọc Kinh Thánh, cầu nguyện, và đặc biệt là chia sẻ những thắc mắc, nghi ngờ của con về đức cách một cách cởi mở. Chỉ cho con thấy Chúa Giê-xu là Đấng như thế nào – Ngài đầy ân điển và chân lý (Giăng 1:14), luôn tiếp đón và giải đáp cho những người trẻ tìm kiếm (như chàng trai trẻ giàu có trong Ma-thi-ơ 19).

1. Thiết Lập Và Duy Trì Thời Gian Chất Lượng: Dù bận rộn, hãy cố ý dành những khoảng thời gian không bị phân tâm (đi uống nước, cùng làm việc nhà, chơi thể thao) để trò chuyện. Đừng chỉ hỏi về điểm số, hãy hỏi về cảm xúc, bạn bè, những điều con lo lắng hoặc mơ ước.

2. Chọn Trận Địa Khôn Ngoan: Không phải mọi vấn đề đều cần lên án hay tranh cãi. Hãy phân biệt giữa những vấn đề liên quan đến nguyên tắc Kinh Thánh (như đạo đức, tính trung thực, sự trong sạch) và những vấn đề về sở thích cá nhân, phong cách (kiểu tóc, trang phục, loại nhạc không tà giáo). Với những điều thuộc nhóm hai, hãy cho con không gian để khám phá và phát triển cá tính trong giới hạn an toàn.

3. Cầu Nguyện Đặc Biệt Cho Con Và Cho Chính Mình: Đây là vũ khí mạnh mẽ nhất. Hãy cầu nguyện cho con mỗi ngày: xin Chúa bảo vệ tâm trí, bạn bè, và tương lai con. Xin Chúa ban sự khôn ngoan (sophia) và hiểu biết (sunesis) cho bạn trong mỗi tình huống (Gia-cơ 1:5). Cầu nguyện thay đổi tấm lòng – của con và của chính cha mẹ.

4. Tìm Kiếm Cộng Đồng Và Sự Khích Lệ: Đừng cô lập mình. Hãy chia sẻ, tìm kiếm lời khuyên từ những cha mẹ trưởng thành trong đức tin tại Hội Thánh địa phương. “Sắt mài nhọn sắt. Cũng vậy, người bổ dưỡng diện mạo bạn hữu mình” (Châm ngôn 27:17). Các nhóm nhỏ hoặc lớp học dành cho cha mẹ có thể là nơi bạn nhận được sự đồng cảm và nâng đỡ quý báu.

Nuôi dạy con tuổi teen quả thực là một cuộc chạy đường dài đòi hỏi sức nhịn nhục, lòng yêu thương và đức tin lớn. Sứ đồ Phao-lô khẳng định: “Vì chúng ta hiện nay sống bởi đức tin, không phải bởi mắt thấy” (II Cô-rinh-tô 5:7). Điều này áp dụng trọn vẹn cho hành trình làm cha mẹ. Có những lúc bạn “thấy” toàn là thất bại, là khoảng cách, là sự phản kháng. Nhưng hãy tin cậy Đấng đã giao “cơ nghiệp” ấy cho bạn. Hãy nhớ lời hứa trong Ê-sai 40:11: “Ngài sẽ chăn bầy mình như người chăn chiên; Thâu các con chiên con vào cánh tay mình, và ẵm chúng nó nơi ngực; Từ từ dắt các chiên cái đương cho bú.” Chúa Giê-xu, Đấng Chăn Chiên Lành, hiểu rõ từng con chiên của Ngài, kể cả đứa con teen đang có nhiều biến động của bạn. Ngài có thể chạm đến tấm lòng và dẫn dắt con bạn theo cách mà bạn không thể.

Hãy kiên trì, yêu thương, và trên hết, hãy hướng mắt về thập tự giá. Nơi đó, bạn nhận được sự tha thứ cho những thiếu sót của mình, và nhận lấy nguồn ân điển dư dật để tiếp tục yêu thương, tiếp tục trao ban, và tiếp tục hy vọng. Hành trình này không chỉ là để “sống sót”, mà còn là cơ hội quý báu để bạn trưởng thành hơn trong đức tin, trong tình yêu, và trong sự phó thác trọn vẹn vào Chúa của mọi ân điển.