Chủ nghĩa Ngộ đạo Cơ đốc là gì?

Trong hành trình lịch sử của Hội Thánh, nhiều giáo lý sai lầm đã nổi lên thách thức chân lý thuần túy của Phúc Âm. Một trong những mối đe dọa sớm nhất và nghiêm trọng nhất được các Sứ Đồ đối mặt chính là Chủ nghĩa Ngộ đạo (Gnosticism). Hiểu biết về hệ thống tà giáo này không chỉ là bài học lịch sử, mà còn là tấm khiên bảo vệ cho đức tin cá nhân trước những biến thể tinh vi của nó trong thời hiện đại. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá bản chất, giáo lý cốt lõi, sự phản biện của Kinh Thánh và những bài học thực tiễn cho Cơ đốc nhân ngày nay.

Thuật ngữ "Ngộ đạo" (Gnosticism) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp "gnosis" (γνῶσις), có nghĩa là "sự hiểu biết" hoặc "tri thức". Tuy nhiên, gnosis ở đây không phải là sự hiểu biết thông thường hay sự khôn ngoan thuộc linh mà Kinh Thánh nói đến, mà là một loại tri thức bí mật, độc quyền, mang tính cứu rỗi. Chủ nghĩa Ngộ đạo Cơ đốc là một phong trào hỗn hợp, cố gắng dung hợp các yếu tố của triết học Hy Lạp, thần bí phương Đông, và một số thuật ngữ Cơ đốc giáo, hình thành vào khoảng thế kỷ thứ nhất và thứ hai sau Chúa. Nó không phải là một giáo phái thống nhất, mà là một tập hợp các nhóm với niềm tin đa dạng, nhưng chia sẻ những giáo lý nền tảng chung đối nghịch với Tin Lành chân chính.

Để hiểu rõ mối đe dọa, chúng ta cần phân tích ba trụ cột giáo lý sai lầm của nó.

1. Thuyết Nhị Nguyên Cực Đoan và Sự Xấu Xa của Vật Chất:

Người theo thuyết Ngộ đạo tin vào một sự phân chia tuyệt đối giữa linh (tinh thần) và vật chất. Họ dạy rằng thế giới vật chất, bao gồm cả thân thể con người, vốn dĩ là xấu xa, ô uế và là nhà tù cho linh hồn. Thế giới này không phải do Đức Chúa Trời Tối Cao (Đấng Tốt Lành tuyệt đối) tạo ra, mà do một vị thần lùn, kém cỏi, thường được gọi là "Demiurge" (trong một số hệ phái đồng nhất với Đức Chúa Trời trong Cựu Ước) tạo nên. Điều này hoàn toàn trái ngược với lẽ thật Kinh Thánh. Sách Sáng Thế Ký nhiều lần khẳng định: "Đức Chúa Trời thấy các việc Ngài đã làm thật rất tốt lành" (Sáng-thế Ký 1:31). Vật chất không xấu; nó là tạo vật tốt lành của Đức Chúa Trời. Sự sa ngã đã làm hư hoại tạo vật (Rô-ma 8:20-22), nhưng bản thân sự sáng tạo không phải là tội lỗi.

2. Sự Cứu Rỗi Qua "Gnosis" và Thuyết Cứu Chuộc Linh (Docetism):

Vì vật chất là xấu, nên sự cứu rỗi, theo thuyết Ngộ đạo, là việc linh hồn thức tỉnh và thoát khỏi nhà tù vật chất này. Sự cứu rỗi chỉ đạt được thông qua gnosis – tri thức bí mật về nguồn gốc thần thánh thật sự của mình, về thế giới thần linh và những mật khẩu cần thiết để vượt qua các tầng trời mà trở về với Đức Chúa Trời Tối Cao. Điều này dẫn đến một giáo lý tà ác khác: Thuyết Cứu Chuộc Linh (Docetism) – xuất phát từ tiếng Hy Lạp "dokeō" (δοκέω) nghĩa là "dường như". Họ dạy rằng Chúa Giê-xu chỉ "dường như" có thân thể vật chất. Ngài không thực sự trở nên xác thịt, không thực sự chịu đau đớn, chết và sống lại, vì một Đấng thần thánh không thể liên hệ với vật chất xấu xa. Sứ đồ Giăng đã thẳng thừng bác bỏ điều này: "Bởi điều nầy, hãy nhận biết Thánh Linh của Đức Chúa Trời: phàm thần nào xưng Đức Chúa Giê-xu Christ lấy xác thịt mà ra đời, thần đó là bởi Đức Chúa Trời" (I Giăng 4:2). Phao-lô cũng nhấn mạnh: "Vì có nhiều kẻ dỗ dành đã vào thế gian, chẳng xưng Đức Chúa Giê-xu Christ lấy xác thịt mà ra đời: ấy đó là kẻ dỗ dành và kẻ địch lại Đấng Christ" (II Giăng 1:7). Sự cứu rỗi Kinh Thánh dạy không phải nhờ tri thức bí mật, mà nhờ "tin đến Con Đức Chúa Trời" (Giăng 3:16) và sự chết đền tội thật của Ngài trên thập tự giá cho vật chất lẫn tâm linh của chúng ta.

3. Sự Khước Từ Thẩm Quyền Kinh Thánh và Đạo Đức Cực Đoan:

Người theo thuyết Ngộ đạo thường khinh thường Cựu Ước, vì cho rằng nó là sản phẩm của vị thần sáng tạo kém cỏi. Họ cũng tạo ra các "thánh thư" bí mật của riêng mình (như Phúc Âm theo Phi-e-rơ, Phúc Âm chân lý...) để truyền bá gnosis. Về đạo đức, họ rơi vào hai thái cực: hoặc khổ hạnh cực đoan (vì ghê tởm thân xác, nên hành hạ nó, kiêng khen hôn nhân, như trong I Ti-mô-thê 4:1-3 cảnh báo), hoặc buông thả vô luật (vì cho rằng chỉ có linh hồn mới quan trọng, nên hành vi của thân xác không ảnh hưởng gì đến sự cứu rỗi). Cả hai đều sai lầm. Kinh Thánh dạy sự nên thánh toàn diện: "Nguyền xin chính Đức Chúa Trời bình an khiến anh em nên thánh trọn vẹn, và nguyền xin tâm thần, linh hồn, và thân thể của anh em đều được giữ vẹn, không chỗ trách được, khi Đức Chúa Jêsus Christ chúng ta đến!" (I Tê-sa-lô-ni-ca 5:23).

Các sứ đồ không xem thuyết Ngộ đạo như một quan điểm khác biệt có thể chấp nhận được, mà như một sự bóp méo và tấn công trực diện vào chính cốt lõi của Phúc Âm. Nhiều sách trong Tân Ước chứa đựng những lời cảnh báo và phản bác rõ ràng.

• Sứ đồ Phao-lô: Trong thư Cô-lô-se, ông cảnh báo về những triết lý rỗng tuếch và "sự dối trá phỉnh dổ theo truyền khẩu loài người, theo sự học vấn của thế gian" (Cô-lô-se 2:8). Ông nhấn mạnh sự đầy đủ trọn vẹn của Đấng Christ: "Vì sự đầy đủ của bổn tánh Đức Chúa Trời thảy đều ở trong Đấng ấy như có hình" (Cô-lô-se 1:19) và cảnh báo về những kẻ "lấy lòng khiêm nhường và sự sùng bái các thiên sứ mà tự cao" (Cô-lô-se 2:18) – một đặc điểm của thuyết Ngộ đạo với hệ thống thiên sứ phức tạp.
• Sứ đồ Giăng: Như đã trích dẫn, ông nhấn mạnh đến thực tính của Chúa Giê-xu Christ. Ông cũng phản đối tinh thần kiêu ngạo tri thức: "Nếu chúng ta nói mình không phạm tội, ấy là chúng ta cho Ngài là nói dối, lời Ngài không ở trong chúng ta" (I Giăng 1:10). Thuyết Ngộ đạo thường cho rằng tội lỗi chỉ là sự thiếu hiểu biết, và những người có gnosis thì vượt trên tội lỗi.
• Sứ đồ Phi-e-rơ và Giu-đe: Cảnh báo về "những giáo sư dối" và "sự hủy diệt họ đã tự đem lại cho mình" (II Phi-e-rơ 2:1), những kẻ "đổi ơn Đức Chúa Trời chúng ta ra việc tà ác, chối Đấng Chủ tể và Chúa cứu chuộc chúng ta" (Giu-đe 1:4).

Tà giáo thời xưa thường khoác lên mình bộ áo mới trong thời hiện đại. Những biểu hiện của tư tưởng Ngộ đạo vẫn có thể len lỏi vào Hội Thánh và đời sống chúng ta.

1. Bảo Vệ Chân Lý Toàn Vẹn về Đấng Christ và Sự Cứu Rỗi: Chúng ta phải kiên định tin vào Chúa Giê-xu Christ trọn vẹn – vừa là Đức Chúa Trời trọn vẹn, vừa là con người trọn vẹn. Sự cứu rỗi duy nhất là qua đức tin nơi huyết Ngài đã đổ ra trên thập tự giá thật, và sự sống lại thật của thân thể Ngài. Hãy cảnh giác với bất kỳ giáo lý nào giảm nhẹ thần tính hoặc nhân tính của Chúa, hoặc đề cao một loại "tri thức bí truyền" nào đó thay thế cho thập tự giá. "Vì chưng tôi đã đoán định rằng ở giữa anh em, tôi chẳng biết sự gì khác ngoài Đức Chúa Jêsus Christ, và Đức Chúa Jêsus Christ bị đóng đinh trên cây thập tự" (I Cô-rinh-tô 2:2).

2. Sống Thánh Khiết Trong Thân Thể Và Trong Thế Gian: Kinh Thánh kêu gọi chúng ta quản lý thân thể – vốn là đền thờ của Đức Thánh Linh (I Cô-rinh-tô 6:19) – cách thánh khiết, chứ không ghê tởm hay buông thả nó. Công việc, các mối quan hệ, và việc chăm sóc tạo vật đều là cơ hội để thờ phượng Chúa. Đồng thời, chúng ta phải từ chối tinh thần thế tục hóa cực đoan coi vật chất là tối thượng. Hãy giữ thế quân bình Kinh Thánh: trân trọng tạo vật nhưng không thờ lạy nó; sử dụng nó như phương tiện để làm vinh hiển Đức Chúa Trời.

3. Đề Cao Ân Điển Chúa, Khước Từ Tinh Thần Kiêu Ngạo Tri Thức: Sự hiểu biết thuộc linh là quý báu, nhưng nó phải dẫn đến tình yêu thương (I Cô-rinh-tô 8:1) và sự khiêm nhường. Hãy cảnh giác với tinh thần phân chia "tín đồ hạng nhất" (có tri thức sâu nhiệm) và "tín đồ hạng nhì". Sự cứu rỗi và sự trưởng thành thuộc linh là ân điển được ban cho mọi tín hữu qua Đức Thánh Linh, chứ không phải đặc quyền của một nhóm tinh hoa. Hãy gắn bó với Lời Chúa được mặc khải trọn vẹn trong Kinh Thánh Cựu Ước và Tân Ước, từ chối mọi "khải tượng" hay "lẽ thật mới" đi ngược lại với Kinh Thánh.

Chủ nghĩa Ngộ đạo Cơ đốc là một tà giáo lịch sử, nhưng tinh thần của nó – sự kiêu ngạo tri thức, sự khinh thường thế giới vật chất do Chúa tạo dựng, và sự phủ nhận thực tính của Chúa Cứu Thế Giê-xu – vẫn luôn rình rập. Nghiên cứu về nó giúp chúng ta thêm trân quý chân lý trong sáng và đầy đủ của Phúc Âm: Đức Chúa Trời Toàn Năng, thánh khiết và yêu thương, đã sáng tạo một thế giới tốt lành; con người sa ngã vào tội lỗi; Chúa Giê-xu Christ, Con Một của Ngài, đã thật sự nhập thể, chịu chết trên thập tự giá để chuộc tội, và sống lại để phá tan quyền lực của sự chết; sự cứu rỗi là bởi ân điển, nhờ đức tin, dành cho mọi người tiếp nhận.

Lời kêu gọi cho mỗi chúng ta là hãy "gắn chặt lấy lời hằng sống" (Hê-bơ-rơ 4:12), "tỉnh thức và cầu nguyện" để khỏi sa vào sự cám dỗ của những triết lý rỗng tuếch (Ma-thi-ơ 26:41), và sống một đời tin kính, yêu thương trong thân thể và tâm linh mà Chúa đã cứu chuộc trọn vẹn. Hãy để chân lý của Đấng Christ, chứ không phải tri thức của loài người, làm nền tảng vững chắc cho đức tin và đời sống chúng ta.