Sách Của Người Chết Của Ai Cập
Trong thế giới nghiên cứu tôn giáo và khảo cổ, "Sách của Người Chết" (Book of the Dead) của Ai Cập cổ đại là một hiện tượng hấp dẫn, phản ánh khát vọng sâu xa của con người về sự sống sau cái chết. Tuy nhiên, với tư cách là Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta cần xem xét hiện tượng này dưới ánh sáng của Lời Đức Chúa Trời – Kinh Thánh – để phân biệt chân lý thuộc linh với những hệ thống tín ngưỡng được xây dựng bởi loài người sa ngã. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá bản chất của "Sách của Người Chết," đối chiếu với giáo lý Kinh Thánh về sự chết, sự phán xét và hy vọng duy nhất nơi Chúa Cứu Thế Giê-xu.
"Sách của Người Chết" (tên gọi nguyên thủy của người Ai Cập là "Cuộn giấy cói cho việc Ra đời Trong Ánh Sáng") là một tuyển tập gồm khoảng 200 câu thần chú, bài cầu nguyện, và lời tuyên xưng ma thuật, được viết trên giấy cói và đặt trong quan tài cùng người chết từ thời Tân Vương quốc (khoảng 1550–50 TCN). Mục đích của nó là hướng dẫn và bảo vệ linh hồn (hay "Ka" và "Ba" theo quan niệm Ai Cập) trong hành trình qua thế giới bên kia (Duat), giúp họ vượt qua các chướng ngại, thú dữ, và cuối cùng là đối diện với phiên tòa phán xét trước thần Osiris.
Trọng tâm của cuộc phán xét này là nghi lễ "Cân Trái Tim." Trái tim (nơi chứa đựng lương tâm và hành vi) của người chết được đặt lên bàn cân, đối trọng với chiếc lông của nữ thần chân lý Ma'at. Nếu trái tim nhẹ hơn hoặc bằng chiếc lông, người chết được tuyên bố là "ngay thẳng đúng sự thật" (Maa Kheru) và được vào cánh đồng lau sậy hạnh phúc. Nếu trái tim nặng hơn vì tội lỗi, nó sẽ bị quái vật Ammit nuốt chửng, dẫn đến sự hủy diệt vĩnh viễn. Để vượt qua cuộc phán xét, người chết phải đọc lớn "Lời Tuyên Xưng Phủ Định" (Negative Confession), liệt kê 42 tội ác mà họ khẳng định mình không phạm phải.
Khi đọc mô tả trên, một Cơ Đốc nhân am hiểu Kinh Thánh sẽ nhận ra ngay sự tương phản kinh khủng với Phúc Âm thuần túy. Hệ thống của Ai Cập cổ đại xây dựng sự cứu rỗi trên nền tảng việc làm, sự tự công bố và ma thuật. Đây là đại diện tiêu biểu cho mọi tôn giáo do loài người lập ra: cố gắng đạt được sự sống đời đời bằng nỗ lực, nghi lễ và sự công chính tự thân.
Kinh Thánh tuyên bố dứt khoát điều ngược lại: "Vì nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều nầy không đến từ anh em mà là sự ban cho của Đức Chúa Trời; cũng không bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình" (Ê-phê-sô 2:8-9). Từ ngữ Hy Lạp cho "ân điển" là charis (χάρις), có nghĩa là ân huệ nhưng không, không thể kiếm được hay xứng đáng mà nhận được. Sự cứu rỗi là món quà từ Đức Chúa Trời, không phải là phần thưởng cho những lời tuyên xưng phủ định hay trái tim đủ nhẹ.
Hơn nữa, tiêu chuẩn của Đức Chúa Trời không phải là chiếc lông Ma'at hay sự so sánh với người khác, mà là chính sự thánh khiết trọn vẹn và vinh quang của Ngài. Tiên tri Ê-sai đã kêu lên: "Tất cả chúng ta đã trở nên như người ô uế, mọi việc công bình của chúng ta như áo nhớp" (Ê-sai 64:6). Vua Đa-vít, sau khi phạm tội, đã cầu nguyện đúng đắn: "Vì, Chúa ơi, nếu Chúa ghi nhớ những gian ác, thì nào có ai đứng nổi? Nhưng nơi Chúa có sự tha thứ" (Thi thiên 130:3-4a). Trái tim của mọi người, nếu bị cân đo theo tiêu chuẩn của Đức Chúa Trời, đều sẽ "nặng" vì tội lỗi.
Cả Ai Cập cổ đại lẫn Kinh Thánh đều nói về một cuộc phán xét sau khi chết. Nhưng bản chất và kết quả của cuộc phán xét ấy khác nhau trời vực.
1. Sách Sự Sống và Vị Thẩm Phán Tối Cao: Khải Huyền mô tả cảnh phán xét cuối cùng: "Các sách thì mở ra, còn một sách khác nữa cũng mở ra, là Sách Sự Sống. Những kẻ chết bị xét đoán tùy theo những việc mình đã làm, đã được biên trong những sách ấy... Nếu ai không thấy tên mình được biên trong Sách Sự Sống thì bị ném vào hồ lửa" (Khải Huyền 20:12,15). Đấng ngồi trên ngai là Đức Chúa Trời Toàn Năng (Khải huyền 20:11), chứ không phải một vị thần bị giới hạn như Osiris.
2. Đấng Trung Bảo Duy Nhất: Điểm khác biệt căn bản nhất là sự hiện diện của một Đấng Trung Bảo. Người Ai Cập cổ dùng "thần chú" và tự biện hộ. Cơ Đốc nhân có Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã trả giá cho tội lỗi của họ. "Thật vậy, cũng như chỉ có một Đức Chúa Trời và một Đấng Trung Bảo ở giữa Đức Chúa Trời và loài người, là Đấng Christ Jesus, một người" (I Ti-mô-thê 2:5). Từ Hy Lạp cho "Trung Bảo" là mesitēs (μεσίτης), người đứng giữa để hòa giải hai bên. Chúa Giê-xu không phải là luật sư biện hộ dựa trên công đức của chúng ta, nhưng là Đấng đã "làm của tế lễ chuộc tội" (Hê-bơ-rơ 2:17) cho chúng ta.
3. Sự Phán Xét Đã Diễn Ra Trên Thập Tự Giá: Đối với người tin, sự phán xét mà tội lỗi họ đáng phải chịu đã diễn ra trên thân thể của Chúa Giê-xu tại Gô-gô-tha. "Ngài đã mang thân thể tội lỗi của chúng ta trên thập tự giá, để chúng ta được thoát khỏi ách tội lỗi và sống cho sự công chính" (I Phi-e-rơ 2:24). Vì vậy, khi đứng trước sự phán xét, danh của chúng ta được tìm thấy trong "Sách Sự Sống của Chiên Con" (Khải Huyền 21:27), nhờ vào công lao của Chiên Con Đức Chúa Trời, là Chúa Giê-xu.
Một cách nhìn thuộc linh sâu sắc là nhận ra những hình ảnh trong "Sách của Người Chết" thực chất là bóng mờ méo mó của những lẽ thật thuộc linh mà sau này Đức Chúa Trời mặc khải trọn vẹn trong Chúa Giê-xu.
- Con Đường và Ánh Sáng: Người Ai Cập mong được "ra đời trong ánh sáng." Chúa Giê-xu tuyên bố: "Ta là sự sáng của thế gian; người nào theo ta, chẳng đi trong nơi tối tăm, nhưng có ánh sáng của sự sống" (Giăng 8:12). Ngài chính là Con Đường (Giăng 14:6) dẫn đến sự sống thật.
- Trái Tim và Sự Biến Đổi: Người Ai Cập lo sợ trái tim nặng tội. Đức Chúa Trời hứa ban cho dân sự Ngài "một tấm lòng mới" và "ban thần linh mới" trong họ (Ê-xê-chi-ên 36:26). Sự biến đổi này đến bởi Đức Thánh Linh, không phải bởi thần chú.
- Sự Phục Sinh: Niềm hy vọng về cánh đồng lau sậy phản ánh khát khao được sống lại. Chúa Giê-xu là "Trái đầu mùa của những kẻ ngủ" (I Cô-rinh-tô 15:20). Sự phục sinh của Ngài bảo đảm cho sự phục sinh thân thể của chúng ta, không phải trong một thế giới bóng tối mơ hồ, mà trong "Trời Mới Đất Mới" đời đời (Khải Huyền 21:1).
Việc nghiên cứu này không chỉ để thỏa mãn tri thức, nhưng phải dẫn đến sự biến đổi đời sống và củng cố đức tin.
1. Sống Với Lòng Biết Ơn Về Ân Điển: Mỗi ngày, chúng ta nên nhớ rằng mình được cứu không phải vì mình tốt hơn, "nhẹ cân" hơn ai, mà hoàn toàn bởi ân điển nhưng không của Đức Chúa Trời qua đức tin nơi Chúa Giê-xu. Điều này loại bỏ mọi sự kiêu ngạo và đổ đầy lòng chúng ta bằng sự biết ơn.
2. Từ Bỏ Mọi Hình Thức "Ma Thuật Thuộc Linh": "Sách của Người Chết" là một hệ thống ma thuật, dùng lời nói và nghi thức để thao túng thế giới thần linh. Đời sống Cơ Đốc là mối quan hệ với Cha Thiên Thượng qua Chúa Giê-xu. Chúng ta cần cảnh giác với bất kỳ hình thức "ma thuật" nào trong đời sống tin kính ngày nay: việc lặp đi lặp lại những lời cầu nguyện như thần chú, tin vào vật thể phước hạnh, hay tìm kiếm những công thức bí mật để buộc Đức Chúa Trời phải hành động. Sự cầu nguyện là sự trò chuyện thân mật, dựa trên mối quan hệ và sự vâng phục (Ma-thi-ơ 6:7-13).
3. Rao Giảng Phúc Âm Cách Rõ Ràng: Thế giới ngày nay vẫn đang tìm kiếm sự cứu rỗi qua các hình thức "sách của người chết" hiện đại: chủ nghĩa công đức, sự tự cải thiện bản thân, hoặc các nghi lễ tôn giáo trống rỗng. Chúng ta được giao phó sứ điệp giải phóng rằng "Đấng Christ đã chịu chết vì tội lỗi chúng ta theo lời Kinh Thánh... Ngài đã sống lại" (I Cô-rinh-tô 15:3-4). Hãy chia sẻ Phúc Âm đơn giản và rõ ràng này.
4. Sống Với Hy Vọng Vững Chắc Về Sự Sống Lại: Chúng ta không cần một cuộn giấy cói trong quan tài. Sự bảo đảm của chúng ta là Đức Thánh Linh, Đấng "là ấn tín của cơ nghiệp chúng ta" (Ê-phê-sô 1:14). Vì thế, chúng ta có thể đối diện cái chết với hy vọng, biết rằng "sự chết đã bị nuốt mất trong sự thắng" (I Cô-rinh-tô 15:54).
"Sách của Người Chết" Ai Cập là một đài kỷ niệm bi thảm cho nỗ lực vươn lên của con người sa ngã nhằm đạt được sự sống đời đời bằng sức riêng. Nó phơi bày sự bất lực, nỗi sợ hãi và sự mù tối thuộc linh của nhân loại không có Đấng Christ. Nhưng qua nghiên cứu dưới ánh sáng Kinh Thánh, chúng ta càng thấy rõ hơn vẻ đẹp siêu việt, sự đơn sơ và quyền năng của Phúc Âm. Chúng ta không cần thần chú hay tự biện hộ, vì chúng ta có Chúa Giê-xu, Đấng đã "cất tội lỗi thế gian đi" (Giăng 1:29).
Thay vì tìm kiếm một "con đường trong ánh sáng" qua những nghi lễ phức tạp, chúng ta hãy bước đi trong Chúa Giê-xu, là Con Đường, Lẽ Thật và Sự Sống. Sự bảo đảm cho chúng ta không nằm trong một cuộn giấy cói chôn cùng mình, mà trong lời hứa bất diệt của Đức Chúa Trời hằng sống: "Ta là sự sống lại và sự sống; kẻ nào tin ta thì sẽ sống, mặc dù đã chết rồi. Còn ai sống mà tin ta thì sẽ không chết bao giờ" (Giăng 11:25-26). Đó là hy vọng vững chắc cho mọi Cơ Đốc nhân, hôm nay và đời đời.