Thuyết Nhất Vị là gì?

Trong hành trình tìm hiểu về bản thể của Đức Chúa Trời, Hội Thánh qua các thế kỷ đã đối diện với nhiều giáo lý khác nhau nhằm giải thích mối quan hệ giữa Chúa Cha, Chúa Con (Đức Chúa Giê-xu Christ) và Chúa Thánh Linh. Một trong những giáo lý đó là Thuyết Nhất Vị (Monarchianism). Bài viết nghiên cứu này sẽ khảo sát kỹ lưỡng Thuyết Nhất Vị dưới lăng kính của Kinh Thánh, lịch sử giáo hội và niềm tin căn bản của đức tin Tin Lành dựa trên Bài Tín Điều Các Sứ Đồ.

Thuyết Nhất Vị (từ tiếng Hy Lạp: monarchia - μοναρχία, có nghĩa là "một nguyên tắc cai trị" hay "một nguồn gốc") là một thuật ngữ thần học chung để chỉ các quan điểm nhấn mạnh sự duy nhất tuyệt đối và tính không phân chia của Đức Chúa Trời. Thuyết này nổi lên mạnh mẽ vào thế kỷ thứ 2 và thứ 3 sau Chúa nhằm bảo vệ chủ nghĩa độc thần (monotheism) chống lại những cáo buộc cho rằng giáo lý về Ba Ngôi (Trinity) của Cơ Đốc giáo là thuyết đa thần. Các tín hữu theo Thuyết Nhất Vị lo sợ rằng bất kỳ sự phân biệt nào trong bản thể Đức Chúa Trời cũng sẽ làm tổn hại đến sự duy nhất của Ngài.

Có hai dòng chính trong Thuyết Nhất Vị:

• Nhất Vị Động Lực (Dynamic Monarchianism hay Adoptionism): Dạy rằng Đức Chúa Giê-xu chỉ là một con người, được Đức Chúa Trời ban quyền năng (dynamic) và "nhận làm con" (adopted) vào lúc chịu phép báp-têm hay sống lại. Ngài không đồng bản thể với Chúa Cha từ đời đời.
• Nhất Vị Tuyệt Đối (Modalistic Monarchianism hay Sabellianism): Dạy rằng Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Linh chỉ là ba "phương thức" (modes), "vai diễn" (roles) hoặc "cách thức biểu hiện" (manifestations) khác nhau của cùng một Đấng duy nhất. Đức Chúa Trời đã biểu lộ chính Ngài lần lượt là Cha trong công cuộc sáng tạo, là Con trong sự chuộc tội, và là Thánh Linh trong sự thánh hóa.

Là những Cơ Đốc nhân tin Kinh Thánh là Lời Đức Chúa Trời và là thẩm quyền tối cao, chúng ta cần kiểm tra Thuyết Nhất Vị dựa trên toàn bộ sự dạy dỗ của Kinh Thánh.

1. Nền Tảng Cựu Ước: Sự Duy Nhất Của Đức Chúa Trời

Thuyết Nhất Vị có lý khi bám vào nền tảng vững chắc nhất của đức tin Do Thái giáo và Cơ Đốc giáo: Chỉ có một Đức Chúa Trời mà thôi. Điều răn quan trọng nhất được chép trong Phục-truyền Luật-lệ Ký 6:4: "Hỡi Y-sơ-ra-ên! hãy nghe: Giê-hô-va Đức Chúa Trời chúng ta là Giê-hô-va có một không hai." (Shema Yisrael: YHWH Eloheinu YHWH echad). Từ echad (הֶאָח) trong tiếng Hê-bơ-rơ có thể chỉ sự thống nhất hợp nhất, như trong Sáng-thế Ký 2:24 khi nói về vợ chồng trở nên "một thịt" (basar echad).

2. Tân Ước: Mặc Khải Đầy Đủ Về Ba Ngôi

Tuy nhiên, Kinh Thánh Tân Ước mặc khải một thực tại sâu sắc hơn trong sự duy nhất của Đức Chúa Trời. Chúng ta thấy:

• Chúa Con là Đức Chúa Trời: Giăng 1:1 tuyên bố rõ ràng: "Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời." (Hy Lạp: kai Theos en ho Logos - "và Đức Chúa Trời là Ngôi Lời"). Ngôi Lời (Logos) không chỉ là một ý tưởng hay phương thức, mà là một Ngôi Vị (hypostasis) hiện hữu từ ban đầu và đồng bản thể với Đức Chúa Trời. Hê-bơ-rơ 1:3 khẳng định Chúa Con là "hình bóng của bản thể Ngài".
• Sự Phân Biệt Giữa Các Ngôi Vị: Tại lễ báp-têm của Chúa Giê-xu (Ma-thi-ơ 3:16-17), chúng ta thấy Chúa Con chịu báp-têm, Chúa Thánh Linh ngự xuống như chim bồ câu, và tiếng Chúa Cha từ trời phán. Đây là một sự biểu hiện đồng thời và phân biệt của Ba Ngôi.
• Lời Chúa Dặn Dò Làm Phép Báp-têm: Ma-thi-ơ 28:19: "Vậy, hãy đi dạy dỗ muôn dân, hãy nhân danh Đức Cha, Đức Con, và Đức Thánh Linh mà làm phép báp-têm cho họ." Danh (onoma) ở số ít, nhưng được định nghĩa bởi ba danh xưng riêng biệt: Cha, Con, và Thánh Linh. Điều này chỉ ra sự hiệp nhất trong đa phức.
• Lời Cầu Nguyện Của Chúa Giê-xu: Trong Giăng 17, Chúa Giê-xu cầu nguyện với Chúa Cha, thể hiện mối quan hệ Ngôi Vị giữa hai Đấng: "Lạy Cha, giờ đã đến; xin làm vinh hiển Con Cha, hầu cho Con cũng làm vinh hiển Cha... Vả, sự sống đời đời đó là nhìn biết Cha, là Đức Chúa Trời có một và thật, cùng Giê-xu Christ, là Đấng Cha đã sai đến." (Giăng 17:1, 3). Điều này không thể giải thích được nếu Cha và Con chỉ là hai "phương thức" của cùng một người.

Bài Tín Điều Các Sứ Đồ, được Hội Thánh sơ khai tóm tắt từ lời dạy của các sứ đồ, thể hiện sự cân bằng Kinh Thánh mà Thuyết Nhất Vị (đặc biệt là dạng Thuyết Nhất Vị Tuyệt Đối) không giữ được:

"Tôi tin Đức Chúa Trời Toàn Năng, là Cha, là Đấng dựng nên trời đất, Tôi tin Giê-xu Christ, là Con độc sanh của Đức Chúa Trời và Chúa chúng ta... Tôi tin Thánh Linh."

Tín điều này phân biệt rõ ràng Ba Ngôi Vị: Cha, Con, và Thánh Linh. Đồng thời, nó khẳng định thần tính đầy đủ của mỗi Ngôi: Chúa Cha là Đấng Tạo Hóa, Chúa Con được thai dựng bởi Thánh Linh, chịu chết, sống lại và sẽ trở lại phán xét – những công việc chỉ Đức Chúa Trời mới có thể làm. Thánh Linh cũng là đối tượng của đức tin, không chỉ là một quyền năng vô ngôi vị.

Hội đồng Nicea (năm 325) và Constantinople (năm 381) sau này, dựa trên Kinh Thánh, đã định tín giáo lý Ba Ngôi để chống lại các hình thái của Thuyết Nhất Vị: Một Đức Chúa Trời trong Ba Ngôi Vị (Person), đồng bản thể (consubstantial), đồng đẳng, hiệp một nhưng phân biệt.

• Làm Giảm Giá Trị Sự Chuộc Tội: Nếu Chúa Giê-xu không phải là Đức Chúa Trời thật từ đời đời, thì sự chết của Ngài không có giá trị vô hạn để chuộc tội cho cả nhân loại. Chỉ một Đấng vô hạn mới có thể gánh chịu cơn thạnh nộ vô hạn của Đức Chúa Trời thánh khiết. (Công-vụ 20:28; Rô-ma 5:8-10).
• Phủ Nhận Mối Quan Hệ Tình Yêu Từ Đời Đời: Kinh Thánh cho thấy tình yêu hiện hữu giữa Chúa Cha và Chúa Con từ trước khi sáng thế (Giăng 17:24). Nếu chỉ có một Ngôi vị đơn độc, thì tình yêu đó chỉ trở thành nội tại, không phải là sự hiệp thông tình yêu giữa các Ngôi Vị từ đời đời.
• Không Giải Thích Được Sự Hiện Diện Của Chúa Giê-xu Và Thánh Linh: Làm sao Chúa Giê-xu có thể cầu nguyện với Chúa Cha trên đất nếu Ngài cũng chính là Chúa Cha trên trời? Làm sao Chúa Giê-xu có thể xin Chúa Cha sai Đấng Yên Ủi (Thánh Linh) đến nếu Ngài và Thánh Linh là một? (Giăng 14:16-17).

Hiểu biết đúng đắn về Đức Chúa Trời Ba Ngôi không phải chỉ là giáo lý trừu tượng, mà biến đổi toàn bộ đời sống đức tin chúng ta.

1. Nền Tảng Cho Sự Cầu Nguyện: Chúng ta cầu nguyện nhân danh Chúa Con, thông qua Chúa Con, với Chúa Cha, bởi quyền năng của Chúa Thánh Linh. Điều này cho chúng ta sự tự do và mối quan hệ thân mật (Ê-phê-sô 2:18). Chúng ta không cầu nguyện với một Đức Chúa Trời đơn độc xa cách, mà với Cha trên trời, nhờ Đấng Trung Bảo là Chúa Giê-xu, với sự dẫn dắt của Thánh Linh.

2. Khuôn Mẫu Cho Mối Quan Hệ: Ba Ngôi hiệp một trong tình yêu và mục đích là khuôn mẫu tuyệt đỉnh cho sự hiệp một trong hôn nhân, gia đình và Hội Thánh (Giăng 17:21). Chúng ta được kêu gọi sống hiệp một trong sự đa dạng, tôn trọng và yêu thương lẫn nhau.

3. Nguồn Gốc Của Cứu Rỗi: Sự cứu rỗi của chúng ta là công việc của cả Ba Ngôi: Chúa Cha lập kế hoạch và chọn lựa, Chúa Con thực hiện qua thập tự giá, Chúa Thánh Linh áp dụng vào lòng người tin. (Ê-phê-sô 1:3-14). Điều này đem lại sự bảo đảm trọn vẹn: kế hoạch của Cha, công giá của Con, và ấn chứng của Thánh Linh.

4. Quyền Năng Cho Sự Thánh Hóa: Chúng ta không tự nên thánh bằng sức mình. Chính Chúa Thánh Linh, Đấng là Đức Chúa Trời ngự trong chúng ta, mới có quyền năng biến đổi chúng ta nên giống hình ảnh Chúa Con (2 Cô-rinh-tô 3:18).

Thuyết Nhất Vị, dù xuất phát từ lòng nhiệt thành muốn bảo vệ sự duy nhất của Đức Chúa Trời, cuối cùng lại không đủ khả năng chứa đựng trọn vẹn mặc khải của Đức Chúa Trời về chính Ngài trong Kinh Thánh. Nó giống như cố gói một đại dương vào một cái ly. Sự mặc khải trọn vẹn cho thấy Đức Chúa Trời của chúng ta vừa là Một cách tuyệt đối, vừa tồn tại trong Ba Ngôi Vị vinh hiển, thông công trọn vẹn từ đời đời.

Là những Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta giữ lấy lời tuyên xưng đức tin qua Bài Tín Điều Các Sứ Đồ, vì nó trung thành tóm tắt lời dạy của Kinh Thánh. Chúng ta thờ phượng một Đức Chúa Trời – Đấng Tạo Hóa Toàn Năng. Chúng ta tin cậy một Chúa Cứu Thế – Đức Chúa Giê-xu Christ, Con độc sanh của Đức Chúa Trời, hoàn toàn là Đức Chúa Trời và hoàn toàn là người. Chúng ta nương dựa một Đấng Yên Ủi – Thánh Linh của Đức Chúa Trời, Đấng ngự trị và dẫn dắt chúng ta.

Mầu nhiệm Ba Ngôi không phải là một nghịch lý để giải, mà là một thực tại sâu nhiệm để chiêm ngưỡng, thờ phượng và kinh nghiệm mỗi ngày. Hãy để sự hiểu biết này đưa chúng ta vào mối tương giao sâu sắc hơn với Đức Chúa Trời, Đấng đã vì yêu thương mà tự mặc khải chính Ngài là Cha, là Con, và là Thánh Linh, hầu cho chúng ta được cứu rỗi và trở nên con cái Ngài.