Thần học Kitô giáo tự do là gì?

Trong bối cảnh đa dạng của tư tưởng Cơ Đốc giáo, thuật ngữ “Thần học Kitô giáo tự do” (Liberal Christianity/Liberal Theology) thường xuất hiện và gây ra nhiều tranh luận. Là một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, chúng ta cần xem xét trào lưu này dưới ánh sáng của Lời Đức Chúa Trời, để phân biệt điều gì phù hợp với chân lý được mặc khải và điều gì có thể đã đi chệch khỏi nền tảng đức tin lịch sử. Bài viết này không nhằm lên án, mà nhằm phân tích, đối chiếu với Kinh Thánh để giúp tín hữu “thử cho biết các thần nào là đến bởi Đức Chúa Trời” (I Giăng 4:1).

Thần học Kitô giáo tự do (hay còn gọi là Thần học Tự do) chủ yếu nổi lên như một phong trào tại châu Âu và Bắc Mỹ vào thế kỷ 18 và 19, đặc biệt mạnh mẽ trong thế kỷ 19 với sự ảnh hưởng của Chủ nghĩa Duy Lý (Rationalism) và Chủ nghĩa Phê Phán (Criticism). Nó phản ứng lại chủ nghĩa giáo điều và tìm cách điều hòa đức tin Cơ Đốc với tư tưởng hiện đại, khoa học, và triết học đương thời.

Mục tiêu ban đầu của một số nhà thần học tự do là “cứu vãn” đức tin khỏi những tấn công của khoa học (như thuyết tiến hóa) và phê phán lịch sử bằng cách tái diễn giải các giáo lý cốt lõi. Tuy nhiên, trong quá trình đó, nhiều giáo lý nền tảng đã bị xem xét lại hoặc bác bỏ. Chìa khóa của thần học tự do thường nằm ở phương pháp và thẩm quyền: thay vì lấy Kinh Thánh làm thẩm quyền tối cao, không sai lầm, họ đặt lý trí con người, kinh nghiệm, và sự phê phán lịch sử lên làm tiêu chuẩn tối hậu để đánh giá Kinh Thánh.

Để hiểu rõ, chúng ta sẽ đối chiếu các đặc điểm chính của Thần học Tự do với lời dạy trực tiếp từ Kinh Thánh.

1. Quan Điểm Về Thẩm Quyền Kinh Thánh:
Thần học tự do thường xem Kinh Thánh như một tác phẩm văn học, lịch sử và tôn giáo của con người, chịu ảnh hưởng của bối cảnh văn hóa, chứ không phải là Lời được Đức Chúa Trời mặc khải cách siêu nhiên. Các phép lạ, đặc biệt là sự phục sinh, thường được giải thích theo cách tự nhiên hoặc biểu tượng.

“Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành.” (II Ti-mô-thê 3:16-17) Từ “soi dẫn” trong nguyên ngữ Hy Lạp là theopneustos (θεόπνευστος), nghĩa đen là “Đức Chúa Trời thở ra”. Điều này khẳng định nguồn gốc thiên thượng của Kinh Thánh. Sứ đồ Phi-e-rơ cũng viết: “Ấy chẳng phải bởi ý một người nào mà lời tiên tri đã đến, nhưng bởi Đức Thánh Linh cảm động mà người ta đã nói bởi Đức Chúa Trời.” (II Phi-e-rơ 1:21). Nền tảng Tin Lành chúng ta tin rằng Kinh Thánh là thẩm quyền tối cao, đủ để dạy dỗ và khiến con người trở nên trọn vẹn.

2. Quan Điểm Về Chúa Giê-xu Christ:
Nhiều nhà thần học tự do nhấn mạnh vào sự dạy dỗ đạo đức và tấm gương của Chúa Giê-xu hơn là thần tính và công tác cứu chuộc của Ngài. Họ có thể xem Ngài là một thầy dạy đạo đức vĩ đại, một nhà cách mạng xã hội, chứ không phải là Con Đức Chúa Trời nhập thể, chết thay cho tội lỗi nhân loại.

“Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời... Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta.” (Giăng 1:1, 14) “Vì chưng có một Đức Chúa Trời, và có một Đấng Trung bảo ở giữa Đức Chúa Trời và loài người, tức là Đức Chúa Giê-xu Christ, là người; Ngài đã phó chính mình Ngài làm giá chuộc mọi người.” (I Ti-mô-thê 2:5-6) Kinh Thánh tuyên bố rõ ràng về thần tính của Đấng Christ (Christology). Danh xưng “Đức Chúa Giê-xu Christ” chính nó đã là một tuyên xưng đức tin: Giê-xu (ישוע/Yehoshua, nghĩa “Giê-hô-va cứu rỗi”) là Christ (Χριστός/Christos, nghĩa “Đấng được xức dầu”, tức Đấng Mê-si). Sự cứu rỗi chỉ có thể đến qua thân vị và công tác của Ngài, không chỉ qua giáo huấn của Ngài.

3. Quan Điểm Về Tội Lỗi và Sự Cứu Rỗi:
Thần học tự do có xu hướng giảm nhẹ bản chất nghiêm trọng của tội lỗi như là sự phản nghịch chống lại Đức Chúa Trời thánh khiết. Thay vào đó, tội lỗi có thể được xem như sự thiếu hiểu biết, yếu đuối xã hội, hoặc sự phát triển chưa hoàn thiện. Do đó, sự cứu rỗi thường được định nghĩa là sự giáo dục, cải thiện xã hội, hoặc sự thức tỉnh ý thức thiêng liêng bên trong, hơn là sự tha thứ tội lỗi nhờ huyết của Chúa Giê-xu.

“Vì mọi người đều đã phạm tội, thiếu mất sự vinh hiển của Đức Chúa Trời… và sự công bình của Đức Chúa Trời bởi đức tin trong Đức Chúa Giê-xu Christ, cho mọi người nào tin… vì hết thảy mọi người đều phạm tội, thiếu mất sự vinh hiển của Đức Chúa Trời, và họ nhờ ân điển Ngài mà được xưng công bình nhưng không, bởi sự chuộc tội đã làm trọn trong Đức Chúa Giê-xu Christ, là Đấng Đức Chúa Trời đã lập làm của lễ chuộc tội, bởi đức tin trong huyết Đấng ấy.” (Rô-ma 3:23-25) Khái niệm “xưng công bình” (dikaiosunē) và “chuộc tội” (hilastērion) là trung tâm của Phúc Âm. Đây là một hành động pháp lý và thiêng liêng của Đức Chúa Trời, dựa trên sự chết thay của Christ, không phải là quá trình tự cải thiện của con người.

4. Quan Điểm Về Các Phép Lạ và Siêu Nhiên:
Thường hoài nghi hoặc bác bỏ các sự kiện siêu nhiên trong Kinh Thánh, tìm cách giải thích chúng bằng nguyên nhân tự nhiên hoặc coi chúng là những câu chuyện thần thoại mang ý nghĩa tâm linh.

“Nhưng nếu Đấng Christ chưa sống lại, thì đức tin anh em cũng vô ích, anh em còn ở trong tội lỗi mình... Nhưng bây giờ, Đấng Christ đã từ kẻ chết sống lại, Ngài là trái đầu mùa của những kẻ ngủ.” (I Cô-rinh-tô 15:17, 20) Sự phục sinh bằng xương bằng thịt của Chúa Giê-xu là cốt lõi của đức tin Cơ Đốc. Sứ đồ Phao-lô khẳng định đây là một sự kiện lịch sử khách quan, là nền tảng cho niềm hy vọng của chúng ta. Bác bỏ phép lạ này là làm trống rỗng cốt lõi của Phúc Âm.

Thần học Tin Lành, dựa trên các nguyên tắc Chỉ Bởi Kinh Thánh (Sola Scriptura), Chỉ Bởi Đức Tin (Sola Fide), Chỉ Bởi Ân Điển (Sola Gratia), Chỉ Bởi Christ (Solus Christus), và Chỉ Vinh Hiển Cho Đức Chúa Trời (Soli Deo Gloria), đứng đối lập về cơ bản với nhiều nguyên tắc của thần học tự do.

• Sola Scriptura vs. Thẩm Quyền của Lý Trí: Tin Lành tuyên xưng Kinh Thánh là tiêu chuẩn tối cao, đầy đủ và rõ ràng cho đức tin và sự thực hành. Thần học tự do đặt lý trí phê phán của con người lên trên Kinh Thánh.
• Solus Christus vs. Chủ Nghĩa Nhân Bản Tôn Giáo: Tin Lành nhấn mạnh rằng Chúa Giê-xu Christ là Con Đức Chúa Trời, là Đấng Cứu Chuộc duy nhất. Thần học tự do thường hạ thấp Ngài xuống thành một hình mẫu đạo đức.
• Sola Fide & Sola Gratia vs. Chủ Nghĩa Cứu Rỗi Bởi Việc Làm/Cải Cách Xã Hội: Tin Lành dạy rằng sự cứu rỗi là món quà nhưng không của Đức Chúa Trời, nhận được bởi đức tin nơi Christ. Thần học tự do thường nhấn mạnh vào việc làm tốt, công lý xã hội như là bản chất của “sự cứu rỗi”.

Điều quan trọng cần phân biệt: công bằng xã hội và đạo đức là kết quả tất yếu của đức tin chân thật (Gia-cơ 2:17), nhưng chúng không phải là phương tiện để đạt được sự cứu rỗi. Chúng ta làm việc lành vì đã được cứu, chứ không phải để được cứu.

Việc hiểu về thần học tự do không chỉ là kiến thức, mà còn giúp chúng ta củng cố đức tin và sống đẹp lòng Chúa.

1. Xây Dựng Nền Tảng Kinh Thánh Vững Chắc:
Mỗi tín hữu cần nghiên cứu Kinh Thánh cách hệ thống và cầu nguyện. “Hãy mau mau nghe, chậm chậm nói, chậm chậm giận” (Gia-cơ 1:19). Khi gặp một tư tưởng thần học mới, hãy đối chiếu ngay với Lời Chúa. Tham gia các nhóm nghiên cứu Kinh Thánh lành mạnh, dưới sự dẫn dắt của những người trung thành với Lời Chúa.

2. Tập Trung Vào Christ và Phúc Âm Thuần Túy:
Giữ cho Chúa Giê-xu Christ và thập tự giá của Ngài luôn là trung tâm của đức tin và sự giảng dạy. “Vì tôi đã đoán định rằng ở giữa anh em, tôi chẳng biết sự gì khác ngoài Đức Chúa Giê-xu Christ, và Đức Chúa Giê-xu Christ bị đóng đinh trên cây thập tự.” (I Cô-rinh-tô 2:2). Mọi sự dạy dỗ phải quy về Ngài.

3. Sống Đạo Có Trách Nhiệm Xã Hội Nhưng Không Lẫn Lộn Phúc Âm:
Chúng ta được kêu gọi làm muối và ánh sáng cho đời (Ma-thi-ơ 5:13-16), nghĩa là tham gia tích cực vào việc cải thiện xã hội, giúp đỡ người nghèo, bênh vực công lý. Nhưng động cơ và nguồn lực của chúng ta phải xuất phát từ tình yêu Christ và sự vâng phục Ngài, chứ không phải để thay thế Phúc Âm cứu rỗi bằng một chương trình xã hội thuần túy.

4. Phân Biệt Rõ Ràng Giữa Văn Hóa và Chân Lý:
Thần học tự do thường nhầm lẫn khi để văn hóa thời đại định hình chân lý. Chúng ta cần khôn ngoan phân biệt đâu là những tập tục văn hóa có thể thay đổi, và đâu là những chân lý vĩnh cửu không thể thương lượng của Đức Chúa Trời. Hãy giữ lấy “đạo đã truyền cho thánh đồ một lần đủ rồi” (Giu-đe 1:3).

5. Trang Bị và Bảo Vệ Đức Tin:
Hãy sử dụng hiểu biết này để trang bị cho bản thân và Hội Thánh. “Hãy tranh chiến cho đạo mà Chúa đã giao cho thánh đồ một lần đủ rồi.” (Giu-đe 1:3). Sự tranh chiến ở đây không phải bằng sự giận dữ, mà bằng sự thật trong tình yêu thương (Ê-phê-sô 4:15), trình bày chân lý cách rõ ràng và khiêm nhường.

Thần học Kitô giáo tự do, với mong muốn ban đầu là đối thoại với thế giới hiện đại, cuối cùng lại thường nhượng bộ thế giới và đánh mất đi sứ điệp biến đổi quyền năng của Phúc Âm. Lời cảnh báo của sứ đồ Phao-lô vẫn còn nguyên giá trị: “Dầu ai, hoặc chúng tôi, hoặc thiên sứ trên trời, truyền cho anh em một Phúc Âm nào khác với Phúc Âm chúng tôi đã truyền cho anh em, thì người ấy đáng bị a-na-them!” (Ga-la-ti 1:8).

Là những tín hữu Tin Lành, chúng ta được mời gọi giữ vững đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, Đấng là “đường đi, lẽ thật, và sự sống” (Giăng 14:6). Hãy bám chặt lấy Kinh Thánh là Lời hằng sống của Đức Chúa Trời, sống với tình yêu và lòng thương xót, đồng thời can đảm giữ vững những chân lý không bao giờ thay đổi của Phúc Âm. Trong một thế giới đầy biến động về tư tưởng, hãy để nền tảng của chúng ta được xây dựng trên vầng đá Christ và Lời Ngài, “chẳng có mưa sa, nước lụt, gió lay mà xô động được” (Ma-thi-ơ 7:25).