Chủ Nghĩa Chiết Trung Dưới Góc Nhìn Kinh Thánh
Trong bối cảnh xã hội đa nguyên và hội nhập văn hóa ngày nay, "chủ nghĩa chiết trung" (eclecticism) trở thành một xu hướng phổ biến. Về cơ bản, đây là phương pháp hoặc thái độ tiếp thu, chọn lọc có phê phán những yếu tố, tư tưởng hay thực hành từ nhiều nguồn khác nhau, nhiều hệ thống khác nhau để hình thành một tổng thể mới phù hợp với mục đích cá nhân. Trong lĩnh vực tôn giáo và tâm linh, điều này thường biểu hiện qua việc một người tin theo nhiều phần giáo lý từ các tôn giáo khác nhau, hoặc pha trộn niềm tin Cơ Đốc với các triết lý, thực hành tâm linh ngoài Kinh Thánh. Bài viết này sẽ nghiên cứu chuyên sâu về chủ đề này dưới ánh sáng của Lời Đức Chúa Trời, phân biệt rõ giữa sự khôn ngoan tiếp thu văn hóa để truyền giáo và sự nguy hiểm của việc thỏa hiệp, pha trộn trong những chân lý nền tảng của đức tin.
Kinh Thánh, ngay từ những trang đầu, đã thiết lập một nguyên tắc bất di bất dịch cho mối quan hệ giữa Đức Chúa Trời và dân sự Ngài: sự độc tôn và trung thành tuyệt đối.
“Trước mặt Ta, ngươi chớ có các thần khác. Ngươi chớ làm tượng chạm cho mình, cũng chớ làm tượng nào giống như những vật trên trời cao kia, hoặc nơi đất thấp nầy, hoặc trong nước dưới đất. Ngươi chớ quì lạy trước các hình tượng đó, và cũng đừng hầu việc chúng nó; vì Ta là Giê-hô-va Đức Chúa Trời ngươi, tức là Đức Chúa Trời kỵ tà.” (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:3-5).
Điều răn đầu tiên trong Mười Điều Răn không chỉ cấm thờ thần khác, mà còn cấm sự “pha trộn” (syncretism) – tức là đặt bất kỳ điều gì ngang hàng với Đức Giê-hô-va trong sự thờ phượng. Từ “kỵ tà” trong tiếng Hê-bơ-rơ (qanna' קַנָּא) mang ý nghĩa rất mạnh: ghen tương, đòi hỏi sự trung thành độc nhất vô nhị, như trong hôn nhân. Đức Chúa Trời không chấp nhận một thái độ “chiết trung” trong việc Ngài là ai và Ngài phải được thờ phượng ra sao.
Lịch sử dân Y-sơ-ra-ên là một chuỗi dài những cảnh báo về hậu quả của việc pha trộn niềm tin. Họ liên tục bị cám dỗ kết hợp việc thờ phượng Đức Giê-hô-va với các thần và nghi lễ của dân Ca-na-an. Tiên tri Ê-li đã đứng ra thách thức một cách quyết liệt chính sự chiết trung này trên núi Cạt-mên: “Nếu Giê-hô-va là Đức Chúa Trời, hãy theo Ngài; nếu Ba-anh là Đức Chúa Trời, hãy theo hắn!” (1 Các Vua 18:21). Tiếng Hê-bơ-rơ ở đây rất rõ ràng: “cho đến chừng nào các ngươi còn khập khễnh giữa hai ý kiến?” – hình ảnh của sự do dự, không dứt khoát, muốn đi hai đường.
Một ví dụ kinh điển khác là sự sụp đổ của vương quốc phía Bắc dưới thời vua Giê-rô-bô-am. Ông đã thực hành một thứ “chiết trung” mang tính chính trị và tôn giáo: tạo ra hai bò con vàng, một đặt tại Bê-tên, một tại Đan, nói rằng: “Nầy, hỡi Y-sơ-ra-ên! Nầy là các thần của ngươi đã đem ngươi lên khỏi xứ Ê-díp-tô.” (1 Các Vua 12:28). Ông không từ bỏ danh xưng Đức Giê-hô-va, nhưng lại gán hình tượng và phương cách thờ phượng ngoại lai vào Ngài. Hành động này, dù có vẻ “dễ tiếp cận hơn” với dân chúng, đã bị Kinh Thánh lên án là “tội lỗi của nhà Giê-rô-bô-am” (1 Các Vua 13:34; 14:16), dẫn cả vương quốc vào sự hủy diệt.
Trong Tân Ước, nguyên tắc độc tôn không hề giảm nhẹ, mà còn được tập trung vào nhân vị và công tác của Chúa Giê-xu Christ. Ngài tuyên bố: “Ta là đường đi, lẽ thật, và sự sống; chẳng bởi Ta thì không ai được đến cùng Cha.” (Giăng 14:6). Trong tiếng Hy Lạp, từ “đường đi” (hodos ὁδὸς) hàm ý con đường duy nhất, không có lối tắt hay con đường song song nào khác. Sứ đồ Phi-e-rơ xác nhận: “Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu.” (Công vụ 4:12).
Sứ đồ Phao-lô đã có những lời cảnh cáo mạnh mẽ nhất chống lại bất kỳ sự chiết trung nào làm sai lệch Phúc Âm thuần túy:
“Tôi lấy làm lạ cho anh em đã vội bỏ Đấng gọi anh em bởi ơn Đức Chúa Jêsus Christ, đặng theo tin lành khác. Thật chẳng phải có tin lành khác, nhưng có mấy kẻ làm rối trí anh em, và muốn đánh đổ Tin Lành của Đấng Christ. Nhưng nếu có ai, hoặc chính chúng tôi, hoặc thiên sứ trên trời, truyền cho anh em một tin lành nào khác với Tin Lành đã truyền cho anh em, thì người ấy đáng bị a-na-them!” (Ga-la-ti 1:6-8).
Từ ngữ “tin lành khác” (heteron euangelion ἕτερον εὐαγγέλιον) ở đây không phải là một bản tin tốt khác, mà là một bản tin có bản chất khác, một sự pha trộn làm biến chất thông điệp cứu rỗi duy nhất bởi ân điển duy nhất qua đức tin duy nhất nơi Đấng Christ duy nhất. Phao-lô cũng cảnh báo về “sự khôn ngoan của thế gian” (1 Cô-rinh-tô 1:20) và “mọi sự dạy dỗ của loài người” (Cô-lô-se 2:8) có thể cướp mất lòng trung tín của tín đồ đối với Đấng Christ.
Sách Khải Huyền ghi lại lời quở trách của Chúa dành cho hai Hội Thánh vì sự thỏa hiệp, một hình thức của chiết trung: - Hội Thánh Bẹt-găm: “Ngươi có kẻ cầm giữ đạo Ba-la-am... dạy cho Ba-lác đặt hòn đá vấp phạm trước mặt con cái Y-sơ-ra-ên, ăn đồ cúng thần tượng và phạm tội tà dâm.” (Khải Huyền 2:14). Đây là sự pha trộn giữa thờ phượng Chúa và các nghi thức ngoại giáo. - Hội Thánh Thi-a-ti-rơ: “Ngươi cho phép người nữ Giê-sa-bên... dạy dỗ và dụ dỗ các tôi tớ Ta phạm tội tà dâm và ăn đồ cúng thần tượng.” (Khải Huyền 2:20). Một lần nữa, sự pha trộn dẫn đến thực hành sai lầm.
Điều quan trọng là phải phân biệt rõ ràng giữa hai khái niệm:
1. Chiết trung/Syncretism trong tín lý (đức tin căn bản): Đây là điều Kinh Thánh cấm tuyệt đối. Việc pha trộn các giáo lý về bản tính Đức Chúa Trời, con đường cứu rỗi, thẩm quyền của Kinh Thánh, hoặc sự thờ phượng với các hệ thống niềm tin khác (như thuyết ngộ đạo, thuyết duy linh, thuyết vật linh, Phật giáo, v.v.) là một sự phản bội lại chân lý mặc khải. Đấng Christ không thể là một trong nhiều "con đường" hay một "bậc thầy tâm linh" ngang hàng với những người khác.
2. Khôn ngoan văn hóa trong phương pháp và giao tiếp: Đây là điều Kinh Thánh khuyến khích. Sứ đồ Phao-lô là bậc thầy trong việc này: “Tôi đã trở nên mọi cách cho mọi người, hầu cho tôi được cứu chuộc một ít người bởi mọi cách.” (1 Cô-rinh-tô 9:22). Ông sử dụng văn hóa, triết học (như tại A-rê-ô-ba, Công vụ 17), và phong tục địa phương như một cầu nối để rao giảng Phúc Âm bất biến. Ông không bao giờ thỏa hiệp nội dung (như sự sống lại của Đấng Christ - 1 Cô-rinh-tô 15), nhưng linh hoạt trong hình thức (như việc cắt bì hay không - 1 Cô-rinh-tô 7:19).
Phao-lô cũng dạy chúng ta “thử nghiệm các thần” (1 Giăng 4:1) và “giữ lấy điều tốt” (1 Tê-sa-lô-ni-ca 5:21). Điều này không có nghĩa là chúng ta “chiết trung” các linh từ nhiều nguồn, mà là dùng Lời Chúa làm tiêu chuẩn vàng để thẩm định mọi điều, và nếu có điều gì phù hợp với chân lý của Đức Chúa Trời (ví dụ: một câu danh ngôn về sự trung thực), chúng ta có thể nhận biết rằng chân lý đó vốn thuộc về Đức Chúa Trời, dù người nói không biết Ngài. Đây là sự công nhận “ánh sáng phổ quát” (Logos) của Đức Chúa Trời trong sáng tạo (Giăng 1:9), chứ không phải sự pha trộn niềm tin.
Trong một thế giới đề cao chủ nghĩa tương đối (“chân lý của bạn không phải là chân lý của tôi”) và khuyến khích “tự kiến tạo tâm linh cá nhân”, Cơ Đốc nhân cần sống và suy nghĩ cách quả quyết dựa trên nền tảng Kinh Thánh.
1. Xây Dựng Nền Tảng Kinh Thánh Vững Chắc: Chỉ khi thật sự hiểu biết và yêu mến Lời Chúa, chúng ta mới có khả năng phân biệt đúng sai. “Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành.” (2 Ti-mô-thê 3:16-17).
2. Thẩm Định Mọi Sự Dạy Dỗ: Khi tiếp xúc với bất kỳ lời dạy, sách vở, hay phương pháp thực hành tâm linh nào (kể cả trong các chủ đề như cầu nguyện, chữa lành, lãnh đạo, hôn nhân...), hãy đặt câu hỏi: “Điều này có tôn cao Chúa Giê-xu Christ là Chúa và Cứu Chúa duy nhất không? Có phù hợp với toàn bộ sứ điệp của Kinh Thánh không?”. Đừng vì tính hấp dẫn, “hiệu quả” hay phổ biến mà chấp nhận những điều mâu thuẫn với giáo lý căn bản.
3. Giữ Lòng Trung Tín Với Đấng Christ: Trong các mối quan hệ xã hội, chúng ta được kêu gọi tôn trọng và yêu thương mọi người, nhưng trong đức tin, chúng ta chỉ tôn thờ một mình Đức Chúa Trời Ba Ngôi. Có thể học hỏi về văn hóa, lịch sử, triết học của người khác để hiểu và đối thoại, nhưng không được để điều đó làm lu mờ hay thay thế địa vị tối cao của Đấng Christ trong đời sống mình.
4. Tìm Kiếm Sự Khôn Ngoan Từ Trên Cao: Thay vì chạy theo sự khôn ngoan chiết trung của thế gian, hãy cầu xin sự khôn ngoan đến từ Đức Chúa Trời. “Ví bằng trong anh em có kẻ kém khôn ngoan, hãy cầu xin Đức Chúa Trời, là Đấng ban cho mọi người cách rộng rãi, không trách móc ai, thì kẻ ấy sẽ được ban cho.” (Gia-cơ 1:5). Sự khôn ngoan từ trên cao là “thứ nhất tinh sạch, sau lại hòa thuận, tiết độ, nhu mì, đầy dẫy lòng thương xót và bông trái lành, không có sự hai lòng và giả hình.” (Gia-cơ 3:17).
Kinh Thánh trình bày một thông điệp nhất quán và rõ ràng: Đức Chúa Trời kêu gọi dân sự Ngài vào một mối quan hệ độc tôn, trung thành và thuần khiết. Trong khi chúng ta được tự do và nên khôn ngoan trong việc tiếp thu kiến thức, văn hóa và phương pháp để phục vụ Chúa và yêu thương người lân cận, thì nền tảng đức tin của chúng ta phải được xây dựng vững chắc trên Đá Tảng là Chúa Giê-xu Christ và Lời không hề sai lầm của Ngài.
Chủ nghĩa chiết trung trong tâm linh, với mong muốn “có được tất cả” và “không bỏ lỡ điều gì”, thực chất là một cái bẫy nguy hiểm. Nó dẫn đến sự mập mờ về chân lý, làm suy yếu đức tin, và cuối cùng là đánh mất phước hạnh của một đời sống tập trung và kết quả. Lời mời gọi của Chúa vẫn còn đó: “Hỡi cả dân sự ta, hãy xé lòng ngươi, và đừng xé áo ngươi. Khá trở về cùng Giê-hô-va Đức Chúa Trời ngươi.” (Giô-ên 2:13). Sự trở về này là một sự quay lưng lại với mọi thần tượng và sự pha trộn, để hướng trọn vẹn tấm lòng về với Ngài – nguồn của mọi ân điển, chân lý và sự sống.