Có những tôn giáo khác nhau trong đức tin Cơ Đốc giáo không?

Khi nhìn vào bức tranh rộng lớn của Cơ Đốc giáo trên toàn thế giới, một câu hỏi thường nảy sinh: “Có những tôn giáo khác nhau trong đức tin Cơ Đốc giáo không?” Để trả lời chính xác từ góc nhìn Kinh Thánh và thần học Tin Lành, chúng ta cần phân biệt rõ giữa “Đức Tin Cơ Đốc” (Christian Faith) dựa trên nền tảng Phúc Âm và mối quan hệ cá nhân với Chúa Cứu Thế Giê-xu, và “Các Hệ Phái/Truyền Thống Cơ Đốc” (Christian Denominations/Traditions) là những nhánh, tổ chức với những điểm nhấn thần học, lịch sử và thực hành khác nhau. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào sự đa dạng này dưới ánh sáng của Lời Chúa, tìm kiếm sự hiểu biết về sự hiệp một mà Kinh Thánh đề cập.

Trước khi khảo sát sự đa dạng, chúng ta phải xác lập nền tảng không thể thương lượng của đức tin Cơ Đốc chân chính, được Kinh Thánh tuyên bố rõ ràng. Sứ đồ Phao-lô viết trong Ê-phê-sô 4:4-6:

“Chỉ có một thân thể, một Thánh Linh, như anh em bởi chức phận mình đã được gọi đến một sự trông cậy mà thôi; chỉ có một Chúa, một đức tin, một phép báp-têm; chỉ có một Đức Chúa Trời và một Cha của mọi người, Ngài là trên cả mọi người, giữa mọi người và ở trong mọi người.”

Từ “một” ở đây trong nguyên ngữ Hy Lạp là “heis” (εἷς), nhấn mạnh tính duy nhất, đơn nhất. Điều này cho thấy:

• Một Chúa: Chúa Giê-xu Christ, Con Đức Chúa Trời, là Đấng Cứu Rỗi duy nhất (Công vụ 4:12).
• Một Đức Tin: Đức tin đặt nơi sự chết chuộc tội và sự sống lại của Chúa Giê-xu để được xưng công bình (Rô-ma 3:22).
• Một Thân Thể: Hội Thánh phổ thông (universal church) bao gồm mọi người thật lòng tin nhận Chúa Giê-xu, bất kể họ thuộc hệ phái nào trên đất.

Như vậy, xét về bản chất cứu rỗi và mối tương giao với Đức Chúa Trời, chỉ có một đức tin Cơ Đốc chân chính. Đây là “đạo” mà Chúa Giê-xu đã lập (Công vụ 9:2), là “đường” duy nhất dẫn đến Cha (Giăng 14:6). Không có nhiều “tôn giáo” cứu rỗi khác nhau trong Cơ Đốc giáo. Tuy nhiên, trong dòng chảy lịch sử và sự hiểu biết của con người, “Thân Thể” duy nhất đó đã được biểu hiện qua nhiều nhóm, truyền thống với những sự nhấn mạnh khác nhau.

Về mặt lịch sử và tổ chức, có ba nhánh lớn chính tự nhận mình là Cơ Đốc giáo:

1. Công Giáo La Mã (Roman Catholicism): Nhấn mạnh quyền tối thượng của Giáo hoàng (Đức Giáo Hoàng) ở Rô-ma với tư cách là người kế vị Sứ đồ Phi-e-rơ, thẩm quyền của Truyền thống (Tradition) ngang hàng với Kinh Thánh, các bí tích (sacraments) như phương tiện ban ơn, và sự cầu thay của Maria cùng các thánh. Quan điểm về sự cứu rỗi thường liên quan đến ân điển được ban qua các bí tích và việc lành.

2. Chính Thống Giáo Đông Phương (Eastern Orthodoxy): Tập trung vào truyền thống của bảy Công đồng đầu tiên, tính tập thể của giám mục đoàn (không công nhận quyền tối thượng của Giáo hoàng), thần học về “sự biến hình” (theosis) – con người được trở nên giống Chúa, và nghi lễ phụng vụ rất trang trọng. Kinh Thánh được đọc trong khuôn khổ Truyền thống.

3. Kháng Cách/ Tin Lành (Protestantism): Khởi phát từ Cuộc Cải Chánh (Reformation) thế kỷ 16 với các khẩu hiệu then chốt: “Chỉ bởi Kinh Thánh” (Sola Scriptura), “Chỉ bởi đức tin” (Sola Fide), “Chỉ bởi ân điển” (Sola Gratia), “Chỉ bởi Đấng Christ” (Solus Christus), và “Chỉ vì vinh hiển Đức Chúa Trời” (Soli Deo Gloria). Tin Lành nhấn mạnh:

• Kinh Thánh là thẩm quyền tối cao duy nhất cho đức tin và sự thực hành (2 Ti-mô-thê 3:16-17).
• Sự cứu rỗi là bởi ân điển duy nhất, thông qua đức tin duy nhất nơi Chúa Giê-xu Christ, chứ không bởi việc lành (Ê-phê-sô 2:8-9).
• Chức tư tế của mọi tín đồ (1 Phi-e-rơ 2:9), mỗi người có thể đến trực tiếp với Đức Chúa Trời qua Chúa Giê-xu.

Từ nhánh Tin Lành, lại nảy sinh hàng trăm hệ phái (denominations) như: Baptist, Methodist, Presbyterian, Lutheran, Pentecostal, v.v. Sự khác biệt giữa các hệ phái Tin Lành thường không nằm ở những giáo lý căn bản về sự cứu rỗi (bởi ân điển, qua đức tin nơi Đấng Christ), mà ở những quan điểm về:

• Thể thức báp-têm: Báp-têm cho tín hữu (bằng cách dìm) hay báp-têm cho trẻ em (rảy nước).
• Quản trị Hội Thánh: Giám nhiệm (Episcopal), Giáo đoàn (Congregational), hay Trưởng lão (Presbyterian).
• Sự hiện diện của Chúa trong Tiệc Thánh: Biểu tượng, sự hiện diện thực, hay thuộc linh.
• Ân tứ Đức Thánh Linh: Nhấn mạnh các ân tứ siêu nhiên (như nói tiếng lạ, chữa bệnh) hay cho rằng một số ân tứ đã ngưng lại.

Điều quan trọng cần phân biệt là: Các hệ phái Tin Lành không phải là các “tôn giáo” khác nhau. Họ là những cộng đồng trong cùng một “Đức Tin” duy nhất, nhưng có những cách thức thực hành và tổ chức khác nhau dựa trên sự hiểu biết Kinh Thánh của họ.

Làm thế nào để đánh giá sự khác biệt giữa các nhóm tự xưng là Cơ Đốc? Kinh Thánh đưa ra những tiêu chuẩn rõ ràng.

1. Tuyên Xưng về Chúa Giê-xu Christ (Christology): Đây là ranh giới tuyệt đối. 1 Giăng 4:2-3 cảnh báo:

“bởi điều nầy, hãy nhận biết Thánh Linh của Đức Chúa Trời: phàm thần nào xưng Đức Chúa Jêsus Christ lấy xác thịt mà ra đời, thần đó là bởi Đức Chúa Trời; còn thần nào không xưng Đức Chúa Jêsus, không phải bởi Đức Chúa Trời.”

Một nhóm phải tuyên xưng Chúa Giê-xu là Con Đức Chúa Trời (Giăng 20:31), đến trong xác thịt (chịu chết thay cho tội nhân), sống lại từ kẻ chết (Rô-ma 10:9), và là Con đường duy nhất đến với Cha (Giăng 14:6). Nếu một nhóm phủ nhận thần tánh của Chúa Giê-xu, phủ nhận sự cứu rỗi chỉ bởi huyết Ngài, hoặc thêm một đấng trung gian nào khác, họ đã rời khỏi “một đức tin” chân chính.

2. Thẩm Quyền Tối Cao của Kinh Thánh: Nhóm đó có đặt Kinh Thánh là thẩm quyền tối cao, đủ để dạy dỗ và sửa trị (2 Ti-mô-thê 3:16-17), hay đặt các khải thị, truyền thống, hay lời của lãnh đạo lên ngang hàng hoặc cao hơn Lời Chúa? Sola Scriptura là nguyên tắc then chốt để phân biệt Tin Lành với các nhóm khác.

3. Phúc Âm Thuần Khiết: Sứ đồ Phao-lô nghiêm khắc cảnh cáo trong Ga-la-ti 1:8:

“Nhưng nếu có ai, hoặc chính chúng tôi, hoặc thiên sứ trên trời, truyền cho anh em một tin lành nào khác với tin lành chúng tôi đã truyền cho anh em, thì người ấy đáng bị a-na-them!”

Phúc Âm thuần khiết là tin mừng rằng tội nhân được xưng công bình trước mặt Đức Chúa Trời chỉ bởi ân điển, qua đức tin nơi công lao cứu chuộc hoàn toàn và đầy đủ của Chúa Giê-xu Christ trên thập tự giá (Rô-ma 3:24-28). Bất kỳ sự dạy dỗ nào thêm việc lành, nghi lễ, hay sự vâng phục nào như là điều kiện cho sự xưng công bình, đều là một “tin lành khác”.

Đứng trước sự đa dạng này, một tín hữu Tin Lành phải ứng xử thế nào?

1. Gìn Giữ Sự Hiệp Một Của Thánh Linh (Ê-phê-sô 4:3): Chúng ta được kêu gọi sống “hiệp một” (Hy Lạp: “henotēs” – sự thống nhất). Sự hiệp một này không có nghĩa là thống nhất tổ chức, mà là sự hiệp một trong Thánh Linh, dựa trên nền tảng chung về Chúa, đức tin và phép báp-têm. Chúng ta cần khiêm nhường, nhịn nhục, chịu đựng nhau trong tình yêu thương (Ê-phê-sô 4:2) với những anh em thật sự tin Chúa dù thuộc hệ phái khác.

2. “Trong Những Sự Cốt Yếu, Hiệp Một; Trong Những Sự Không Cốt Yếu, Tự Do; Trong Mọi Sự, Có Tình Yêu Thương.” Đây là nguyên tắc khôn ngoan từ thời Cải Chánh.

• Cốt yếu (Essentials): Các giáo lý liên quan đến sự cứu rỗi (bản tánh Đấng Christ, sự chuộc tội, ân điển bởi đức tin). Ở đây cần hiệp một và không thỏa hiệp.
• Không cốt yếu (Non-essentials): Các quan điểm về thời kỳ cánh chung, thể thức thờ phượng, cách tổ chức. Ở đây cần có sự tự do và tôn trọng lẫn nhau.
• Tình yêu thương (Charity/Love): Là nguyên tắc bao trùm mọi sự (1 Cô-rinh-tô 13). Thái độ, cách đối xử phải phản chiếu tình yêu của Đấng Christ.

3. Là Người Học Lời Chúa Cẩn Thận (Công Vụ 17:11): Mỗi tín hữu phải có trách nhiệm cá nhân để “tra xem Kinh Thánh” hằng ngày, để phân biệt lẽ thật và sai lầm. Đừng tin theo bất cứ điều gì chỉ vì truyền thống hay lời của người khác, nhưng hãy đối chiếu với Lời Chúa.

4. Trung Tín Gắn Bó Với Một Hội Thánh Địa Phương Lành Mạnh: Mặc dù có nhiều hệ phái, Đức Chúa Trời mong muốn mỗi tín hữu gắn bó, phục vụ và vâng phục sự dạy dỗ Lời Chúa trong một Hội thánh địa phương trung tín (Hê-bơ-rơ 10:25). Hãy tìm một Hội thánh rao giảng Phúc Âm thuần khiết, tôn cao Chúa Giê-xu Christ, và sống theo Kinh Thánh.

Tóm lại, xét về bản chất cứu rỗi và đức tin, chỉ có một đức tin Cơ Đốc chân chính được xây dựng trên nền tảng duy nhất là Chúa Giê-xu Christ và Phúc Âm của Ngài. Tuy nhiên, trong biểu hiện lịch sử và thực hành, có những truyền thống và hệ phái Cơ Đốc khác nhau với những quan điểm thần học và cách thức thờ phượng đa dạng.

Là những người tin theo Lời Chúa, chúng ta được kêu gọi:

• Giữ vững lẽ thật căn bản của Phúc Âm, không thỏa hiệp với bất kỳ “tin lành nào khác”.
• Yêu thương và tôn trọng những anh chị em thật trong Chúa, dù có khác biệt về những điều không cốt yếu.
• Sống hiệp một bằng tình yêu thương và sự khiêm nhường, làm chứng cho thế gian về Đấng Christ (Giăng 17:21).
• Luôn đặt Kinh Thánh lên làm thẩm quyền tối cao cho mọi niềm tin và hành động.

Cuối cùng, hãy nhớ rằng Thân Thể của Đấng Christ là duy nhất và siêu việt trên mọi danh xưng hệ phái. Mục tiêu của chúng ta không phải là xây dựng một hệ phái, mà là trung tín làm môn đồ của Chúa Giê-xu Christ, cùng nhau gây dựng Thân Thể Ngài cho đến ngày Ngài trở lại.