Giáo hội Chính thống giáo Romania là gì?
Giáo hội Chính thống giáo Romania (Biserica Ortodoxă Română) là một trong những giáo hội Chính thống tự quản lớn nhất thế giới, với lịch sử lâu đời và ảnh hưởng sâu sắc đến văn hóa, xã hội Romania. Bài viết này sẽ khám phá nguồn gốc, cấu trúc, giáo lý, và những nét đặc trưng của Giáo hội này, đồng thời đặt nó trong bối cảnh Kinh Thánh và rút ra những bài học thiết thực cho đời sống Cơ đốc nhân hằng ngày.
Theo truyền thống, Cơ đốc giáo đã đến vùng đất Romania ngay từ thế kỷ thứ nhất qua chuyến truyền giáo của Thánh Anrê (Andrew). Dù không có bằng chứng lịch sử xác thực, nhưng các cộng đồng Cơ đốc sớm đã xuất hiện tại Dacia (Romania ngày nay) từ thế kỷ thứ 3. Sau sắc lệnh Milan (313), Kitô giáo được tự do và trở thành quốc giáo dưới thời Hoàng đế Theodosius (cuối thế kỷ 4). Trong những thế kỷ tiếp theo, các ảnh hưởng từ Đế quốc Byzantine đã định hình nền thần học và phụng vụ của Giáo hội Romania.
Thời Trung cổ, Giáo hội Romania chịu ảnh hưởng của Slavonic và sử dụng tiếng Slavonic trong phụng vụ. Đến thế kỷ 16, các bản dịch Kinh Thánh và sách phụng vụ bằng tiếng Romania bắt đầu xuất hiện, củng cố bản sắc dân tộc. Năm 1885, Giáo hội Chính thống Romania được Thượng phụ Constantinopolis công nhận quyền tự quản (autocephaly). Năm 1925, Giáo hội được nâng lên thành Tòa Thượng phụ với trung tâm tại Bucharest.
Trong thời kỳ cộng sản (1947-1989), Giáo hội bị đàn áp, nhiều tu sĩ bị bắt, tài sản bị tịch thu, nhưng vẫn bí mật duy trì sinh hoạt. Sau Cách mạng 1989, Giáo hội được tự do và nhanh chóng phục hưng, trở thành lực lượng tinh thần chủ đạo của đất nước.
Giáo hội Chính thống Romania là một giáo hội tự quản, đứng đầu là Thượng phụ (Patriarch) của Bucharest, hiện nay là Đức Thượng phụ Daniel. Cơ quan lãnh đạo tối cao là Thánh Công Đồng (Sfântul Sinod), bao gồm tất cả các giám mục đương nhiệm. Thánh Công Đồng họp thường kỳ để quyết định các vấn đề giáo lý, phụng vụ, và quản trị.
Giáo hội được chia thành sáu giáo tỉnh (metropolis) ở Romania và nhiều giáo phận (eparchies) ở nước ngoài, phục vụ cộng đồng người Romania hải ngoại. Mỗi giáo phận có một giám mục đứng đầu. Ngoài ra, có hàng trăm tu viện và sketes (các cộng đồng ẩn tu nhỏ) với hàng ngàn tu sĩ và nữ tu. Các tu viện nổi tiếng như Voroneț, Sucevița, Moldovița với những bức tranh tường độc đáo được UNESCO công nhận là di sản thế giới.
Giáo hội cũng điều hành nhiều cơ sở giáo dục: các chủng viện, học viện thần học, và thậm chí là các trường đại học. Công tác từ thiện được thực hiện qua các tổ chức như "Filantropia" và các trung tâm xã hội.
Giáo hội Chính thống Romania tuyên xưng đức tin của Công đồng Nicene-Constantinopolitan (381) và chấp nhận bảy Công đồng Đại kết đầu tiên. Giống như tất cả các giáo hội Chính thống Đông phương, họ tin rằng Kinh Thánh và Thánh Truyền (Traditio) là hai nguồn mạc khải không thể tách rời, được giải thích bởi các Giáo phụ và các Công đồng.
Các bí tích (hay "mầu nhiệm") được cử hành với niềm tin rằng qua đó ân điển của Chúa được ban cho tín hữu. Giáo hội công nhận bảy bí tích: Rửa tội, Thêm sức (Chrismation), Thánh Thể, Hòa giải, Xức dầu bệnh nhân, Hôn phối, và Truyền chức thánh.
Phụng vụ Thánh Thể (Divine Liturgy) là trung tâm của đời sống phụng tự, thường được cử hành vào Chủ nhật và các ngày lễ. Nghi thức Byzantine với ngôn ngữ Romania tạo nên một khung cảnh trang nghiêm, huyền nhiệm. Kinh Thánh được đọc rộng rãi trong mọi buổi lễ; mỗi Chủ nhật có ba bài đọc: từ các sách tiên tri (Cựu Ước), Thánh Vịnh, Thư tín và Phúc Âm.
Biểu tượng (icons) chiếm vị trí quan trọng trong nhà thờ và trong lòng đạo. Các biểu tượng không chỉ là nghệ thuật mà được coi là "cửa sổ dẫn đến thiên đàng", giúp tín hữu tập trung vào Chúa và các thánh. Việc tôn kính (không phải thờ phượng) các thánh và Đức Mẹ Maria cũng phổ biến.
Giáo hội tuân giữ nghiêm ngặt các mùa chay, đặc biệt là Đại Chay (Lent) kéo dài 40 ngày trước Lễ Phục Sinh, Mùa Chay Giáng Sinh (Advent), và các ngày chay trong tuần (thứ Tư và thứ Sáu). Mục đích của việc ăn chay là thanh tẩy thân xác và tâm hồn, hướng lòng về Chúa.
Mặc dù Truyền thống được đề cao, Kinh Thánh vẫn là nền tảng không thể thiếu. Toàn bộ Kinh Thánh được đọc trong vòng một năm phụng vụ qua các bài đọc hàng ngày. Các bản dịch Kinh Thánh tiếng Romania hiện nay chủ yếu dựa trên bản Bảy Mươi (Septuagint) cho Cựu Ước và bản Hy Lạp cho Tân Ước.
Nhiều câu Kinh Thánh đã trở thành kim chỉ nam cho đức tin và cấu trúc giáo hội. Ví dụ, lời Chúa Giê-xu phán với Phi-e-rơ: "Trên đá nầy, ta sẽ lập Hội thánh ta" (Ma-thi-ơ 16:18) nhấn mạnh vai trò của Hội thánh như là thân thể Đấng Christ. Hay câu: "Vả, Ngài là đầu của thân thể, tức là đầu Hội thánh" (Cô-lô-se 1:18) khẳng định Chúa Giê-xu là Đầu duy nhất của Hội thánh. Sự hiệp nhất của các tín hữu cũng được thể hiện trong lời cầu nguyện của Chúa Giê-xu: "hầu cho ai nấy hiệp làm một" (Giăng 17:21). Các nguyên tắc đó được Giáo hội Chính thống Romania tuân thủ qua việc duy trì sự hiệp thông với các giáo hội Chính thống khác và bảo vệ sự thuần khiết của giáo lý.
Giáo hội Chính thống Romania đóng góp to lớn vào việc bảo tồn bản sắc dân tộc, đặc biệt trong các thời kỳ bị ngoại bang đô hộ. Các tu viện không chỉ là trung tâm tâm linh mà còn là nơi lưu giữ ngôn ngữ, văn chương, nghệ thuật. Những bức tranh tường bên ngoài các tu viện ở Bucovina mô tả các cảnh Kinh Thánh và cuộc đời các thánh, trở thành di sản thế giới.
Giáo hội cũng tích cực tham gia hoạt động từ thiện, giáo dục, và các vấn đề xã hội như bảo vệ gia đình, chống phá thai, hỗ trợ người nghèo. Nhiều bệnh viện, trung tâm dưỡng lão, và nhà trẻ do Giáo hội điều hành. Trong thời kỳ khó khăn, Giáo hội luôn là chỗ dựa tinh thần cho người dân Romania.
Đứng trong đại gia đình Cơ đốc giáo, Giáo hội Chính thống Romania có những điểm tương đồng và khác biệt với Công giáo Rôma và các giáo phái Tin Lành.
Với Công giáo Rôma: Cả hai đều công nhận bảy bí tích và nhiều tín điều chung. Tuy nhiên, Chính Thống bác bỏ quyền tối thượng của Giáo hoàng, không chấp nhận giáo điều "Filioque" (Chúa Thánh Linh bởi Đức Chúa Cha và Đức Chúa Con mà ra), và không đồng ý với các tín điều mới như Vô nhiễm nguyên tội (1854) hay sự không sai lầm của Giáo hoàng (1870).
Với Tin Lành: Chính Thống giáo nhấn mạnh Thánh Truyền và thẩm quyền của các Công đồng, trong khi nhiều hệ phái Tin Lành chỉ công nhận Kinh Thánh là nguồn mặc khải duy nhất (Sola Scriptura). Chính Thống cũng giữ các biểu tượng, tôn kính các thánh, và tin vào sự chuyển cầu của họ, trong khi Tin Lành thường từ bỏ những điều này để tránh nguy cơ thờ hình tượng. Tuy nhiên, tất cả đều cùng tin vào Chúa Giê-xu Christ, Đấng chịu chết và sống lại để cứu chuộc nhân loại.
Từ những nét đặc sắc của Giáo hội Chính thống Romania, chúng ta có thể rút ra nhiều bài học cho hành trình đức tin cá nhân:
- Gắn bó với cộng đồng đức tin: Hội thánh là thân thể Đấng Christ (1 Cô-rinh-tô 12:27). Sự hiệp thông với anh chị em tín hữu giúp chúng ta vững vàng và phát triển. Dù thuộc hệ phái nào, việc tham dự nhóm nhỏ, thờ phượng chung, và cùng nhau phục vụ là điều cần thiết.
- Kỷ luật tâm linh: Chúa Giê-xu dạy về cầu nguyện, kiêng ăn, và bố thí (Ma-thi-ơ 6:1-18). Các mùa chay và các ngày kiêng cữ trong Chính Thống nhắc nhở chúng ta về sự tự chủ và hướng lòng về Chúa. Chúng ta có thể đặt ra những khoảng thời gian đặc biệt để xét mình, ăn năn, và tăng cường sự nhạy bén thuộc linh.
- Tầm quan trọng của Kinh Thánh trong đời sống hằng ngày: Dù Giáo hội Chính thống đặt Kinh Thánh trong bối cảnh phụng vụ, nhưng cá nhân mỗi tín hữu cũng cần đọc, suy ngẫm và áp dụng Lời Chúa mỗi ngày (Giô-suê 1:8; Thi thiên 119:105). Chúng ta có thể học theo mô hình đọc Kinh Thánh theo lịch phụng vụ để được nuôi dưỡng toàn diện.
- Sự trang nghiêm và vẻ đẹp trong thờ phượng: Các nhà thờ Chính thống với kiến trúc, biểu tượng, và nghi lễ trang trọng nhắc nhở chúng ta dâng cho Chúa sự tốt nhất, với lòng kính sợ và yêu mến. Dù thờ phượng đơn giản hay phức tạp, điều quan trọng là tâm thế tôn kính (Thi thiên 29:2; Giăng 4:24).
- Lòng yêu thương và phục vụ: Giáo hội Chính thống Romania có nhiều hoạt động từ thiện, thể hiện tình yêu thương thực tế. Đây là lời kêu gọi cho mọi Cơ đốc nhân: hãy yêu người lân cận như chính mình (Mác 12:31), chia sẻ với người nghèo, và sống như muối và ánh sáng cho đời.
- Trân trọng lịch sử và truyền thống: Tìm hiểu về lịch sử Hội Thánh giúp chúng ta thấy sự trung tín của Chúa qua các thế hệ và tránh được những sai lầm cũ. Dù chúng ta có thể không đồng ý với mọi khía cạnh, nhưng việc học hỏi từ các thánh nhân trong quá khứ sẽ làm phong phú đức tin của chúng ta.
Giáo hội Chính thống giáo Romania là một cộng đồng đức tin sống động với bề dày lịch sử, nền thần học sâu sắc, và những thực hành phong phú. Qua việc tìm hiểu về Giáo hội này, chúng ta không chỉ mở rộng kiến thức về Cơ đốc giáo toàn cầu, mà còn có cơ hội nhìn lại chính đức tin của mình. Dù khác biệt về truyền thống, chúng ta đều là những người tin vào Chúa Giê-xu Christ, Đấng cứu chuộc duy nhất. Hãy cầu nguyện cho sự hiệp nhất giữa các tín hữu và tích cực xây dựng Hội Thánh của Ngài trên đất.