Tacitus là ai?

Trong hành trình nghiên cứu và củng cố niềm tin vào lịch sử cứu rỗi, chúng ta không chỉ dựa trên các thánh thư mà còn tìm kiếm những chứng cớ lịch sử từ bên ngoài Kinh Thánh. Một trong những nhân chứng lịch sử quan trọng nhất cho sự tồn tại của Chúa Giê-xu Christ và Cơ Đốc giáo thế kỷ thứ nhất không phải là một môn đồ, mà là một sử gia ngoại đạo của Đế chế La Mã: Publius Cornelius Tacitus. Bài viết nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá thân thế, tác phẩm, và đặc biệt là đoạn văn then chốt của ông, qua đó rút ra những bài học quý báu cho đức tin và đời sống làm chứng của Cơ Đốc nhân ngày nay.

Publius Cornelius Tacitus (khoảng 56 – 120 SCN) được xem là một trong những sử gia vĩ đại nhất của La Mã cổ đại. Xuất thân từ một gia đình quý tộc tỉnh lẻ, ông thăng tiến trong sự nghiệp chính trị dưới các hoàng đế như Vespasian, Titus, và Domitian, đảm nhận những chức vụ quan trọng như quan tổng tài (consul) và tổng đốc tỉnh Asia. Trải nghiệm chính trường đã cho ông cái nhìn sâu sắc và đôi khi hoài nghi về bản chất của quyền lực.

Tác phẩm chính của ông bao gồm:

- Agricola: Tiểu sử về cha vợ ông, một tướng lĩnh La Mã.
- Germania: Nghiên cứu về các bộ tộc German.
- Historiae (Lịch Sử): Ghi chép về thời kỳ sau cái chết của Nero (69-96 SCN).
- Annales (Biên Niên Sử): Tác phẩm quan trọng nhất, ghi chép lịch sử Đế chế La Mã từ năm 14-68 SCN, dưới triều đại các hoàng đế Tiberius, Caligula, Claudius, và Nero.

Văn phong của Tacitus nổi tiếng với sự súc tích, châm biếm, và phân tích tâm lý sắc bén. Ông là nhà quan sát thận trọng về sự suy tàn đạo đức và sự bành trướng của chuyên chế. Chính trong Annales, quyển 15, chương 44, chúng ta bắt gặp một trong những tài liệu tham khảo ngoài Kinh Thánh quan trọng nhất về Chúa Giê-xu và sự bức hại Cơ Đốc nhân dưới thời Nero.

Bối cảnh của đoạn văn là trận hỏa hoạn lớn thiêu rụi thành Rome năm 64 SCN. Dư luận đổ lỗi cho Hoàng đế Nero. Để chuyển hướng nghi ngờ, Nero đã đổ tội cho một nhóm người được gọi là "Cơ Đốc nhân". Tacitus viết (bản dịch từ tiếng Latinh):

"Nhưng không bằng nỗ lực của con người, không bằng sự hào phóng của hoàng đế, hay các nghi lễ tế thần để xoa dịu các vị thần, có thể xóa bỏ tin đồn ôn dịch rằng chính Nero đã ra lệnh đốt thành phố. Do đó, để dập tắt tin đồn, Nero đã tìm ra những kẻ bị coi là có tội và trừng phạt với sự tàn bạo tinh vi nhất những kẻ bị ghét vì những sự xấu xa của họ, mà đám đông gọi là ‘Cơ Đốc nhân’. Người khởi xướng danh xưng này, Christus, đã chịu án tử hình dưới thời quan tổng đốc Pontius Pilatus trong triều đại Tiberius. Tệ hại nhất này đã bị đàn áp tạm thời, nhưng lại bùng phát trở lại, không chỉ ở Judea, nơi khởi nguồn của cái ác, mà cả ở Rome..."

Phân tích từng phần dưới ánh sáng Kinh Thánh và lịch sử:

• "Christus": Đây là cách La Mã viết danh hiệu "Christ" (Đấng Christ) hay "Chúa" trong tiếng Hy Lạp (Χριστός - Christos). Tacitus xác nhận sự tồn tại lịch sử của nhân vật này.
• "Chịu án tử hình dưới thời quan tổng đốc Pontius Pilatus": Khớp hoàn toàn với các sách Phúc Âm (Ma-thi-ơ 27:24-26, Mác 15:15, Lu-ca 23:24, Giăng 19:15-16). Pilatus là tổng đốc của Judea từ năm 26-36 SCN.
• "Trong triều đại Tiberius": Hoàng đế Tiberius trị vì từ năm 14-37 SCN, hoàn toàn phù hợp với niên đại Kinh Thánh về chức vụ của Chúa Giê-xu.
• "Tệ hại nhất này... bùng phát trở lại... cả ở Rome": Tacitus, với tư cách một người ngoại đạo, coi Cơ Đốc giáo là "tệ hại" (superstitio) và "cái ác" (maleficus), nhưng chính sự miêu tả đó lại vô tình làm chứng cho sự bành trướng mạnh mẽ của đức tin này, từ Judea đến thủ đô của đế quốc, chỉ trong vòng 30 năm sau sự kiện Chúa phục sinh. Điều này ứng nghiệm lời tiên tri của Chúa Giê-xu: "Nhưng các ngươi sẽ nhận lấy quyền phép Đức Thánh Linh giáng trên các ngươi, thì các ngươi sẽ làm chứng về ta tại thành Giê-ru-sa-lem, cả xứ Giu-đê, xứ Sa-ma-ri, cho đến cùng trái đất" (Công vụ 1:8).

Sự chính xác về các danh xưng và chức vụ (Christus, Pilatus, Tiberius) từ một sử gia thù địch cho thấy đây là một sự kiện lịch sử được công nhận rộng rãi, không chỉ trong cộng đồng tin theo.

Sự chứng thực của Tacitus không làm tăng thêm hay giảm bớt thẩm quyền của Lời Chúa. Kinh Thánh là đủ để cho chúng ta sự cứu rỗi và dạy dỗ trong sự công bình (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Tuy nhiên, những bằng chứng như vậy củng cố nền tảng lịch sử của đức tin chúng ta, giúp chúng ta "hãy hết lòng bênh vực cho đức tin, là sự ban cho chỉ một lần đủ cả cho các thánh đồ" (Giu-đe 1:3).

1. Đức Tin Dựa Trên Sự Kiện Lịch Sử, Không Phải Truyền Thuyết: Cơ Đốc giáo không dựa trên những câu chuyện thần thoại mơ hồ, mà dựa trên các sự kiện xảy ra trong không gian và thời gian cụ thể. Sứ đồ Phao-lô đã tuyên bố trước mặt tổng đốc Phê-tút và vua A-ríp-ba rằng: "Vì vua biết rõ các sự nầy, nên tôi cũng nói cách bạo dạn. Tôi chẳng tin điều đó ở ngoài vua đâu; vì sự nầy chẳng làm ra ở nơi kín nhiệm đâu" (Công vụ 26:26). Sự kiện Chúa Giê-xu chịu đóng đinh dưới thời Pilatus là một sự kiện công khai, có thể kiểm chứng, và Tacitus là một trong nhiều nhân chứng gián tiếp cho điều đó.

2. Sự Thù Nghịch Của Thế Gian Làm Sáng Danh Chúa: Cách Tacitus miêu tả Cơ Đốc nhân bị ghét và bị đổ tội oan phản ánh lời tiên tri của Chúa Giê-xu: "Vì cớ danh ta, các ngươi sẽ bị mọi người ghen ghét" (Ma-thi-ơ 10:22). Sự bức hại dưới thời Nero, được Tacitus ghi lại, là lời tiên tri thành hiện thực. Ngay cả sự thù ghét của thế gian cũng vô tình trở thành một chứng cớ cho sự tồn tại và ảnh hưởng của Hội Thánh buổi đầu.

3. Sự Bành Trướng Không Thể Ngăn Cản Của Vương Quốc Đức Chúa Trời: Dù bị coi là "tệ hại" và bị đàn áp dã man, đức tin nơi Christ vẫn "bùng phát trở lại" và lan đến Rome. Điều này nhắc nhở chúng ta về bản chất siêu nhiên của Vương quốc Đức Chúa Trời. "Các cửa âm phủ chẳng thắng được hội đó" (Ma-thi-ơ 16:18). Sức mạnh của Hội Thánh không nằm ở số đông hay sự ủng hộ chính trị, mà ở trong Đức Thánh Linh và lẽ thật của Phúc Âm.

1. Sống Với Một Đức Tin Có Căn Cứ Và Sẵn Sàng Giải Trình: Hiểu biết về các chứng cớ lịch sử như từ Tacitus trang bị cho chúng ta để "trả lời với sự nhu mì và kính sợ" cho mọi người hỏi lý do về sự trông cậy trong chúng ta (1 Phi-e-rơ 3:15). Đức tin của chúng ta vừa có trải nghiệm cá nhân, vừa có cơ sở lịch sử và lý trí.

2. Can Đảm Giữ Vững Đạo Trong Một Xã Hội Có Thể Thù Nghịch: Cơ Đốc nhân thế kỷ thứ nhất tại Rome đã đứng vững dưới sự bức hại khủng khiếp nhất. Ghi chép của Tacitus nhắc nhở chúng ta rằng sự chống đối không phải là điều mới. Chúng ta được kêu gọi để trung tín, ngay cả khi bị hiểu lầm hoặc bị gán cho những danh xưng tiêu cực.

3. Truyền Giáo Với Sự Xác Tín Vào Quyền Năng Của Phúc Âm: Sự lan truyền của Cơ Đốc giáo từ một nhóm nhỏ ở Judea đến Rome trong vài thập kỷ, như Tacitus thừa nhận, là một hiện tượng lịch sử phi thường. Điều đó củng cố lòng tin của chúng ta rằng chính Phúc Âm là "quyền phép của Đức Chúa Trời để cứu mọi kẻ tin" (Rô-ma 1:16). Công việc của chúng ta là trung tín rao giảng, còn Đức Chúa Trời sẽ làm cho hạt giống lớn lên.

4. Đặt Hy Vọng Vào Sự Chiến Thắng Sau Cùng Của Đấng Christ: Dưới con mắt của thế gian như Tacitus, cái chết của Christ là sự kết thúc của một tên tội phạm, và những người theo Ngài là nạn nhân của một hoàng đế điên loạn. Nhưng dưới ánh sáng của Lời Chúa, đó là sự chiến thắng của Đức Chúa Trời. Thập tự giá là nơi tội lỗi bị đoán phạt và sự chết bị đánh bại. Lịch sử thuộc về Ngài. Mọi vương quốc và hoàng đế thế gian, kể cả Nero, cuối cùng sẽ cúi đầu trước Vua muôn vua.

Tacitus, qua đoạn văn ngắn ngủi nhưng đầy giá trị trong Annales, đã vô tình trở thành một nhân chứng ngoại đạo quan trọng cho các sự kiện nền tảng của Cơ Đốc giáo: sự tồn tại lịch sử của Chúa Giê-xu Christ, cuộc tử nạn của Ngài dưới thời Pontius Pilatus, và sự bành trướng nhanh chóng của đức tin nơi Ngài dù bị bức hại dữ dội. Nghiên cứu về ông không chỉ làm phong phú thêm kiến thức lịch sử, mà còn củng cố lòng tin của chúng ta vào tính xác thực của Phúc Âm.

Cuối cùng, chứng cớ mạnh mẽ nhất không nằm trong các văn bản cổ, mà nằm trong đời sống được biến đổi của mỗi Cơ Đốc nhân. Giống như những tín hữu đầu tiên tại Rome, họ có thể bị thế gian coi thường, nhưng cuộc đời họ đã làm chứng cho quyền năng của Đấng Christ phục sinh. Ước mong mỗi chúng ta sống với một đức tin vững vàng, có căn cứ, và can đảm, luôn sẵn sàng làm chứng cho Đấng đã chịu đóng đinh dưới thời Pontius Pilatus, và đã sống lại, trở thành Cứu Chúa và Chúa của chúng ta.

"Ngài đã bị người ta khinh dể và chán bỏ, từng trải sự buồn bực, biết sự đau ốm; bị khinh như kẻ mà người ta che mặt chẳng thèm xem; chúng ta cũng chẳng coi người ra gì." (Ê-sai 53:3) – Lời tiên tri về Đấng Christ mà Tacitus, dù không hiểu, đã ghi lại kết quả của nó trong lịch sử.