Vua Lemuel Trong Châm Ngôn 31
Trong kho tàng văn chương khôn ngoan của Kinh Thánh, sách Châm Ngôn kết thúc một cách đặc biệt và đầy ấn tượng với hai phần được ghi là "các lời của Vua Lemuel" – một nhân vật bí ẩn chỉ xuất hiện duy nhất tại đây. Đặc biệt, phần thứ hai (câu 10-31) lại là một bài thơ acrostic nổi tiếng ca ngợi "người nữ tài đức" (hay "người vợ tài đức"). Vậy, Vua Lemuel là ai? Tại sao những lời của ông lại được đưa vào sách Châm Ngôn, và thông điệp từ "lời mẹ dạy" ấy có ý nghĩa gì đối với chúng ta ngày nay? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khảo sát nhân vật này từ các góc độ văn bản, lịch sử, thần học và áp dụng thực tiễn.
Chúng ta bắt gặp Vua Lemuel ngay trong câu mở đầu của Châm Ngôn 31: "Các lời của vua Lemuel; lời dạy dỗ mà mẹ người truyền cho." (Châm Ngôn 31:1, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925). Cụm từ "các lời của" (Hebrew: dibrê דִּבְרֵי) là một công thức giới thiệu tương tự như trong Châm Ngôn 30:1 ("Các lời của A-gu-rơ") và Châm Ngôn 1:1 ("Châm ngôn của Sa-lô-môn"). Điều này cho thấy đây là một phần tư liệu độc lập được biên soạn vào sách Châm Ngôn.
Hai điểm quan trọng được tiết lộ ngay:
1. Ông là một "vua" (melek).
2. Những lời này thực chất là "lời dạy dỗ mà mẹ người truyền cho". Trong nguyên văn Hê-bơ-rơ, từ "truyền cho" (yissərathô יִסְּרַתּוֹ) bắt nguồn từ gốc yāsar, mang nghĩa "kỷ luật", "sửa dạy", "khuyên răn". Đây không phải một lời nói nhẹ nhàng mà là một sự giáo huấn nghiêm túc, có hệ thống từ người mẹ dành cho con trai mình – một vị vua tương lai hoặc đương nhiệm.
Danh xưng "Lemuel" (לְמוּאֵל Ləmû’ēl) trong tiếng Hê-bơ-rơ có nghĩa là "dành cho Đức Chúa Trời" hoặc "thuộc về Đức Chúa Trời" (từ lemo = "thuộc về/dành cho" + El = "Đức Chúa Trời"). Đây rất có thể là một tên hiệu hoặc tên đặt với ý nghĩa tôn giáo sâu sắc, thể hiện sự kỳ vọng của người mẹ rằng con trai mình thuộc về Chúa và phục vụ Ngài.
Kinh Thánh không cung cấp thêm thông tin nào khác về Lemuel, điều này dẫn đến nhiều suy đoán trong giới nghiên cứu:
1. Lemuel Là Một Tên Hiệu Của Vua Solomon:
Đây là giả thuyết phổ biến nhất. Nhiều nhà giải kinh truyền thống cho rằng Lemuel chính là Solomon, và người mẹ đang khuyên dạy chính là Bát-sê-ba. Chúng ta biết Bát-sê-ba đã can thiệp để bảo đảm ngôi vua cho Solomon (1 Các Vua 1:11-31). Tên "Lemuel" (thuộc về Đức Chúa Trời) có thể phản ánh giao ước mà Đức Chúa Trời đã lập với David và Solomon (2 Sa-mu-ên 7). Lời cảnh báo về phụ nữ và rượu rất phù hợp với cuộc đời Solomon, người sau này đã vi phạm nghiêm trọng cả hai điều này (1 Các Vua 11:1-3 về nhiều vợ; Truyền Đạo 2:3 về rượu). Có thể đây là lời dạy của Bát-sê-ba khi Solomon còn trẻ, được ghi lại như một lời tiên tri bi thảm về những sai lầm tương lai của ông.
2. Lemuel Là Một Quan Tòa Ngoại Bang:
Phần giới thiệu còn ghi "lời của Lemuel, vua xứ Massa" (bản NIV: "oracle of King Lemuel—an inspired utterance his mother taught him"). Từ "Massa" (מַשָּׂא) trong câu 1 có thể hiểu là một địa danh, nhưng cũng có thể dịch là "sấm truyền" hoặc "gánh nặng" (oracle). Nếu là địa danh, Massa được nhắc đến trong Sáng Thế Ký 25:14 như một trong các con trai của Ích-ma-ên, tổ phụ của một bộ tộc Ả Rập. Điều này dẫn đến giả thuyết Lemuel có thể là một tiểu vương hoặc quan tòa khôn ngoan người Ích-ma-ên (không phải Y-sơ-ra-ên), và những lời dạy khôn ngoan của mẹ ông đã được cộng đồng Y-sơ-ra-ên công nhận và thu thập. Điều này phù hợp với tính phổ quát của sự khôn ngoan trong Cựu Ước (xem thêm lời của A-gu-rơ, có thể cũng là người ngoại bang).
3. Lemuel Là Một Nhân Vật Biểu Tượng:
"Lemuel" có thể là một nhân vật biểu tượng, đại diện cho mọi vị vua lý tưởng – người thuộc về Đức Chúa Trời và lắng nghe lời dạy khôn ngoan từ mẹ mình. Người mẹ ở đây cũng có thể là hiện thân của sự Khôn Ngoan (Chokmah), vốn thường được nhân cách hóa như một người nữ trong sách Châm Ngôn (Châm Ngôn 1:20-33; 8:1-36).
Kết luận học thuật: Dù danh tính thật là gì, việc Thánh Linh cảm thúc đưa phần này vào Kinh Thánh đã khiến nó trở nên có thẩm quyền và quan trọng. Trọng tâm không nằm ở việc xác định lịch sử của Lemuel, mà nằm ở nội dung thần học và sự khôn ngoan thiết thực trong lời dạy của người mẹ.
Lời dạy của mẹ Lemuel tập trung vào hai mối nguy chính cho một nhà lãnh đạo và nhiệm vụ then chốt của họ.
A. Hai Lời Cảnh Báo Nghiêm Khắc (câu 2-7):
"Hỡi con, con của lòng mẹ! Hỡi con, con của sự ước nguyện mẹ!" (câu 2). Cách xưng hô đầy tình cảm này nhấn mạnh mối quan hệ sâu nặng và sự kỳ vọng. Sau đó là những lời cảnh báo trực tiếp:
1. Cảnh báo về phụ nữ (câu 3): "Chớ nhường sức lực con cho đờn bà, cũng đừng giao các việc của con cho những người nữ hủy diệt vua." Đây không phải sự khinh rẻ phụ nữ nói chung, mà là cảnh giác cụ thể với những "đờn bà" (nashim) có thể làm vua sa ngã – có thể là các cung phi, thê thiếp dùng sắc đẹp để làm vua xao lãng công lý và nhiệm vụ (như trường hợp Solomon). Sức lực (chayil - cũng có nghĩa là "năng lực", "tài nguyên") của vua phải dành cho việc trị vì, không nên tiêu phí vào nhục dục.
2. Cảnh báo về rượu (câu 4-7): "Hỡi Lê-mu-ên, chớ nên uống rượu, và đừng các vua ham uống đồ say... Hãy để cho người gần chết uống, và kẻ có lòng sầu khổ uống." Rượu làm lu mờ lý trí, khiến các phán quyết trở nên bất công ("kẻo uống quên luật pháp" - câu 5). Một vị vua cần đầu óc tỉnh táo để phân xử. Lời khuyên này mang tính nguyên tắc về sự tự chủ và ưu tiên trách nhiệm, hơn là một cấm đoán tuyệt đối (rượu được xem là có chỗ dùng trong y học hay an ủi).
B. Mệnh Lệnh Hành Động: Nhiệm Vụ Của Nhà Vua (câu 8-9):
Sau phần "đừng" là phần "hãy". Nhiệm vụ tối thượng của vua là bênh vực công lý: "Hãy mở miệng con vì kẻ câm, và vì duyên cớ của các người bị bỏ. Hãy mở miệng con, xét đoán công bình, và phân xử phải nghị cho kẻ nghèo khó và thiếu thốn." Đây là tiêu chuẩn đạo đức cao nhất cho bất kỳ nhà lãnh đạo nào: là tiếng nói cho người không có tiếng nói, và là sự bảo vệ cho những người dễ bị tổn thương nhất trong xã hội. Điều này hoàn toàn phù hợp với luật pháp Môi-se và lời các tiên tri (Phục Truyền 1:16-17; Ê-sai 1:17).
Sau lời khuyên cho nhà vua, chúng ta bắt gặp một bài thơ acrostic (mỗi câu bắt đầu bằng một chữ cái Hê-bơ-rơ theo thứ tự bảng chữ cái) miêu tả "người nữ tài đức". Câu hỏi đặt ra: Đây có phải tiếp tục là lời của mẹ Lemuel, hay là một phần bổ sung độc lập? Dù sao, việc sắp xếp này có chủ ý thần học sâu sắc.
A. Mối Liên Hệ Với Phần Trước:
Sau khi cảnh báo vua về "những người nữ hủy diệt" (câu 3), phần này giới thiệu hình mẫu hoàn toàn đối lập: một người nữ đáng tin cậy, tài đức và kính sợ Đức Giê-hô-va. Có thể đây chính là hình mẫu lý tưởng người mẹ muốn con tìm kiếm nơi người bạn đời. Hơn nữa, phẩm chất của người nữ này (chayil - câu 10, thường dịch là "tài đức", "giá trị", nhưng cũng chính là từ "sức lực" trong câu 3) không làm hao mòn sức lực của chồng, trái lại, bà còn làm cho chồng được vững vàng và tôn trọng (câu 11, 23).
B. Ý Nghĩa Thần Học Của Người Nữ Tài Đức:
Bài thơ này không chỉ là bản mô tả một bà nội trợ giỏi. Đây là sự mô tả về sự khôn ngoan được thể hiện trong đời sống thực tiễn. Nhiều đặc điểm của bà phản chiếu chính đức tính của sự Khôn Ngoan trong Châm Ngôn 1-9: đáng mong ước hơn châu ngọc (so sánh với Châm Ngôn 3:15), mang lại phước lành và ích lợi (câu 11-12, 18), được mô tả qua sự cần mẫn, quản lý khôn ngoan, và lòng nhân từ. Cuối cùng, nguồn cội mọi điều tốt đẹp nơi bà là "sự kính sợ Đức Giê-hô-va" (câu 30). Đây chính là chủ đề căn bản của cả sách Châm Ngôn (Châm Ngôn 1:7).
Như vậy, sách Châm Ngôn khép lại bằng hình ảnh một con người cụ thể – một người nữ – đã sống trọn vẹn sự khôn ngoan mà sách này rao giảng. Bà không phải là một nhà thần học lý thuyết, nhưng là một thần học gia thực hành trong gia đình, kinh doanh và xã hội.
Lời của Lemuel không chỉ dành cho các vị vua. Nó chứa đựng những nguyên tắc khôn ngoan cho mọi Cơ Đốc nhân, đặc biệt trong các vai trò lãnh đạo, làm cha mẹ và xây dựng gia đình.
1. Cho Các Bậc Cha Mẹ (Đặc Biệt Là Người Mẹ):
Người mẹ của Lemuel là hình mẫu về một bà mẹ dám dạy dỗ con cái mình những điều khó nghe nhưng cần thiết. Bà dạy với thẩm quyền, với tình yêu ("con của lòng mẹ"), và với tầm nhìn xa về trách nhiệm của con. Các bậc cha mẹ Cơ Đốc ngày nay được khích lệ:
- Dạy con sự tự chủ trước những cám dỗ của nhục dục, chất gây nghiện (rượu, bia, ma túy, game...).
- Hướng con đến trách nhiệm và sự phục vụ, đặc biệt biết lên tiếng bảo vệ người yếu thế, sống công bình.
- Truyền đạt giá trị thuộc linh – rằng con cái chúng ta, trước hết, thuộc về Đức Chúa Trời (là "Lemuel").
2. Cho Các Nhà Lãnh Đạo (Trong Hội Thánh, Công Sở, Gia Đình):
- Giữ gìn sự tỉnh táo thuộc linh và đạo đức: Tránh xa những điều làm lu mờ phán đoán và làm suy giảm năng lực lãnh đạo. Đặt các ưu tiên đúng đắn.
- Ưu tiên công lý và lòng thương xót: Sứ mệnh cao cả nhất của người lãnh đạo theo Kinh Thánh là bênh vực kẻ không có tiếng nói, bảo vệ người nghèo khó và bị áp bức. Điều này áp dụng cho trưởng lão Hội Thánh, nhà quản lý, và cả người cha trong gia đình.
3. Cho Việc Xây Dựng Gia Đình Cơ Đốc:
- Tìm kiếm và trở thành người bạn đời "tài đức" (chayil): Tiêu chuẩn chọn vợ/chồng không dừng ở ngoại hình hay cảm xúc, mà ở nhân cách, đức tin, sự khôn ngoan thực hành và lòng kính sợ Chúa (câu 30). Người nữ tài đức không phải là hình mẫu gây áp lực, mà là hình ảnh về sự khôn ngoan toàn diện được Đức Chúa Trời ban cho.
- Nhận thức về sự bổ trợ: Bài học từ Lemuel và người nữ tài đức cho thấy một gia đình lành mạnh khi người chồng/biết lắng nghe lời dạy khôn ngoang (từ mẹ, từ Chúa) để chu toàn trách nhiệm bên ngoài, và người vợ dùng sự khôn ngoang để xây dựng tổ ấm bên trong, cả hai cùng nương dựa vào Đức Chúa Trời.
4. Cho Mỗi Tín Hữu:
Mỗi chúng ta đều là "Lemuel" - những người được dành riêng, thuộc về Đức Chúa Trời (1 Phi-e-rơ 2:9). Chúng ta cần lắng nghe "lời mẹ" - tức là Lời Đức Chúa Trời và sự dạy dỗ khôn ngoan từ Hội Thánh - để:
- Tránh xa điều ác.
- Sống tự chủ.
- Dùng đời sống mình để bênh vực công lý và phục vụ người khác.
- Phấn đấu để sự khôn ngoan của Chúa thể hiện qua mọi khía cạnh đời sống thực tiễn của chúng ta, trở nên "người tài đức" trong nước Ngài.
Vua Lemuel, dù là một nhân vật lịch sử hay biểu tượng, đã để lại một di sản quý giá qua lời dạy của mẹ ông được ghi trong Kinh Thánh. Nghiên cứu về ông dẫn chúng ta đến những bài học sâu sắc: tầm quan trọng của sự dạy dỗ gia đình, tiêu chuẩn đạo đức cao cho người lãnh đạo, và cuối cùng là bức tranh hoàn hảo về một đời sống được sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời dẫn dắt. Sách Châm Ngôn khép lại không phải với hình ảnh một vị vua quyền uy trên ngai vàng, mà là hình ảnh một người nữ tài đức đang làm việc trong gia đình – một sự nhắc nhở đầy ý nghĩa rằng sự vĩ đại thật sự và sự khôn ngoan chân chính được tìm thấy trong việc kính sợ Đức Chúa Trời và phục vụ Ngài qua những công việc bình thường với một tấm lòng phi thường. Ước mong mỗi chúng ta, là những "Lemuel" thuộc về Đức Chúa Trời, biết lắng nghe Lời Ngài và sống ra sự khôn ngoan ấy mỗi ngày.