Ai là tác giả của sách 2 Các Vua?

Trong hành trình tìm hiểu Lời Chúa, việc xác định tác giả của mỗi sách Kinh Thánh không chỉ là một thao tác học thuật, mà còn là cánh cửa mở ra để chúng ta hiểu sâu hơn về bối cảnh, mục đích và thông điệp thần học mà Đức Chúa Trời muốn truyền đạt. Sách 2 Các Vua, một phần quan trọng trong bộ lịch sử của Cựu Ước, tiếp nối câu chuyện về vương quốc phân chia của Y-sơ-ra-ên và Giu-đa, cho đến bi kịch cuối cùng: sự sụp đổ và lưu đày. Nhưng ai là người đã ghi chép lại những sự kiện đầy cảnh báo và hy vọng này? Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá câu hỏi đó dựa trên bằng chứng nội tại từ chính văn bản, truyền thống Do Thái - Cơ Đốc, và những manh mối ngôn ngữ, thần học.

Theo truyền thống Do Thái cổ đại và được nhiều học giả Tin Lành đầu tiên chấp nhận, nhà tiên tri Giê-rê-mi được xem là tác giả chính của cả sách 1 & 2 Các Vua. Sách Talmud (Baba Bathra 15a) trực tiếp tuyên bố: "Giê-rê-mi đã viết sách của ông, sách Các Vua, và sách Ai Ca." Sự gán ghép này dựa trên một số lý lẽ thuyết phục:

• Sự tương đồng về ngôn ngữ và thần học: Có sự trùng lặp đáng kể giữa ngôn ngữ, phong cách và các chủ đề thần học trong sách Giê-rê-mi và sách 2 Các Vua. Cả hai đều nhấn mạnh mạnh mẽ đến sự thờ phượng Đức Giê-hô-va là độc nhất, sự kết án thờ hình tượng, và lời cảnh báo về sự phán xét không tránh khỏi nếu không ăn năn.
• Sự trùng lặp văn bản: Đoạn cuối của 2 Các Vua (2 Các Vua 24:18-25:30) gần như giống hệt với đoạn kết của sách Giê-rê-mi (Giê-rê-mi 52:1-34). Điều này cho thấy một nguồn tài liệu chung hoặc một tác giả đã biên soạn cả hai.
• Vị trí và hiểu biết của Giê-rê-mi: Giê-rê-mi là nhà tiên tri tại Giê-ru-sa-lem trong giai đoạn cuối cùng của vương quốc Giu-đa, chứng kiến tận mắt sự sụp đổ thành phố và đền thờ (587/586 TCN). Ông có đủ vị trí, hiểu biết và động cơ thuộc linh (để giải thích bi kịch quốc gia dưới ánh sáng giao ước) để biên soạn một tác phẩm lịch sử như vậy.

Tuy nhiên, phần lớn học giả Kinh Thánh hiện đại (cả bảo thủ lẫn tự do) nghiêng về quan điểm cho rằng sách 1 & 2 Các Vua là sản phẩm của một trường phái biên soạn hay một tác giả vô danh được Đức Thánh Linh cảm thúc, thường được gọi là "Nhà Sử Gia Đệ Nhị Luật" (Deuteronomistic Historian). Họ tin rằng một hoặc nhiều biên tập viên đã tổng hợp nhiều nguồn tài liệu hiện có (sẽ đề cập bên dưới) vào khoảng thời gian lưu đày tại Ba-by-lôn (thế kỷ 6 TCN), dưới ánh sáng của luật pháp trong sách Phục Truyền Luật Lệ Ký (sách Đệ Nhị Luật). Dù không phủ nhận vai trò có thể có của Giê-rê-mi (một nhân vật chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi tư tưởng Đệ Nhị Luật), họ nhấn mạnh rằng đây là một dự án biên soạn có chủ ý.

Một manh mối quan trọng về quá trình biên soạn nằm ngay trong chính văn bản. Tác giả/người biên tập của 2 Các Vua nhiều lần tham chiếu đến các nguồn sử liệu chính thức đã thất lạc, cho thấy công việc của ông mang tính nghiên cứu và tổng hợp:

• "Sách sử ký của các vua Y-sơ-ra-ên" (ví dụ: 2 Các Vua 1:18; 10:34; 13:8,12).
• "Sách sử ký của các vua Giu-đa" (ví dụ: 2 Các Vua 8:23; 12:19; 14:18; 24:5).

Việc trích dẫn này không chỉ chứng tỏ tính xác thực lịch sử mà còn hé lộ mục đích của tác giả: ông không sáng tạo ra lịch sử, nhưng chọn lọc và giải thích lịch sử từ những biên niên sử triều đình dưới lăng kính thần học. Ông đánh giá mỗi đời vua không dựa trên thành tựu quân sự hay kinh tế, mà dựa trên một tiêu chuẩn duy nhất: họ có trung tín với giao ước của Đức Giê-hô-va và bài trừ sự thờ hình tượng hay không.

Ngoài ra, các câu chuyện về các tiên tri như Ê-li (1 Các Vua 17 - 2 Các Vua 2) và Ê-li-sê (2 Các Vua 2-13) có thể đã được lưu truyền trong các cộng đồng môn đồ của các tiên tri ("trường huấn luyện của các tiên tri") trước khi được đưa vào tác phẩm. Điều này giải thích cho tính chất sống động và chi tiết trong các phép lạ và hoạt động của họ.

Dù tác giả là ai, mục đích của sách 2 Các Vua rất rõ ràng. Nó không đơn thuần là biên niên sử, mà là một bài giảng bằng lịch sử dành cho dân sự đang trong cảnh lưu đày. Sách trả lời cho câu hỏi nhức nhối: "Tại sao chúng ta lại ở đây? Tại sao Giê-ru-sa-lem và đền thờ bị hủy diệt?"

Câu trả lời xuyên suốt sách là: Sự bất trung với giao ước đã dẫn đến sự phán xét. Cấu trúc đánh giá các đời vua lặp đi lặp lại minh chứng cho điều này. Hãy xem xét công thức đánh giá một vị vua xấu của Giu-đa: "Người làm điều ác trước mặt Đức Giê-hô-va, y theo các sự gớm ghiếc của các dân tộc mà Đức Giê-hô-va đã đuổi khỏi trước mặt dân Y-sơ-ra-ên" (2 Các Vua 21:2). Ngược lại, một vị vua tốt như Giô-si-a được khen: "Người làm điều thiện trước mặt Đức Giê-hô-va, và đi theo trọn con đường của Đa-vít, tổ phụ mình, không xây về bên hữu hay là bên tả" (2 Các Vua 22:2).

Chữ "giao ước" (ברית, beriyt) là chìa khóa. Tác giả nhìn lịch sử qua lời răn dạy của sách Phục Truyền: phước lành đi kèm với sự vâng lời (Phục Truyền 28:1-14), và rủa sả, cuối cùng là lưu đay, là hệ quả của sự bất tuân (Phục Truyền 28:15-68). Sự sụp đổ của Sa-ma-ri (2 Các Vua 17:7-23) và Giê-ru-sa-lem (2 Các Vua 21:10-15; 24:3-4) được trình bày rõ ràng như sự ứng nghiệm của những lời rủa sả này.

Tuy nhiên, thông điệp không chỉ có sự phán xét. Ngay trong bóng tối của sự đoán phát, vẫn có tia sáng của ân điển và hy vọng. Câu chuyện về việc vua Giê-hô-gia-kin của Giu-đa được tha và đối đãi tử tế trong cảnh lưu đày ở cuối sách (2 Các Vua 25:27-30) là một kết thúc mở, ám chỉ rằng dòng dõi Đa-vít chưa bị dứt và Đức Chúa Trời vẫn còn kế hoạch. Sự trung tín của Đức Chúa Trời với giao ước của Ngài (2 Sa-mu-ên 7:16) vượt trên sự thất bại của con người.

Việc nghiên cứu về tác giả và mục đích của 2 Các Vua không phải là một bài tập khô khan, nhưng mang lại những bài học thuộc linh sâu sắc cho chúng ta ngày nay:

1. Tính Tối Cao của Lời Chúa trong Việc Đánh Giá Đời Sống: Cũng như tác giả đánh giá các vua dựa trên Lời Chúa (Luật Pháp), chúng ta cần để Lời Chúa làm tiêu chuẩn tối cao để đánh giá mọi khía cạnh đời sống, tư tưởng và văn hóa xung quanh. Điều gì "thiện trước mặt Đức Giê-hô-va" (theo Kinh Thánh) mới thực sự quan trọng.

2. Tính Nghiêm Trọng của Tội Lỗi và Sự Thờ Hình Tượng: Sách 2 Các Vua cho thấy tội lỗi không phải là chuyện cá nhân vô hại; nó có hệ quả tập thể và lịch sử. "Thần tượng" ngày nay không chỉ là tượng chạm, mà là bất cứ điều gì chiếm vị trí của Đức Chúa Trời trong lòng chúng ta: tiền bạc, danh vọng, mối quan hệ, ý thức hệ. Sách cảnh báo chúng ta phải liên tục "phá hủy các nơi cao" của lòng mình.

3. Vai Trò Trung Tâm của Sự Ăn Năn và Cải Cách: Các cuộc cải cách dưới thời Ê-xê-chia và Giô-si-a (2 Các Vua 18:1-8; 22-23) cho thấy dù tình trạng đã tồi tệ, sự ăn năn chân thật vẫn đem lại sự khoan hồng và phục hưng. Điều này khích lệ chúng ta không bao giờ tuyệt vọng, nhưng luôn quay trở lại cùng Chúa.

4. Sự Thành Tín của Đức Chúa Trời Trong Mọi Hoàn Cảnh: Dù con người bất trung, Đức Chúa Trời vẫn thành tín. Ngài giữ lời hứa về sự phán xét, và quan trọng hơn, Ngài cũng giữ lời hứa về sự cứu rỗi. Câu chuyện về dân Y-sơ-ra-ên dạy chúng ta tin cậy vào sự thành tín của Ngài ngay cả khi hoàn cảnh dường như đen tối nhất, vì Ngài vẫn đang nắm quyền tể trị.

5. Sứ Mệnh Làm Người Kể Chuyện Trung Thực: Tác giả vô danh của 2 Các Vua đã trung thành ghi lại cả thành công lẫn thất bại, cả phước lành lẫn tai họa. Điều này thúc giục chúng ta trong Hội Thánh phải trung thực với lịch sử và kinh nghiệm của mình, không tô hồng cũng không bôi đen, nhưng luôn giải thích mọi sự dưới ánh sáng chủ quyền và ân điển của Đức Chúa Trời.

Vậy, ai là tác giả của sách 2 Các Vua? Từ góc độ đức tin Tin Lành, chúng ta có thể kết luận: Dù được biên soạn bởi bàn tay của một nhà tiên tri (có thể là Giê-rê-mi) hoặc một nhóm những người trung tín với Chúa trong thời lưu đày, thì tác giả tối thượng và Đấng cảm thúc chính là Đức Thánh Linh của Đức Chúa Trời. Sách 2 Các Vua là một phần của Lời Đức Chúa Trời "đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình" (2 Ti-mô-thê 3:16).

Việc xác định tác giả loài người giúp chúng ta hiểu bối cảnh và trân trọng sứ điệp, nhưng trọng tâm cuối cùng phải là thông điệp mà Đức Chúa Trời muốn nói với chúng ta ngày nay qua những trang sử đó. Sách 2 Các Vua mời gọi mỗi chúng ta xem xét lại "vương quốc" của đời sống mình – liệu chúng ta đang xây dựng nó trên sự vâng phục Lời Chúa hay trên những thần tượng của thế gian? Nó vừa là hồi chuông cảnh tỉnh, vừa là lời hứa rằng Đức Chúa Trời của giao ước vẫn đang ngự trị, và qua Chúa Cứu Thế Giê-xu, Ngài mở ra một giao ước mới và một vương quốc vĩnh cửu cho tất cả những ai tin cậy nơi Ngài.