Kinh Thánh nói gì về chứng hoang tưởng / sự nghi ngờ quá mức?

Trong thời đại nhiều biến động và áp lực, các vấn đề về sức khỏe tâm thần như chứng hoang tưởng (paranoia) hay xu hướng nghi ngờ quá mức trở nên phổ biến. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta tìm kiếm sự hiểu biết không chỉ từ tâm lý học mà còn từ Lời Chúa. Kinh Thánh có phải là một cuốn sách hướng dẫn tâm lý học không? Không. Nhưng Kinh Thánh là Lời của Đấng Tạo Hóa, Đấng biết rõ cấu trúc tâm linh, tâm lý và thể chất của con người. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá cách Kinh Thánh đề cập đến các trạng thái tâm trí bị chi phối bởi nỗi sợ hãi, sự nghi ngờ không căn cứ và con đường chữa lành, tái lập niềm tin nơi Chúa.

Để hiểu rõ, trước hết cần phân biệt giữa sự thận trọng khôn ngoan và chứng nghi ngờ/hoang tưởng bệnh lý. Kinh Thánh khen ngợi sự khôn ngoan, nhìn biết (I Tê-sa-lô-ni-ca 5:21), nhưng cảnh báo về tấm lòng đầy nghi ngờ, sợ hãi làm tê liệt đức tin.

Trong tiếng Hy Lạp (ngôn ngữ gốc Tân Ước), từ chính cho sự nghi ngờ là "diakrinō" (διακρίνω), mang nghĩa "phân biệt, phán xét", nhưng trong ngữ cảnh tiêu cực, nó diễn tả sự do dự, phân vân trong lòng (Gia-cơ 1:6). Một từ khác là "distazō" (διστάζω) - "nghi ngờ, không quyết định được", được dùng để mô tả Phi-e-rơ khi chìm xuống nước (Ma-thi-ơ 14:31).

Còn hoang tưởng (paranoia), mặc dù không có từ cụ thể, nhưng được mô tả qua trạng thái "lòng run sợ" (Phục truyền 28:65), "sự sợ hãi của loài người" (Châm ngôn 29:25), và đặc biệt là cảm giác bị truy đuổi, bị hại không có căn cứ. Đây là hệ quả của sự đổ vỡ trong mối liên hệ căn bản nhất: mối liên hệ tin cậy giữa con người với Đức Chúa Trời và với nhau.

Kinh Thánh chân thật ghi lại những con người với những cuộc đấu tranh nội tâm về nghi ngờ, cho chúng ta thấy đây không phải là một lỗi lầm không thể tha thứ, mà là một phần của hành trình đức tin cần được chữa lành.

1. Thomas - Người Nghi Ngờ Sự Phục Sinh (Giăng 20:24-29): Thomas vắng mặt khi Chúa Giê-xu hiện ra với các môn đồ. Dù nghe lời chứng của những người đáng tin cậy, ông khẳng định: "Nếu ta không thấy dấu đinh trong bàn tay Ngài, nếu ta không đặt ngón tay vào chỗ dấu đinh, và nếu ta không đặt bàn tay vào sườn Ngài, thì ta không tin" (câu 25). Chúa Giê-xu không bỏ mặc Thomas trong sự nghi ngờ của ông. Ngài đích thân hiện đến, cho phép ông kiểm chứng và phán: "Đừng nghi ngờ gì nữa, nhưng hãy tin!" (câu 27). Hành động của Chúa Giê-xu cho thấy Ngài thông cảm với sự yếu đuối của chúng ta, nhưng Ngài kêu gọi chúng ta bước từ chỗ nghi ngờ dựa trên bằng chứng giác quan (pistis - đức tin thông thường) sang chỗ tin cậy nơi Lời Ngài (hupostasis - bản chất của đức tin, Hê-bơ-rơ 11:1).

2. Sa-ra - Tiếng Cười Nghi Ngờ (Sáng Thế Ký 18:9-15): Khi nghe lời hứa sẽ có con trong tuổi già, Sa-ra "cười thầm" và tự nhủ: "Già rồi, còn có thể có được sự khoái lạc sao?" (câu 12). Tiếng cười ấy bắt nguồn từ sự nghi ngờ vào quyền năng của Đức Chúa Trời, dựa trên hoàn cảnh tự nhiên bất lực của bản thân. Đức Chúa Trời chất vấn: "Có việc chi rất khó cho Đức Giê-hô-va chăng?" (câu 14). Câu chuyện này cho thấy nghi ngờ thường xuất phát từ việc đánh giá Đức Chúa Trời qua giới hạn của kinh nghiệm và lý trí con người.

3. Ê-li - Sự Kiệt Sức Dẫn Đến Hoang Tưởng (I Các Vua 19): Sau chiến thắng vĩ đại trên núi Cạt-mên, tiên tri Ê-li bị nữ hoàng Giê-sa-bên đe dọa. Ông chạy trốn, kiệt sức, và cầu xin được chết. Khi Đức Chúa Trời hỏi, ông bày tỏ một nhận thức méo mó, hoang tưởng: "...chỉ còn một mình tôi là người sốt sắng vì Ngài, mà họ lại tìm giết tôi" (câu 10, 14). Trong mắt Ê-li, ông là người cuối cùng trung tín, và mọi người đều chống lại ông. Thực tế, Đức Chúa Trời còn 7000 người trung tín (câu 18). Đức Chúa Trời không quở trách Ê-li, nhưng chăm sóc ông bằng thức ăn, giấc ngủ, và cuối cùng là tiếng phán êm dịu. Bài học: Sự kiệt sức thể chất và tinh thần (burnout) có thể là mảnh đất màu mỡ cho những suy nghĩ hoang tưởng, cô lập và nghi ngờ.

Kinh Thánh chỉ ra một số nguyên nhân gốc rễ:

• Sự Xa Cách Đức Chúa Trời: "Kẻ ác chạy trốn dầu không ai đuổi theo; nhưng người công bình mạnh dạn như sư tử" (Châm ngôn 28:1). Tội lỗi không được xưng nhận và giải quyết tạo ra một bức tường ngăn cách với Chúa, dẫn đến sự sợ hãi vô căn cứ trong tâm trí.
• Đức Tin Nơi Người Khác Thay Vì Nơi Chúa: "Đức Giê-hô-va phán: Đáng rủa thay là kẻ nhờ cậy loài người, lấy loài xác thịt làm cánh tay mình, lòng lìa khỏi Đức Giê-hô-va!" (Giê-rê-mi 17:5). Khi đặt niềm tin tối hậu vào con người (kể cả chính mình) – vốn hay thay đổi và có thể phản bội – chúng ta dễ rơi vào trạng thái nghi ngờ mọi thứ.
• Công Kích Thuộc Linh: Sứ đồ Phao-lô nhắc nhở: "Vì chúng ta đánh trận, chẳng phải cùng thịt và huyết, bèn là cùng chủ quyền, cùng thế lực, cùng vua chúa của thế gian mờ tối nầy, cùng các thần dữ ở các miền trên trời" (Ê-phê-sô 6:12). Ma quỷ là "kẻ cáo anh em" (Khải huyền 12:10), luôn tìm cách bóp méo sự thật, gieo rắc nghi ngờ về tình yêu của Chúa, về giá trị bản thân và về động cơ của anh em mình.
• Trí Não Không Được Canh Giữ và Đổi Mới: "Hãy đổi mới tâm thần của anh em" (Rô-ma 12:2). Một tâm trí không được "canh giữ" (Phi-líp 4:7) bởi sự bình an của Chúa sẽ dễ dàng trở nên mồi ngon cho những ý tưởng tiêu cực và nghi ngờ.

Ân điển của Chúa không chỉ tha tội mà còn mang lại sự chữa lành cho tâm trí và cảm xúc.

1. Thú Nhận và Tìm Kiếm Sự Cầu Thay: Gia-cơ 5:16 dạy: "Hãy xưng tội cùng nhau, và cầu nguyện cho nhau, hầu cho anh em được lành bệnh". Việc thú nhận với một anh em tin kính, trưởng thành về những cuộc chiến nội tâm là bước đầu tiên phá vỡ sự cô lập của hoang tưởng. Đừng để sự xấu hổ ngăn cản bạn nhận sự hỗ trợ.

2. Lấy Lẽ Thật Thay Thế Lời Dối Trá: Đây là chiến lược của chính Chúa Giê-xu khi bị cám dỗ (Ma-thi-ơ 4:1-11). Với mỗi lời nói dối của ma quỷ, Ngài đáp lại bằng Lời Chúa: "Có lời chép rằng...". Khi nghi ngờ rằng "Chúa không quan tâm đến bạn", hãy đối chiếu với Thi Thiên 139. Khi sợ hãi về tương lai, hãy tuyên xưng Giê-rê-mi 29:11. Hãy viết ra những câu Kinh Thánh về bản tính của Chúa (thành tín, yêu thương, chủ quyền) và đọc to chúng mỗi ngày.

3. Nuôi Dưỡng Tâm Trí Trong Sự Bình An Của Đấng Christ: Phao-lô truyền lệnh: "Chớ lo phiền chi hết, nhưng trong mọi sự hãy cầu nguyện, nài xin, và sự tạ ơn mà trình các sự cầu xin của mình cho Đức Chúa Trời. Sự bình an của Đức Chúa Trời vượt quá mọi sự hiểu biết, sẽ giữ gìn lòng và trí anh em trong Đấng Christ Jêsus" (Phi-líp 4:6-7). Quy trình rõ ràng: Lo lắng → Cầu nguyện với lòng biết ơn → Nhận lấy sự bình an siêu nhiên → Tâm trí được bảo vệ. Sự bình an này (eirēnē trong tiếng Hy Lạp) là trạng thái hòa hợp, toàn vẹn, đối lập với sự hỗn loạn của hoang tưởng.

4. Sống trong Cộng Đồng Yêu Thương và Chân Thật: "Hãy yêu thương nhau với tình yêu của anh em" (Rô-ma 12:10). Một Hội Thánh lành mạnh là nơi các thành viên không vội phán xét nhưng kiên nhẫn lắng nghe, khích lệ bằng Lời Chúa, và giúp nhau nhìn sự việc cách khách quan. Sự hiện diện của những tín hữu chân thật, minh bạch là liều thuốc giải mạnh mẽ cho sự nghi ngờ.

5. Tìm Kiếm Sự Giúp Đỡ Chuyên Nghiệp Khi Cần: Đức Chúa Trời ban ân tứ cho những người làm công tác tư vấn và chăm sóc sức khỏe tâm thần. Tìm đến một nhà trị liệu hoặc bác sĩ tâm thần tin kính Chúa không phải là thiếu đức tin, mà là sử dụng những công cụ Chúa ban để chữa lành. Giống như Ê-li cần ngủ và thức ăn, chúng ta cần chăm sóc toàn diện.

Buổi sáng: Bắt đầu ngày mới bằng việc đọc và suy ngẫm một câu Kinh Thánh về sự thành tín của Chúa (ví dụ: Ca Thương 3:22-23). Cầu nguyện dâng ngày ấy và mọi suy nghĩ lên cho Chúa.

Khi cơn nghi ngờ/hoang tưởng ập đến: - Dừng lại (Stop): Nhận biết đây là một suy nghĩ tiêu cực. - Chất vấn (Question): "Suy nghĩ này có đúng với Lời Chúa không? Có bằng chứng thực tế không?" - Thay thế (Replace): Chủ động đọc to một câu Kinh Thánh đối lập với lời nói dối đó. - Cầu nguyện (Pray): "Lạy Chúa, con trao sự nghi ngờ này cho Ngài. Xin cho con lòng tin cậy Ngài."

Hằng tuần: Tích cực tham gia vào một nhóm nhỏ hoặc gặp gỡ một người bạn đạo đáng tin cậy để chia sẻ đời sống thật.

Lời Kết Luận và Khích Lệ

Chứng hoang tưởng và sự nghi ngờ quá mức, dù đến từ nguyên nhân tâm lý, thuộc linh hay thể chất, đều không nằm ngoài phạm vi chữa lành của Chúa Giê-xu Christ. Ngài là Đấng đã chữa lành người bị quỷ ám ở Ghê-ra-sê (Mác 5:1-20) – một hình ảnh cực đoan của sự rối loạn tâm thần và cô lập. Ngài cũng kiên nhẫn với Thomas, với Ê-li, và Ngài cũng kiên nhẫn với bạn hôm nay. Hãy nhớ rằng, đức tin không phải là sự vắng bóng hoàn toàn của nghi ngờ, mà là sự lựa chọn tiếp tục bước đi và tín thác nơi Chúa ngay giữa những nghi ngờ ấy. "Tôi tin, nhưng xin Chúa giúp đỡ trong sự không tin của tôi!" (Mác 9:24). Hãy để Lẽ Thật của Đức Chúa Trời (Giăng 8:32) và sự bình an siêu nhiên của Đấng Christ (Giăng 14:27) trở thành thành trì vững chắc cho tâm trí bạn.