Sự đền tội gồm những thuyết nào?

Trọng tâm của đức tin Cơ Đốc nằm ở công trình cứu chuộc của Chúa Giê-xu Christ. Trong đó, “Sự đền tội” (Atonement) là một học thuyết then chốt, giải thích cách thức và ý nghĩa của sự chết và sự sống lại của Đấng Christ, đem lại sự cứu rỗi cho nhân loại. Từ ngữ “đền tội” trong tiếng Việt mang ý nghĩa “đền bù, chuộc lại tội lỗi”. Trong tiếng Anh, “Atonement” gợi lên ý tưởng “at-one-ment” – tức là sự trở nên một, sự hòa giải. Từ Hy Lạp chính trong Tân Ước là “katallagē” (καταλλαγή) nghĩa là “sự hòa giải” (Rô-ma 5:11), và “hilastērion” (ἱλαστήριον) thường được dịch là “của lễ chuộc tội” hay “nơi chuộc tội” (Rô-ma 3:25). Suốt lịch sử Hội Thánh, các nhà thần học đã cố gắng diễn giải sự phong phú khôn lường của công trình Christ dưới nhiều góc nhìn khác nhau, hình thành nên các “thuyết” về sự đền tội. Mỗi thuyết như một viên ngọc quý, phản chiếu một khía cạnh chân lý từ ánh sáng đa diện của Kinh Thánh. Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát các thuyết chính, đối chiếu với nền tảng Kinh Thánh và rút ra những ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin.

Không có một “thuyết” duy nhất nào có thể bao trọn mọi khía cạnh của sự đền tội. Các quan điểm này bổ sung cho nhau, cùng tạo nên một bức tranh toàn cảnh về ý nghĩa thập tự giá.

Thuyết này, được phổ biến bởi các giáo phụ đầu tiên như Origen và Thánh Augustine, xem sự chết của Chúa Giê-xu như một “giá chuộc” (ransom) được trả cho ma quỷ. Loài người, vì tội lỗi, đã trở thành tôi mọi cho Satan. Đức Chúa Trời, trong sự công bình, đã dùng Con Ngài như một mồi nhử: Chúa Giê-xu, Đấng vô tội, chịu chết để giải phóng nhân loại khỏi quyền lực của sự chết và ma quỷ. Tuy nhiên, Satan không thể giữ Ngài lại được vì Ngài vô tội, nên đã bị “cướp” mất những linh hồn mà hắn cho là thuộc về mình.

“Vì Con người đã đến không phải để người ta hầu việc mình, song để hầu việc người ta, và phó sự sống mình làm giá chuộc cho nhiều người.” (Mác 10:45, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925). Từ Hy Lạp “lytron” (λύτρον) ở đây nghĩa là “giá chuộc”. Thuyết này nhấn mạnh chiến thắng vinh hiển của Đấng Christ trên các quyền lực tối tăm. Tuy nhiên, điểm yếu của nó là có vẻ như thừa nhận ma quỷ có “quyền” đối với nhân loại và Đức Chúa Trời phải “giao dịch” với nó – điều không được Kinh Thánh trực tiếp dạy.

Do Anselm of Canterbury (thế kỷ 11) đề xuất trong tác phẩm “Cur Deus Homo?” (Tại Sao Đức Chúa Trời Làm Người?). Anselm bác bỏ quan điểm chuộc tội cho ma quỷ, thay vào đó tập trung vào sự xúc phạm đến danh dự và sự công bình vô hạn của Đức Chúa Trời do tội lỗi con người gây ra. Tội lỗi là một món nợ khổng lồ mà con người không thể tự trả. Để phục hồi danh dự cho Đức Chúa Trời và thỏa mãn sự công bình của Ngài, cần có một của lễ có giá trị vô hạn. Chỉ có Đấng Christ, vừa là Đức Chúa Trời trọn vẹn vừa là người trọn vẹn, mới có thể dâng chính mình làm của lễ thỏa đáng. Thuyết này đặt nền tảng cho sự hiểu biết về sự thay thế, nhưng trọng tâm là thỏa mãn danh dự (satisfactio) hơn là thỏa mãn cơn thịnh nộ.

“Huyết của Đức Chúa Jêsus, Con Ngài, làm sạch mọi tội chúng ta.” (1 Giăng 1:7). Sự nhấn mạnh của Anselm vào bản chất nghiêm trọng của tội lỗi và giá trị vô hạn của sự chết Đấng Christ là một đóng góp lớn.

Đây là thuyết trung tâm của Thần Học Cải Chánh, được phát triển mạnh mẽ bởi Martin Luther và John Calvin. Thuyết này nhấn mạnh rằng trên thập tự giá, Chúa Giê-xu Christ đã thay thế cho tội nhân, gánh lấy hình phạt mà sự công bình của Đức Chúa Trời đòi hỏi trên tội lỗi. “Penal” nghĩa là thuộc về hình phạt, “Substitutionary” nghĩa là sự thay thế. Đấng Christ, Đấng vô tội, trở nên tội lỗi thay cho chúng ta, và chịu cơn thịnh nộ của Đức Chúa Trời thay cho chúng ta, để chúng ta được kể là công bình trong Ngài.

“Ngài đã vì tội lỗi chúng ta mà bị vết, vì sự gian ác chúng ta mà bị thương, bởi sự sửa phạt Ngài chịu chúng ta được bình an, bởi lằn roi Ngài chúng ta được lành bịnh.” (Ê-sai 53:5).

“Đức Chúa Trời đã làm cho Đấng vốn chẳng biết tội lỗi trở nên tội lỗi vì chúng ta, hầu cho chúng ta nhờ Đấng đó mà được trở nên sự công bình của Đức Chúa Trời.” (2 Cô-rinh-tô 5:21).

“Vì mọi người đều đã phạm tội, thiếu mất sự vinh hiển của Đức Chúa Trời, và họ nhờ ân điển Ngài mà được xưng công bình nhưng không, bởi sự chuộc tội đã làm trọn trong Đức Chúa Jêsus Christ, là Đấng Đức Chúa Trời đã lập làm của lễ chuộc tội, bởi đức tin trong huyết Đấng ấy.” (Rô-ma 3:23-25). Từ Hy Lạp “hilastērion” trong Rô-ma 3:25 nói đến “nơi chuộc tội” (mercy seat), gợi nhớ đến của lễ trong ngày lễ Chuộc Tội (Lê-vi Ký 16), nơi huyết được rưới để thỏa mãn sự công bình của Đức Chúa Trời. Thuyết này làm rõ bản chất pháp lý của sự cứu rỗi: sự công bình được thỏa mãn và ân điển được ban cho.

Được đề xướng bởi Peter Abelard (thế kỷ 12), thuyết này nhìn cái chết của Đấng Christ chủ yếu như một sự bày tỏ tình yêu tột cùng của Đức Chúa Trời, nhằm lay động lòng người, khiến họ ăn năn và đáp lại bằng tình yêu. Thập tự giá là đỉnh cao của tình yêu hy sinh, có sức mạnh biến đổi tấm lòng chai đá nhất. Sự đền tội không phải là để thay đổi thái độ của Đức Chúa Trời đối với con người, mà là để thay đổi thái độ của con người đối với Đức Chúa Trời.

“Nhưng Đức Chúa Trời tỏ lòng yêu thương Ngài đối với chúng ta, khi chúng ta còn là người có tội, thì Đấng Christ vì chúng ta chịu chết.” (Rô-ma 5:8).

“Chính Ngài đã mang tội lỗi chúng ta trong thân thể Ngài trên cây gỗ, hầu cho chúng ta là kẻ đã chết về tội lỗi, được sống cho sự công bình; lại nhân những lằn đòn của Ngài mà anh em đã được lành bịnh.” (1 Phi-e-rơ 2:24). Thuyết này nhấn mạnh đúng về sức mạnh biến đổi của tình yêu thập tự giá, nhưng nếu tách rời khỏi các khía cạnh thỏa mãn sự công bình và thay thế, nó có thể làm giảm nhẹ bản chất nghiêm trọng của tội lỗi và sự công bình thánh khiết của Đức Chúa Trời.

Đây là quan điểm phổ biến trong Hội Thánh thời kỳ đầu, được Gustav Aulén (thế kỷ 20) phục hưng. Thuyết này xem công trình của Đấng Christ như một cuộc chiến và chiến thắng vĩ đại trên các thế lực tội lỗi, sự chết và ma quỷ. Qua sự chết và phục sinh, Đấng Christ đã phá tan quyền lực của kẻ thù, giải phóng nhân loại khỏi ách nô lệ. Nó nhấn mạnh vào chiều kích chiến trận và giải phóng của sự cứu chuộc.

“Vậy thì, vì con cái có phần về huyết và thịt, nên chính Đức Chúa Jêsus cũng có phần vào đó, hầu cho Ngài bởi sự chết mình mà phá diệt kẻ cầm quyền sự chết, là ma quỉ, và cho giải thoát mọi kẻ vì sợ sự chết bị cầm trong vòng nô lệ trọn đời.” (Hê-bơ-rơ 2:14-15).

“Ngài đã truất bỏ các quyền cai trị cùng các thế lực, dùng thập tự giá chiến thắng chúng nó, và nộp ra tỏ tường giữa thiên hạ.” (Cô-lô-se 2:15). Thuyết này bổ sung một chiều kích mạnh mẽ: sự cứu rỗi không chỉ là sự tha tội cá nhân, mà còn là sự giải phóng khỏi một vương quốc tối tăm.

Một sự hiểu biết lành mạnh về sự đền tội sẽ tiếp nhận những điểm nhấn hợp lý từ các thuyết trên, trong khi lấy Lẽ thật Thay Thế Chịu Hình Phạt làm trung tâm và nền tảng. Kinh Thánh trình bày Chúa Giê-xu vừa là Chiên Con của Đức Chúa Trời (Giăng 1:29) – của lễ thay thế chuộc tội, vừa là Đấng Chiến Thắng khải hoàn. Sự chết của Ngài thỏa mãn sự công bình thánh khiết của Đức Chúa Trời (Rô-ma 3:25-26), đồng thời là sự bày tỏ tột đỉnh của tình yêu (Rô-ma 5:8), có sức mạnh cảm hóa lòng người và giải phóng họ khỏi ách nô lệ.

Thần học Tin Lành, đặc biệt qua các bản Tín Điều và giáo lý Cải Chánh, luôn nhấn mạnh: Sự cứu rỗi là bởi ân điển duy nhất, qua đức tin duy nhất, nơi Đấng Christ duy nhất, vì sự vinh hiển của Đức Chúa Trời duy nhất. Học thuyết Thay Thế Chịu Hình Phạt bảo vệ chân lý này một cách mạch lạc: Chúa Giê-xu đã làm trọn mọi điều cần thiết để cứu chúng ta; công việc đó hoàn tất và trọn vẹn; chúng ta chỉ cần tiếp nhận bởi đức tin. Đây là nguồn gốc của sự bảo đảm cứu rỗi và niềm vui vững chắc cho Cơ đốc nhân.

Hiểu biết về sự đền tội không phải chỉ là kiến thức thần học suông, mà phải biến đổi toàn bộ đời sống chúng ta.

1. Sự Bảo Đảm và Bình An: Nếu Đấng Christ đã gánh chịu trọn vẹn hình phạt thay cho tôi, thì không còn sự kết tội nào nữa (Rô-ma 8:1). Sự cứu rỗi của tôi dựa trên công lao trọn vẹn của Ngài, không dựa trên sự bất toàn của tôi. Điều này đem lại sự bình an thâm sâu và sự bảo đảm vững chắc.

2. Lòng Biết Ơn và Thờ Phượng: Khi chiêm ngưỡng giá của tội lỗi và sự hy sinh khôn sánh của Đấng Christ, lòng chúng ta tràn ngập lòng biết ơn. Thờ phượng trở nên một sự đáp ứng tự nhiên, xuất phát từ một tấm lòng được tình yêu lớn lao chạm đến.

3. Động Lực Sống Thánh Khiết: “Ngài đã chịu chết vì mọi người, hầu cho những kẻ còn sống không vì chính mình mà sống nữa, nhưng vì Đấng đã chết và sống lại cho mình.” (2 Cô-rinh-tô 5:15). Hiểu được giá chuộc cao cả, chúng ta được thúc đẩy để sống đẹp lòng Đấng đã yêu thương và phó chính mình vì chúng ta, không phải để “giữ” sự cứu rỗi, mà để “đáp lại” sự cứu rỗi.

4. Lòng Can Đảm và Chiến Thắng: Biết rằng Đấng Christ đã đánh bại Satan, tội lỗi và sự chết, chúng ta bước đi trong tự do và quyền năng của Ngài. Chúng ta có thể đối diện với cám dỗ, khổ nạn và ngay cả sự chết với niềm tin chắc rằng Người đã chiến thắng cho chúng ta.

5. Động Lực và Nội Dung Truyền Giáo: Sứ điệp chúng ta rao giảng không phải là đạo đức hay triết lý, mà là “Lời của thập tự giá” (1 Cô-rinh-tô 1:18) – tin mừng rằng Đức Chúa Trời đã chu cấp phương cách để tội nhân được hòa giải với Ngài qua sự chết thay của Con Ngài. Đây là quyền năng cứu rỗi.

Sự đền tội của Chúa Giê-xu Christ là viên ngọc quý nhất của đức tin Cơ Đốc, một mầu nhiệm sâu nhiệm mà chúng ta chỉ có thể chiêm ngưỡng và cảm tạ. Các thuyết thần học như những cánh cửa khác nhau dẫn chúng ta vào một căn phòng lớn của chân lý: Trên thập tự giá, Đấng Christ đã chiến thắng ma quỷ, thỏa mãn sự công bình của Đức Chúa Trời, thay thế gánh chịu hình phạt cho chúng ta, bày tỏ tình yêu vô hạn và cảm hóa lòng người. Mỗi khía cạnh đều quan trọng, nhưng nếu thiếu đi lẽ thật trung tâm về sự thay thế chịu hình phạt, chúng ta sẽ đánh mất nền tảng vững chắc của phúc âm: Đấng Christ đã chết vì tội lỗi chúng ta theo lời Kinh Thánh (1 Cô-rinh-tô 15:3).

Ước mong mỗi chúng ta không ngừng suy ngẫm, học hỏi và để cho lẽ thật vinh hiển này thấm sâu vào từng khía cạnh đời sống, biến đổi chúng ta từ bên trong, để chúng ta sống và rao truyền “Danh của Jêsus Christ, Đấng bị đóng đinh trên cây thập tự” (1 Cô-rinh-tô 2:2) với lòng biết ơn, sự vâng phục và niềm hy vọng trọn vẹn.