Việc kế vị tông đồ có theo Kinh Thánh không?

Vấn đề “kế vị tông đồ” là một chủ đề thần học quan trọng, tạo nên sự khác biệt cơ bản giữa giáo lý của Tin Lành và một số truyền thống Công giáo, Chính thống giáo. Liệu chức vụ sứ đồ (tông đồ) có phải là một chức vụ được truyền thừa liên tục qua việc đặt tay và phong chức của một hệ thống giáo phẩm, hay đó là một chức vụ đặc biệt, độc nhất, được lập nên trong thời kỳ sáng lập Hội Thánh? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khảo sát Kinh Thánh, đặc biệt là Tân Ước, để tìm câu trả lời dựa trên nền tảng Lời Chúa.

Trước khi bàn đến việc “kế vị,” chúng ta phải hiểu rõ ai được gọi là “tông đồ” (ἀπόστολος - apostolos) trong Kinh Thánh. Từ Hy Lạp này có nghĩa cơ bản là “người được sai đi,” “sứ giả.” Tuy nhiên, trong Tân Ước, danh hiệu này được dùng với một tiêu chuẩn rất cụ thể và cao.

1. Nhóm Mười Hai Sứ Đồ (The Twelve): Đây là nhóm đặc biệt, được Chúa Giê-xu trực tiếp kêu gọi và sai đi (Ma-thi-ơ 10:1-4; Mác 3:13-19). Tiêu chuẩn then chốt để chọn người thay thế Giu-đa Ích-ca-ri-ốt được Phi-e-rơ trình bày rõ trong Công vụ 1:21-22: “Vậy, phải lấy một người trong bọn chúng ta đã cùng đi theo trọn lúc Chúa Giê-xu đương ở giữa chúng ta, từ khi Giăng làm phép báp-têm cho đến ngày Ngài được cất lên khỏi giữa chúng ta, để người đó cùng chúng ta làm chứng về sự sống lại của Ngài.” Tiêu chuẩn này bao gồm: (a) Đã đi theo Chúa Giê-xu suốt chức vụ công khai của Ngài; (b) Được chứng kiến Chúa phục sinh cách cá nhân. Mát-thia được chọn thế chỗ dựa trên tiêu chuẩn này (Công vụ 1:26).

2. Phao-lô – Sứ Đồ Cho Dân Ngoại: Phao-lô tự nhận mình là “sứ đồ” (Rô-ma 1:1; 1 Cô-rinh-tô 1:1). Ông không thuộc nhóm Mười Hai, nhưng ông đáp ứng tiêu chuẩn thần học then chốt: được chính Đấng Christ Phục Sinh kêu gọi và bổ nhiệm cách trực tiếp (Công vụ 9:1-19; 22:6-21; 26:12-18). Trong 1 Cô-rinh-tô 9:1, ông biện luận: “Tôi không phải là sứ đồ sao?... Tôi chẳng từng thấy Đức Chúa Giê-xu, Chúa chúng ta sao?” Sự kêu gọi và ủy nhiệm của Phao-lô là trực tiếp từ Chúa, không thông qua bất kỳ sự đặt tay truyền thừa nào của con người (Ga-la-ti 1:1, 11-12).

3. Những “Sứ Đồ” Theo Nghĩa Rộng Hơn: Một vài chỗ trong Tân Ước dùng từ “sứ đồ” cho những người như Ba-na-ba (Công vụ 14:14), Gia-cơ, em của Chúa (Ga-la-ti 1:19), và có lẽ cả Anh-rê và Phi-líp (Giăng 13:16 trong bối cảnh). Tuy nhiên, đây thường là cách dùng với nghĩa “sứ giả được sai đi” của Hội Thánh địa phương (2 Cô-rinh-tô 8:23, “sứ giả” trong bản dịch, từ Hy Lạp cũng là apostoloi). Họ không có cùng thẩm quyền và chức vụ nền tảng như Mười Hai Sứ Đồ và Phao-lô.

Khái niệm “kế vị” (succession) hàm ý một dòng chảy liên tục của thẩm quyền và chức vụ được truyền từ người này sang người khác qua một nghi thức (thường là đặt tay). Chúng ta hãy xem Tân Ước mô tả việc bổ nhiệm lãnh đạo như thế nào.

1. Chức Vụ Lãnh Đạo Trong Các Hội Thánh Địa Phương: Tân Ước không ghi lại việc các sứ đồ chỉ định “sứ đồ mới” để kế vị họ. Thay vào đó, chúng ta thấy việc bổ nhiệm các **trưởng lão** (presbyteroi) và **giám mục/quản nhiệm** (episkopoi) tại mỗi Hội Thánh địa phương. Phao-lô và Ba-na-ba đã lập các trưởng lão trong mỗi Hội Thánh mới thành lập (Công vụ 14:23). Tít được giao nhiệm vụ “sắp đặt mọi việc” và “lập những trưởng lão trong mỗi thành” (Tít 1:5). Những trưởng lão/quản nhiệm này có nhiệm vụ chăn bầy địa phương, giảng dạy và chống lại tà giáo (Công vụ 20:17, 28; 1 Phi-e-rơ 5:1-3; Tít 1:7-9).

2. Sự Khác Biệt Căn Bản Giữa Tông Đồ và Trưởng Lão:

• Tông Đồ: Chức vụ có phạm vi toàn cầu (“không bị hạn chế,” 2 Cô-rinh-tô 11:28), là nền móng của Hội Thánh (Ê-phê-sô 2:20), với thẩm quyền trực tiếp từ Đấng Christ Phục Sinh, và là nhân chứng mắt thấy về sự phục sinh.
• Trưởng Lão/Mục Sư: Chức vụ có phạm vi địa phương, chăn bầy cụ thể, được bổ nhiệm bởi các sứ đồ hoặc các lãnh đạo kỳ cựu (như Ti-mô-thê, Tít), và tiêu chuẩn chủ yếu là đạo đức, gia đình và khả năng giảng dạy Lời Chúa (1 Ti-mô-thê 3:1-7; Tít 1:6-9).

3. Ân Tứ và Chức Vụ Được Đấng Christ Ban Cho: Ê-phê-sô 4:11-12 là phân đoạn then chốt: “Ấy chính Ngài đã ban cho… có kẻ làm sứ đồ, kẻ làm tiên tri, kẻ làm thầy giảng tin lành, kẻ làm mục sư và giáo sư, để các thánh đồ được trọn vẹn về công việc của chức dịch và sự gây dựng thân thể Đấng Christ.” Lưu ý:

• Chính Đấng Christ (qua Đức Thánh Linh) là Đấng ban các chức vụ này.
• “Sứ đồ” được liệt kê đầu tiên, nhưng cùng tồn tại song hành với các chức vụ khác như tiên tri, mục sư, giáo sư.
• Mục đích của các chức vụ là để trang bị cho các thánh đồ, chứ không phải để tạo nên một giai cấp giáo phẩm có độc quyền thẩm quyền.

Kinh Thánh cho thấy chức vụ sứ đồ theo nghĩa chặt chẽ nhất—là nhân chứng mắt thấy về Đấng Christ Phục Sinh và là nền móng của Hội Thánh—là một chức vụ độc nhất và tạm thời.

1. Hội Thánh Được Xây Dựng Trên Nền Của Các Sứ Đồ: Ê-phê-sô 2:19-20 xác định: “Anh em… được xây dựng trên nền của các sứ đồ cùng các đấng tiên tri, chính Đức Chúa Giê-xu Christ là đá góc nhà.” “Nền” (themelios) là thứ chỉ được đặt một lần duy nhất khi khởi công xây dựng. Các sứ đồ, với tư cách là nhân chứng trực tiếp và những người nhận lãnh mặc khải đầu tiên, đã đặt nền tảng đó. Sau khi nền đã đặt xong, không ai “kế vị” để đặt nền mới. Công việc tiếp theo là xây dựng trên nền đó (1 Cô-rinh-tô 3:10-11).

2. Sự Hoàn Thiện Của Kinh Thánh – Lời Mặc Khải Đầy Đủ: Các sứ đồ có thẩm quyền đặc biệt trong việc công bố và xác lập giáo lý (Giăng 14:26; 16:13; Ga-la-ti 1:8-9). Thẩm quyền này được ghi chép lại và lưu truyền qua các bức thư và sách phúc âm—tức là Tân Ước. Khi sách Khải Huyền, sách cuối cùng của sự mặc khải Tân Ước, được hoàn tất, chức vụ mặc khải trực tiếp và đặt nền đã kết thúc. Thẩm quyền tối cao bây giờ thuộc về Lời Chúa đã được viết ra (Kinh Thánh), chứ không thuộc về một dòng kế vị con người (2 Ti-mô-thê 3:16-17).

Giáo lý rõ ràng của Kinh Thánh về chức vụ tông đồ đem lại cho chúng ta nhiều bài học thiết thực:

1. Thẩm Quyền Tối Cao Thuộc Về Kinh Thánh, Không Thuộc Về Truyền Thống Giáo Phẩm: Người tin Chúa cần kiểm tra mọi giáo lý và thực hành dựa trên Kinh Thánh, là Lời mặc khải đầy đủ và trọn vẹn của Đức Chúa Trời. Chúng ta tôn trọng các giáo phụ và các nhà thần học lịch sử, nhưng thẩm quyền cuối cùng phải là “Có lời Chúa phán…” (Ma-thi-ơ 4:4, 7, 10).

2. Mỗi Tín Hữu Đều Được Kêu Gọi và Trang Bị Để Phục Vụ: Theo Ê-phê-sô 4:11-12, chức vụ của các mục sư, giáo sư là để “trang bị cho các thánh đồ.” Mục tiêu không phải là tạo ra một giáo sĩ chuyên nghiệp, mà là giúp mỗi tín hữu nhận biết và sử dụng ân tứ Đức Thánh Linh ban cho mình để phục vụ trong thân thể Đấng Christ. Mỗi chúng ta đều là “thầy tế lễ nhà vua” (1 Phi-e-rơ 2:9).

3. Tinh Thần Trách Nhiệm và Tính Công Khai Trong Sự Lãnh Đạo Hội Thánh: Mô hình Tân Ước về sự lãnh đạo là nhiều trưởng lão (plurality of elders) tại mỗi Hội Thánh địa phương, không phải một giám mục đơn lẻ có quyền lực tuyệt đối. Điều này khuyến khích sự khiêm nhường, trách nhiệm tập thể và sự kiểm soát lẫn nhau dưới Lời Chúa.

4. Tập Trung Vào Sứ Mệnh, Không Phải Danh Hiệu: Thay vì tìm kiếm các danh hiệu hay vị trí “kế vị” mang tính tôn ti, chúng ta được kêu gọi noi gương Chúa Giê-xu, Đấng đã “tự bỏ mình đi,” trở nên đầy tớ và hầu việc (Phi-líp 2:5-7). Sứ mệnh rao giảng Phúc Âm và làm môn đồ cho muôn dân (Ma-thi-ơ 28:19-20) là ưu tiên hơn bất kỳ cơ cấu chức vụ nào.

Qua sự khảo sát Kinh Thánh chi tiết, chúng ta có thể đi đến kết luận rằng việc “kế vị tông đồ” theo nghĩa truyền thừa một cách liên tục chức vụ và thẩm quyền đặc biệt của Mười Hai Sứ Đồ và Phao-lô là không có cơ sở Kinh Thánh. Chức vụ tông đồ nền tảng là độc nhất, gắn liền với việc trực tiếp chứng kiến Đấng Christ Phục Sinh và đặt nền móng cho Hội Thánh toàn cầu. Sau thời kỳ các sứ đồ, Đấng Christ tiếp tục ban cho Hội Thánh các chức vụ khác nhau như mục sư, giáo sư để chăn dắt và gây dựng thân thể Ngài.

Sự nhận thức này giải phóng chúng ta khỏi sự lệ thuộc vào một hệ thống giáo phẩm có tính “tông truyền” và đặt chúng ta trực tiếp dưới thẩm quyền tối cao của Kinh Thánh—Lời Đức Chúa Trời. Đồng thời, nó thách thức mỗi chúng ta sống với tư cách là những “sứ giả được sai đi” (apostoloi theo nghĩa rộng) trong phạm vi ảnh hưởng của mình, trung tín làm chứng về Đấng Christ và phục vụ trong tình yêu thương. Hội Thánh thật được xây dựng và lãnh đạo bởi chính Đấng Christ qua Lời Ngài và Thánh Linh Ngài, hứa rằng: “Nầy, ta hằng ở cùng các ngươi luôn cho đến tận thế” (Ma-thi-ơ 28:20).