Người Do Thái tin gì về kiếp sau?

Trong hành trình tìm hiểu về cội nguồn đức tin, việc khám phá quan niệm của người Do Thái – dân tộc được Đức Chúa Trời lựa chọn và giao phó Lời Hứa – về đời sau là một chủ đề vô cùng quan trọng và phong phú. Sự hiểu biết này không chỉ giúp chúng ta thấy được bức tranh tư tưởng Cựu Ước, mà còn làm nền tảng để hiểu rõ hơn về sự mặc khải trọn vẹn trong Tân Ước qua Chúa Giê-xu Christ. Quan niệm về kiếp sau trong Do Thái giáo không phải là một giáo lý tĩnh tại, mà có sự phát triển và tiến triển rõ rệt xuyên suốt lịch sử Kinh Thánh.

Trong các sách Kinh Thánh đầu tiên (như Ngũ Kinh), khái niệm về một đời sống sau khi chết với sự thưởng pháp cá nhân rõ ràng chưa được nhấn mạnh. Trọng tâm thường đặt trên phước hạnh và sự rủa sả trong đời này (Phục Truyền 28). Tuy nhiên, họ vẫn có ý niệm về một nơi mà người chết đều đến, gọi là Sheol (tiếng Hê-bơ-rơ: שְׁאוֹל).

Sheol thường được mô tả như một vùng đất tối tăm, im lặng, nơi mà cả người công bình lẫn kẻ ác đều xuống sau khi chết, mặc dù tình trạng của họ khác nhau. Đây không phải là nơi của sự hình phạt đời đời như Gehenna sau này, mà đơn giản là nơi cư ngụ của người chết, nơi sự sống năng động với Đức Chúa Trời chấm dứt.

“Vì trong sự chết chẳng nhớ đến Chúa; Còn nơi âm phủ (Sheol) ai sẽ cảm tạ Chúa?” (Thi Thiên 6:5)

“Ôi! Chúa đã kéo tôi lên khỏi âm phủ (Sheol), Giữ tôi cho sống, kẻo tôi xuống huyệt!” (Thi Thiên 30:3)

Chữ “Nephesh” (linh hồn, sự sống) và “Ruach” (thần linh, hơi thở) thường được dùng. Khi chết, “Ruach” trở về với Đức Chúa Trời là Đấng ban nó, còn thân xác trở về bụi đất (Truyền Đạo 12:7). Tuy nhiên, sự tồn tại nào đó trong Sheol vẫn được thừa nhận, dù rất mờ nhạt.

Xuyên suốt các sách Tiên Tri và Văn Thơ, một hy vọng mới bắt đầu rõ nét hơn: sự sống lại của thân thể và sự phán xét cuối cùng. Đây là bước tiến thần học quan trọng, chuẩn bị cho sự mặc khải trọn vẹn trong Tân Ước.

1. Lời Tiên Tri Về Sự Sống Lại:
Tiên tri Ê-sai đã loan báo một sự phục hưng của dân tộc, với hình ảnh ẩn dụ về sự sống lại:

“Những kẻ chết của Ngài sẽ sống, thây chết của họ sẽ sống lại. Hỡi kẻ ở trong bụi đất, hãy thức dậy và reo mừng!” (Ê-sai 26:19)

2. Sự Mặc Khải Trực Tiếp trong Đa-ni-ên:
Sách Đa-ni-ên, viết vào thời kỳ khủng hoảng và bách hại, đã đưa ra một trong những tuyên bố rõ ràng nhất về sự sống lại và thưởng phạt cá nhân:

“Nhiều kẻ ngủ trong bụi đất sẽ thức dậy, kẻ thì để được sự sống đời đời, kẻ thì để chịu sự xấu hổ nhơ nhuốc đời đời.” (Đa-ni-ên 12:2)

Động từ Hê-bơ-rơ cho “thức dậy” ở đây là “quts”, mang nghĩa thức tỉnh từ giấc ngủ – một hình ảnh quen thuộc cho sự phục sinh. Đoạn này cũng phân biệt rõ ràng hai số phận đời đời.

3. Sự Xác Nhận trong Văn Thơ:
Sách Gióp, một trong những sách cổ nhất, bộc lộ niềm tin cá nhân mạnh mẽ của một con người đau khổ:

“Vì tôi biết rằng Đấng Cứu Chuộc tôi vẫn sống, Đến lúc cuối cùng, Ngài sẽ đứng trên đất. Sau khi da tôi, tức xác thịt nầy, đã bị hủy hoại rồi, Thì ngoài xác thịt tôi sẽ được xem thấy Đức Chúa Trời.” (Gióp 19:25-26)

Từ “Đấng Cứu Chuộc” (Goel) và niềm tin sẽ “được xem thấy Đức Chúa Trời” sau khi thân xác tan nát cho thấy một hy vọng sống lại vượt trên Sheol.

Vào thời kỳ giữa hai Giao Ước (Intertestamental Period), quan niệm về đời sau càng trở nên đa dạng và được tranh luận sôi nổi. Điều này được phản ánh rõ trong Tân Ước khi nói về các phe phái chính trong Do Thái giáo:

• Người Pha-ri-si: Tin vào sự sống lại của thân thể, sự thưởng phạt đời đời, thiên sứ và linh hồn (Công Vụ 23:8). Niềm tin này là nền tảng cho sự đồng cảm giữa họ với các sứ đồ về hy vọng phục sinh.
• Người Sa-đu-sê: Chỉ chấp nhận Ngũ Kinh và phủ nhận sự sống lại, sự tồn tại của thiên sứ hay linh hồn (Ma-thi-ơ 22:23; Công Vụ 23:8). Họ đại diện cho quan điểm “bảo thủ” hơn, chỉ tập trung vào phần thưởng vật chất trong đời này.

Như vậy, đến thời Chúa Giê-xu, niềm tin về sự sống lại và đời sau không phải là nhất quán trong toàn thể dân Do Thái, nhưng đã trở thành dòng chảy chính thống và hy vọng của đa số, đặc biệt trong dân chúng.

Chúa Giê-xu Christ, là Đấng Mê-si của Y-sơ-ra-ên, đã đến không để phá bỏ nhưng để làm ứng nghiệm và bày tỏ trọn vẹn chân lý về sự sống đời đời. Ngài đã xác nhận và mở rộng niềm hy vọng Cựu Ước:

1. Xác Nhận Sự Sống Lại:
Chúa Giê-xu tranh luận trực tiếp với người Sa-đu-sê, dùng chính Ngũ Kinh (sách Môi-se) để chứng minh sự sống lại:

“Còn về sự kẻ chết sống lại, các ngươi há chưa đọc lời Đức Chúa Trời phán cùng các ngươi rằng: Ta là Đức Chúa Trời của Áp-ra-ham, Đức Chúa Trời của Y-sác, Đức Chúa Trời của Gia-cốp? Đức Chúa Trời không phải là Đức Chúa Trời của kẻ chết, nhưng của kẻ sống.” (Ma-thi-ơ 22:31-32)

Lập luận của Ngài dựa trên thì hiện tại động từ “là” (eimi trong tiếng Hy Lạp) và mối quan hệ giao ước sống động của Đức Chúa Trời với các tổ phụ.

2. Mặc Khải Về Thiên Đàng và Địa Ngục:
Chúa Giê-xu đã dạy rõ ràng về hai số phận đời đời: sự sống đời đời trong vui mừng với Đức Chúa Trời (như với người trộm lành trên thập tự giá – Lu-ca 23:43) và sự hình phạt đời đời nơi “lửa đời đời” (Ma-thi-ơ 25:46). Ngài dùng từ Gehenna (dựa trên thung lũng Hin-nôm, nơi từng có sự thờ cúng hỏa thần) để chỉ nơi hình phạt đời đời (Ma-thi-ơ 5:22, 29-30).

3. Chính Ngài Là Sự Sống Lại và Sự Sống:
Đỉnh điểm của mặc khải là chính sự phục sinh của Chúa Giê-xu bằng thân thể vinh hiển, không còn bị ràng buộc bởi không gian và thời gian. Ngài tuyên bố:

“Ta là sự sống lại và sự sống; kẻ nào tin ta thì sẽ sống, mặc dầu đã chết rồi.” (Giăng 11:25)

Sự phục sinh của Ngài là “trái đầu mùa” (1 Cô-rinh-tô 15:20), đảm bảo chắc chắn cho sự sống lại của những kẻ thuộc về Ngài.

Hiểu được sự phát triển quan niệm về kiếp sau của người Do Thái và sự mặc khải trọn vẹn trong Chúa Giê-xu giúp chúng ta có nền tảng vững chắc cho đời sống đức tin:

1. Sống Với Hy Vọng Chắc Chắn:
Chúng ta không có một hy vọng mơ hồ về một “Sheol” tối tăm, nhưng có một lời hứa chắc chắn về sự sống lại thân thể và đời sống đời đời trong vinh hiển với Đấng Christ (Phi-líp 3:20-21). Điều này biến đổi cách chúng ta đối diện với sự chết của tín hữu: “chớ buồn rầu như người không có sự trông cậy” (1 Tê-sa-lô-ni-ca 4:13).

2. Sống Có Trách Nhiệm Trước Sự Phán Xét:
Niềm tin vào sự phán xét cuối cùng, nơi mỗi người sẽ nhận lãnh theo việc mình làm (2 Cô-rinh-tô 5:10), thúc giục chúng ta sống “thánh khiết và tin kính” (2 Phi-e-rơ 3:11), trung tín trong mọi sự Chúa giao.

3. Sống Tập Trung Vào Đời Đời:
Hiểu rằng đời này là tạm, còn đời sau là vĩnh cửu, giúp chúng ta đặt ưu tiên đúng chỗ. Như Chúa dạy: “Hãy tích trữ cho mình những của ở trên trời…” (Ma-thi-ơ 6:20). Công việc, của cải, danh vọng đời này không phải là cứu cánh.

4. Nhiệt Thành Trong Sự Làm Chứng:
Biết rằng ngoài Đấng Christ chỉ có sự hư mất đời đời, chúng ta được thúc đẩy bởi tình yêu và lòng thương xót để rao truyền Tin Lành cứu rỗi, hầu cho nhiều người được thoát khỏi “cơn thạnh nộ hầu đến” (1 Tê-sa-lô-ni-ca 1:10).

Hành trình khám phá niềm tin về kiếp sau của người Do Thái cho chúng ta thấy một Đức Chúa Trời tể trị, Đấng từ từ mặc khải chương trình cứu rỗi của Ngài qua lịch sử. Từ một khái niệm mờ nhạt về Sheol, đến những lời tiên tri đầy hy vọng về sự sống lại, và cuối cùng được bày tỏ trọn vẹn trong Chúa Giê-xu Christ – Đấng đã đánh bại sự chết và đem sự sống vĩnh phúc ra ánh sáng.

Là Cơ đốc nhân, chúng ta đứng trên nền tảng vững chắc nhất: sự phục sinh của Con Đức Chúa Trời. Niềm tin của chúng ta không dựa trên triết lý suông, mà trên một sự kiện lịch sử được chứng thực. Vì vậy, hãy sống mỗi ngày với lòng biết ơn, hy vọng vững chắc, và nhiệt thành công bố Tin Lành về sự sống đời đời cho một thế giới vẫn đang bị bóng tối của sự chết bao phủ.

“Sự chết đã bị nuốt mất trong sự thắng trận. Hỡi sự chết, sự thắng của mầy ở đâu? Hỡi sự chết, cái nọc của mầy ở đâu?” (1 Cô-rinh-tô 15:54-55)