Người Do Thái Khazar / Người Khazar là gì?

Trong hành trình tìm hiểu lịch sử dân tộc và sự hình thành của cộng đồng Do Thái ngày nay, cái tên “Người Khazar” (Khazars) thường xuất hiện như một chủ đề gây tò mò và đôi khi là tranh cãi. Câu chuyện về một đế quốc du mục ở vùng thảo nguyên Âu-Á, không thuộc dòng dõi Semitic, lại quyết định cải đạo sang Do Thái giáo cách tập thể vào thế kỷ thứ 8-9, đã khơi gợi nhiều câu hỏi về bản sắc, lịch sử và cả những lời tiên tri trong Kinh Thánh. Là những Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta tiếp cận chủ đề này không chỉ với sự tò mò lịch sử, mà còn với lăng kính của Lời Chúa, để phân biệt giữa sự kiện lịch sử, các giả thuyết và chân lý thuộc linh vĩnh cửu về dân sự của Đức Chúa Trời.

Người Khazar là một liên minh bộ lạc có nguồn gốc từ người Turk, xuất hiện từ khoảng thế kỷ thứ 6 sau Công Nguyên. Họ thiết lập một quốc gia hùng mạnh - Khazar Khaganate - ở khu vực phía Bắc và Đông Bắc của Biển Đen và Biển Caspian, trải dài từ Ukraina ngày nay đến phía Tây Kazakhstan. Vị trí địa lý này đặt họ vào vai trò trung gian thương mại quan trọng trên Con đường Tơ lụa, đồng thời là bức tường thành chắn các cuộc xâm lăng từ phương Đông (như người Ả Rập) vào châu Âu.

Theo các tài liệu lịch sử (như thư trao đổi giữa Hasdai ibn Shaprut và Joseph, Vua của Khazar, cùng các ghi chép của người Ả Rập), tầng lớp lãnh đạo của Khazar, bao gồm cả Khagan (đại hãn) và Bey (tướng quân), đã quyết định cải đạo sang Do Thái giáo (Judaism) vào khoảng thế kỷ thứ 8 hoặc thứ 9. Động cơ được cho là để giữ vị thế trung lập về chính trị và tôn giáo, tránh sức ép từ hai đế quốc láng giềng: Đế quốc Byzantine (Cơ Đốc giáo Chính Thống) và Đế quốc Abbasid (Hồi giáo).

Việc cải đạo này chủ yếu ảnh hưởng đến giới quý tộc, tầng lớp cai trị và có lẽ một phần thương nhân. Đa số dân chúng vẫn theo các tín ngưỡng truyền thống như Tengri giáo (thờ trời), Cơ Đốc giáo hoặc Hồi giáo. Đế quốc Khazar sụp đổ vào khoảng thế kỷ 10-11 dưới sức ép của người Rus’ (tổ tiên của người Nga, Ukraina) và các bộ tộc du mục khác. Sau đó, người Khazar dần hòa tan vào các dân tộc xung quanh ở vùng Đông Âu và vùng thảo nguyên.

Vào thế kỷ 20, một giả thuyết gây tranh cãi đã được đưa ra, chủ yếu bởi học giả Arthur Koestler trong tác phẩm “The Thirteenth Tribe” (1976). Giả thuyết này cho rằng phần lớn người Do Thái Ashkenazi (gốc Đông Âu) hiện đại không phải là hậu duệ của người Do Thái cổ đại từ vùng Palestine, mà là hậu duệ của người Khazar đã cải đạo. Điều này, nếu đúng, sẽ làm đảo lộn quan niệm về dân tộc Do Thái như một cộng đồng có nguồn gốc từ Áp-ra-ham, Y-sác và Gia-cốp.

Tuy nhiên, giả thuyết này đã bị phần lớn giới học thuật chính thống, bao gồm cả sử học và di truyền học, bác bỏ. Các nghiên cứu di truyền quy mô lớn trong những thập kỷ gần đây đều chỉ ra rằng người Do Thái Ashkenazi có nguồn gốc di truyền chủ yếu từ vùng Cận Đông, với sự pha trộn nhất định với các quần thể người châu Âu trong quá trình thiên di. Trong khi có thể có một dòng gene nhỏ từ vùng Caucasus (nơi người Khazar từng cư ngụ), nó không phải là nguồn gốc chính. Sự hình thành của cộng đồng Ashkenazi phức tạp hơn nhiều, liên quan đến những cuộc di cư từ Ý và vùng đất Y-sơ-ra-ên/Roma cổ đại dọc theo sông Rhine, rồi sau đó đến Đông Âu.

Việc giả thuyết Khazar bị một số nhóm bài Do Thái (anti-Semitic) lợi dụng để phủ nhận mối liên hệ lịch sử của người Do Thái hiện đại với vùng đất Y-sơ-ra-ên là điều chúng ta cần lên án. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được kêu gọi yêu thương và tôn trọng sự thật (Giăng 8:32), đồng thời chống lại mọi hình thức thù ghét và ngụy biện.

Lịch sử về người Khazar đặt ra một câu hỏi thú vị từ góc độ Kinh Thánh: Ai là dân sự thật của Đức Chúa Trời? Lời Chúa cho chúng ta một câu trả lời rõ ràng và sâu sắc, vượt trên mọi tranh luận về dòng máu hay sắc tộc.

1. Giao Ước Với Áp-ra-ham Và Dân Y-sơ-ra-ên Theo Xác Thịt: Đức Chúa Trời đã lập một giao ước đặc biệt với Áp-ra-ham và dòng dõi ông qua Y-sác và Gia-cốp (tức Y-sơ-ra-ên). “Ta sẽ lập giao ước cùng ngươi, cùng dòng dõi ngươi trải qua các đời, ấy là giao ước đời đời, hầu cho ta làm Đức Chúa Trời của ngươi và của dòng dõi ngươi” (Sáng Thế Ký 17:7). Dân Y-sơ-ra-ên theo xác thịt là những người thừa kế lời hứa về đất, về dòng dõi đông đúc, và quan trọng nhất, là Đấng Mê-si sẽ ra từ họ (Rô-ma 9:4-5). Họ là “dân được chọn” (ἐκλεκτός - eklektos) trong chương trình cứu chuộc đặc biệt của Đức Chúa Trời.

2. Lời Hứa Mở Rộng Cho Muôn Dân: Tuy nhiên, ngay từ đầu, giao ước với Áp-ra-ham đã mang tính chất phổ quát: “Các chi tộc nơi thế gian sẽ nhờ ngươi mà được phước” (Sáng Thế Ký 12:3). Các tiên tri liên tục loan báo về một ngày các dân ngoại sẽ được đem vào trong dân sự Đức Chúa Trời (Ê-sai 2:2-4; 49:6; Ma-la-chi 1:11). Điều này được ứng nghiệm trọn vẹn nơi Chúa Giê-xu Christ.

3. Định Nghĩa Mới Về “Dân Y-sơ-ra-ên” Trong Đấng Christ: Đây là điểm then chốt của thần học Tân Ước. Sứ đồ Phao-lô, được Chúa Thánh Linh soi dẫn, đã giảng giải rõ ràng:

“Vì người nào bề ngoài là người Giu-đa, thì không phải là người Giu-đa, và phép cắt bì làm về xác thịt ở ngoài, thì không phải là phép cắt bì; nhưng bề trong là người Giu-đa mới phải, và phép cắt bì bởi trong lòng, làm theo cách thiêng liêng, không theo chữ nghĩa, mới là phép cắt bì thật. Một người Giu-đa như vậy được khen ngợi, chẳng phải bởi loài người, bèn là bởi Đức Chúa Trời.” (Rô-ma 2:28-29).
Chữ “Giu-đa” (Ἰουδαῖος - Ioudaios) ở đây ám chỉ người thuộc về giao ước. Phao-lô nói rằng phép cắt bì thật không phải là dấu hiệu trên thân thể, mà là sự cắt bì tấm lòng (Phục Truyền 30:6), tức là sự biến đổi bởi Thánh Linh.

Hơn nữa, ông tuyên bố: “Chẳng phải vì là dòng dõi của Áp-ra-ham mà hết thảy đều là con cái của Áp-ra-ham... Ấy là không phải con cái thuộc về xác thịt là con cái Đức Chúa Trời, nhưng con cái thuộc về lời hứa thì được kể là dòng dõi của Áp-ra-ham” (Rô-ma 9:7-8). Và: “Anh em hết thảy là con cái của Đức Chúa Trời bởi đức tin trong Đức Chúa Jêsus Christ... Lại nếu anh em thuộc về Đấng Christ, thì anh em là dòng dõi của Áp-ra-ham, tức là kẻ kế tự theo lời hứa.” (Ga-la-ti 3:26, 29).

Như vậy, “dân Y-sơ-ra-ên thuộc linh” hay “dân sự thật của Đức Chúa Trời” ngày nay không còn được định nghĩa bởi sắc tộc (Do Thái, Khazar, hay bất kỳ dân tộc nào), bởi nghi lễ cắt bì, hay bởi việc tuân giữ luật pháp Môi-se. Họ là tất cả những ai, bất kỳ chủng tộc nào, đặt đức tin nơi sự chết chuộc tội và sự sống lại của Chúa Giê-xu Christ, và được tái sinh bởi Đức Thánh Linh. Hội Thánh, thân thể của Đấng Christ, là “Y-sơ-ra-ên của Đức Chúa Trời” (Ga-la-ti 6:16).

Từ nghiên cứu trên, chúng ta rút ra được những bài học thiết thực cho đức tin và đời sống hằng ngày:

1. Tập Trung Vào Chân Lý Cốt Lõi, Tránh Các Thuyết Âm Mưu: Thế giới đầy rẫy những giả thuyết lịch sử gây hoang mang, như giả thuyết Khazar bị thổi phồng. Đức tin của chúng ta không dựa trên sự chắc chắn của mọi chi tiết lịch sử thế tục, mà dựa trên sự kiện lịch sử không thể chối cãi: Chúa Giê-xu Christ đã chịu chết vì tội chúng ta, đã sống lại, và hiện đang ngự bên hữu Đức Chúa Trời. Hãy như người Bê-rê, “ngày ngày tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng” (Công Vụ 17:11). Đừng để các luận điệu gây chia rẽ làm xao lãng đại mạng lệnh rao truyền Phúc Âm.

2. Sống Với Căn Tính Đúng Đắn Trong Đấng Christ: Bạn là ai? Bạn có phải là “người Khazar” thuộc linh, một người ngoại bang được ghép vào cây ô-liu tốt (Rô-ma 11:17-24)? Hãy vui mừng và biết ơn! Căn tính quan trọng nhất của bạn không phải là quốc tịch, dân tộc, hay địa vị xã hội, mà là: “Tôi đã bị đóng đinh vào thập tự giá với Đấng Christ, mà tôi sống, không phải là tôi sống nữa, nhưng Đấng Christ sống trong tôi” (Ga-la-ti 2:20). Hãy sống xứng đáng với địa vị mới là con cái Đức Chúa Trời, là dân tộc được chọn, là chức tế lễ nhà vua (I Phi-e-rơ 2:9).

3. Yêu Thương Và Cầu Nguyện Cho Mọi Người, Bao Gồm Dân Do Thái: Lịch sử người Khazar nhắc chúng ta rằng Đức Chúa Trời luôn chủ động trong dòng chảy lịch sử các dân tộc. Chúng ta phải có cái nhìn cân bằng về dân Do Thái theo xác thịt. Họ vẫn là “người Y-sơ-ra-ên, là dân được ban cho quyền làm con nuôi, sự vinh hiển, lời giao ước, luật pháp, sự thờ phượng và lời hứa” (Rô-ma 9:4). Chúng ta không tôn thờ họ, nhưng cũng không thù ghét họ. Hãy cầu nguyện cho họ được cứu (Rô-ma 10:1), và đối xử với mọi người bằng tình yêu thương của Christ, vì mọi người đều là đối tượng của Phúc Âm.

4. Tìm Kiếm Sự Hiệp Nhất Trong Thân Thể Đấng Christ: Câu chuyện Khazar cho thấy con người có thể thay đổi tôn giáo vì động cơ chính trị. Nhưng đức tin thật đến từ sự biến đổi của lòng (Giê-rê-mi 31:33). Trong Hội Thánh, chúng ta được kêu gọi hiệp một (Ê-phê-sô 4:3-6). Sự hiệp một ấy không dựa trên cùng một dòng máu hay văn hóa, mà dựa trên “một Chúa, một đức tin, một phép báp-têm” (Ê-phê-sô 4:5). Hãy vượt qua mọi rào cản “Hy Lạp hay Giu-đa... cắt bì hay không cắt bì... man di hay Sy-the” (Cô-lô-se 3:11) để yêu thương và phục vụ nhau.

Người Khazar là một chương thú vị trong lịch sử thế giới, minh họa cho sự phức tạp của các dòng chảy văn hóa và tôn giáo. Tuy nhiên, đối với Cơ Đốc nhân, chân lý vượt trên mọi huyền thoại và tranh luận lịch sử. Lời Đức Chúa Trời xác định rõ rằng dân sự thật của Ngài ngày nay là Hội Thánh phổ thông - gồm mọi người từ mọi dân tộc, chi phái, tiếng nói đã được chuộc bởi huyết Chiên Con (Khải Huyền 5:9). Cho dù tổ tiên xác thịt của chúng ta là ai đi nữa - Do Thái, Khazar, Việt Nam, hay bất cứ dân tộc nào - thì trong Đấng Christ, chúng ta đều trở nên “một người mới” (Ê-phê-sô 2:15), là con cái của lời hứa.

Hãy giữ vững đức tin nơi Đấng Christ, là nền tảng duy nhất cho sự cứu rỗi và căn tính vĩnh cửu của chúng ta. Hãy dùng đời sống mình để làm chứng cho tình yêu và ân điển vượt trên mọi biên giới chủng tộc và lịch sử của Đức Chúa Trời. “Tại đây không còn phân biệt Giu-đa hoặc Hy Lạp; không còn phân biệt tôi mọi hoặc tự chủ; không còn phân biệt nam hoặc nữ; vì trong Đức Chúa Jêsus Christ, anh em thảy đều làm một” (Ga-la-ti 3:28).