Các thầy thượng tế là ai?

Trong hành trình tìm hiểu Lời Chúa, việc nắm rõ bối cảnh lịch sử, văn hóa và tôn giáo của thời đại Kinh Thánh là vô cùng quan trọng. Một trong những nhóm nhân vật quyền lực và thường xuyên xuất hiện, đặc biệt trong các sách Phúc Âm và sách Công Vụ, chính là các “thầy thượng tế”. Họ là ai? Chức vụ của họ bắt nguồn từ đâu? Và tại sao họ lại có vai trò then chốt trong câu chuyện cứu chuộc của Chúa Giê-xu Christ? Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khảo sát kỹ lưỡng về chức thượng tế, từ nguồn gốc trong Cựu Ước cho đến sự biến chất của nó trong thời Tân Ước, và rút ra những bài học thiết thực cho đời sống đức tin của chúng ta ngày nay.

Chức thượng tế (High Priest) có nguồn gốc thần thiết từ thời kỳ Xuất Ê-díp-tô Ký, khi Đức Chúa Trời thiết lập giao ước với dân Y-sơ-ra-ên và lập ra chức tế lễ. Trong tiếng Hê-bơ-rơ, thượng tế là “Kohen Gadol” (כֹּהֵן גָּדוֹל), nghĩa đen là “thầy tế lễ lớn” hay “thầy tế lễ cả”. Trong tiếng Hy Lạp (ngôn ngữ của Tân Ước), từ được dùng là “Archiereus” (ἀρχιερεύς), ghép từ “arche” (nguyên thủy, đứng đầu) và “hiereus” (thầy tế lễ).

Theo luật pháp Môi-se, chức thượng tế được thiết lập cho dòng dõi A-rôn, anh của Môi-se (Xuất Ê-díp-tô Ký 28:1). Đây là một chức vụ suốt đời và duy nhất, có những đặc quyền và trách nhiệm đặc biệt mà không thầy tế lễ thường nào có:

• Đại diện tối cao trước mặt Đức Chúa Trời: Chỉ một mình thượng tế được phép vào Nơi Chí Thánh, một lần trong năm vào Ngày Chuộc Tội (Lê-vi Ký 16), để rưới huyết chuộc tội cho chính mình và cho cả dân sự (Lê-vi Ký 16:11-16).
• Mặc bộ áo thánh: Ê-phót, bảng đeo ngực có U-rim và Thu-mim, cùng tấm thẻ trên mũ có khắc chữ “Thánh khiết cho Đức Giê-hô-va” (Xuất Ê-díp-tô Ký 28).
• Là trung gian tối cao: Ông là cầu nối giữa Đức Chúa Trời thánh khiết và dân sự phạm tội, biểu tượng cho sự cần thiết của một Đấng Trung Bảo toàn hảo (Hê-bơ-rơ 5:1; 8:1-6).

Đến thời kỳ giữa hai Giao Ước (khoảng 400 năm trước Chúa giáng sinh) và đặc biệt là thời Tân Ước, chức vụ thượng tế đã có những thay đổi lớn về bản chất và tính cách.

1. Từ Chức Vụ Suốt Đời Sang Chức Vụ Chính Trị: Dưới thời các vua ngoại bang (Hy Lạp, Rô-ma), chức thượng tế thường được bán cho người trả giá cao nhất hoặc được bổ nhiệm bởi chính quyền thực dân. Điều này dẫn đến tình trạng có nhiều người cùng lúc hoặc liên tiếp giữ chức vụ này. Vì vậy, trong Tân Ước, chúng ta thấy cụm từ số nhiều “các thầy thượng tế” xuất hiện rất nhiều (Ma-thi-ơ 2:4; 16:21; 20:18; 26:3, 26:14; 27:1; Mác 8:31; Lu-ca 9:22; 22:2, v.v...). Họ là ai?

• Đương kim Thượng Tế: Người đang tại vị (như Cai-phe thời Chúa Giê-xu chịu nạn – Ma-thi-ơ 26:3).
• Các cựu Thượng Tế: Những người đã từng giữ chức vụ nhưng đã bị phế truất, nhưng vẫn giữ ảnh hưởng lớn trong tầng lớp lãnh đạo (ví dụ: An-ne, cha vợ Cai-phe – Lu-ca 3:2; Giăng 18:13).
• Các thành viên chủ chốt trong gia tộc thượng tế: Thường là con trai hoặc người thân của thượng tế đương nhiệm, nắm giữ các vị trí quan trọng trong Sanh-đrin (Tòa Công Luận Tối Cao).

2. Tập Đoàn Quyền Lực và Giàu Có: Họ trở thành một giới tinh hoa tôn giáo-chính trị, giàu có nhờ vào việc buôn bán trong đền thờ (biến “nhà Cha” thành “cái quán buôn bán” – Ma-thi-ơ 21:12-13; Giăng 2:14-16) và thường xuyên cấu kết với chính quyền Rô-ma để duy trì địa vị. Sự thánh khiết và lòng kính sợ Đức Chúa Trời thường bị thay thế bằng quyền lực, địa vị và lợi ích cá nhân.

Khi đọc các sách Phúc Âm, chúng ta thấy các thầy thượng tế là lực lượng chủ chốt, thậm chí là đầu não, trong việc chống đối, bắt bớ, xét xử và cuối cùng là đòi giết Chúa Giê-xu.

1. Thù Địch và Chống Đối: Ngay từ đầu chức vụ, Chúa Giê-xu đã đụng chạm đến quyền lợi và uy tín của họ. Sự giảng dạy đầy uy quyền của Ngài (Ma-thi-ơ 7:28-29), những phép lạ chữa lành trong ngày Sa-bát, và đặc biệt là việc thanh tẩy đền thờ đã trực tiếp thách thức hệ thống mà họ kiểm soát. Họ tìm mọi cách bắt bẻ, gài bẫy Ngài bằng lời nói (Ma-thi-ơ 21:23-27; 22:15-22).

2. Âm Mưu và Phiên Tòa Bất Hợp Pháp: Chính họ là những người chủ mưu âm mưu giết Chúa Giê-xu (Ma-thi-ơ 26:3-4). Phiên tòa xét xử Chúa Giê-xu diễn ra tại nhà thượng tế Cai-phe vào ban đêm – điều trái với luật pháp Do Thái (Ma-thi-ơ 26:57-68). Tại đây, thượng tế Cai-phe đã dùng câu hỏi then chốt: “Ta buộc ngươi chỉ Đức Chúa Trời hằng sống mà nói cho chúng ta, ngươi có phải là Đấng Christ, Con Đức Chúa Trời chăng?” (Ma-thi-ơ 26:63). Khi Chúa Giê-xu xác nhận (“Chính ngươi đã nói đó” – câu 64), Cai-phe đã xé áo mình và kết tội Ngài phạm thượng, một tội đáng chết theo luật (Lê-vi Ký 24:16).

3. Áp Lực Lên Phi-lát và Chối Bỏ Đấng Mê-si: Họ là những người tích cực nhất trong việc hô hào đám đông đòi đóng đinh Chúa Giê-xu và thả Ba-ra-ba (Ma-thi-ơ 27:20-22). Lời tuyên bố của họ: “Chúng tôi chẳng có vua nào khác hơn Sê-sa!” (Giăng 19:15) là sự chối bỏ trắng trợn Đấng Mê-si, vị Vua thật của dân tộc họ.

4. Tiếp Tục Bách Hại Hội Thánh: Sau khi Chúa phục sinh và Hội Thánh ra đời, chính các thầy thượng tế tiếp tục là những kẻ bách hại dữ dội nhất, bắt bớ các sứ đồ (Công Vụ 4:1-3; 5:17-18; 7:1), và ủng hộ việc giết Ê-tiên (Công Vụ 7:54-60).

Ma-thi-ơ 27:20 – “Song các thầy tế lễ cả và các trưởng lão dỗ chúng xin tha tên Ba-ra-ba và giết Đức Chúa Jêsus.”

Sách Hê-bơ-rơ đưa ra sự đối chiếu đầy đủ và sâu sắc nhất giữa chức tế lễ cũ dưới thời Cựu Ước (với các thượng tế bất toàn) và chức thượng tế trọn vẹn, đời đời của Chúa Giê-xu Christ.

• Thượng tế loài người: Phải dâng của lễ chuộc tội cho chính mình trước, rồi mới cho dân chúng; bị giới hạn bởi sự chết nên chức vụ không tồn tại mãi (Hê-bơ-rơ 7:23-24).
• Chúa Giê-xu – Thượng Tế Thượng Phẩm: Ngài là “thượng tế của chúng ta” (Hê-bơ-rơ 3:1; 4:14-15). Ngài “thánh, không tội, không ô uế, biệt khỏi kẻ có tội” (Hê-bơ-rơ 7:26). Ngài không cần dâng tế lễ cho chính mình, vì Ngài vô tội. Chính Ngài đã dâng chính mình Ngài làm của lễ một lần đủ cả, bằng huyết báu của chính mình, mà vào nơi chí thánh trên trời (Hê-bơ-rơ 9:11-12). Chức tế lễ của Ngài thuộc “phẩm trật Mên-chi-xê-đéc”, đời đời, không lệ thuộc vào dòng dõi A-rôn (Hê-bơ-rơ 5:6; 7:1-28).

Việc nghiên cứu về các thầy thượng tế không chỉ là kiến thức lịch sử, mà còn mang lại những bài học cảnh tỉnh và khích lệ sâu sắc:

1. Cảnh Giác Với “Tinh Thần Thượng Tế” Trong Lòng: Chúng ta cần xét lòng mình, đề phòng tinh thần tự tôn, hình thức, hám quyền lực và lợi lộc trong đời sống thuộc linh. Có khi nào chúng ta, trong vai trò lãnh đạo hay phục vụ Hội Thánh, lại vô tình coi trọng nghi lễ, địa vị, sự kiểm soát hơn mối tương giao chân thật với Chúa và tình yêu thương đối với anh em không? Sự thánh khiết thật bắt đầu từ tấm lòng, không phải từ chức vụ.

2. Trân Quy Chúa Giê-xu Là Thượng Tế Đời Đời Của Chúng Ta: Chúng ta không cần một thầy tế lễ trần gian nào làm trung gian nữa. Chúng ta có một Thượng Tế vĩ đại đang ngồi bên hữu Đức Chúa Trời (Hê-bơ-rơ 8:1). Ngài cảm thương sự yếu đuối chúng ta (Hê-bơ-rơ 4:15), cầu thay cho chúng ta (Hê-bơ-rơ 7:25), và mở đường cho chúng ta đến thẳng với Đức Chúa Trời. Hãy mạnh dạn, bằng đức tin, đến gần Ngôi Ân Điển mỗi ngày.

Hê-bơ-rơ 4:16 – “Vậy, chúng ta hãy vững lòng đến gần ngôi ơn phước, hầu cho được thương xót và tìm được ơn để giúp chúng ta trong thì giờ có cần dùng.”

3. Sống Với Tư Cách “Vương Quốc Thầy Tế Lễ”: Tân Ước dạy rằng mọi tín hữu đều là “thầy tế lễ nhà vua” (I Phi-e-rơ 2:9, Khải Huyền 1:6; 5:10). Điều này không có nghĩa chúng ta thay thế chức vụ độc nhất của Chúa Giê-xu, nhưng có nghĩa chúng ta được kêu gọi để:

• Dâng của lễ thuộc linh: Là thân thể, sự ngợi khen, việc lành và sự hi sinh (Rô-ma 12:1; Hê-bơ-rơ 13:15-16).
• Cầu thay: Như những thầy tế lễ, chúng ta có đặc quyền cầu thay cho người khác (I Ti-mô-thê 2:1).
• Rao truyền Phúc Âm: Làm chứng về Đấng đã gọi chúng ta từ nơi tối tăm đến nơi sáng láng lạ lùng (I Phi-e-rơ 2:9).

Các thầy thượng tế trong thời Chúa Giê-xu là một tập đoàn quyền lực đã đánh mất bản chất thánh khiết và sứ mệnh trung gian thật. Họ trở thành biểu tượng của sự chống đối thuộc linh, của tôn giáo hình thức và quyền lực con người. Tuy nhiên, ngay trong sự sa ngã của họ, Đức Chúa Trời vẫn hành động để làm trọn kế hoạch cứu chuộc của Ngài. Sự thất bại của chức tế lễ A-rôn càng làm bật lên sự toàn hảo và vinh hiển của Chúa Giê-xu Christ, Thượng Tế Thượng Phẩm đời đời theo phẩm trật Mên-chi-xê-đéc.

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được mời gọi vừa học bài học cảnh giác từ lịch sử, vừa bước đi trong ân điển mới của giao ước mới. Chúng ta không còn lệ thuộc vào một hệ thống tế lễ trần gian đầy khiếm khuyết, nhưng có thể trực tiếp đến với Đức Chúa Trời qua Chúa Giê-xu, và sống cuộc đời phục vụ Ngài với tư cách là thầy tế lễ thánh cho Ngài. Hãy để đời sống chúng ta luôn quy hướng về Đấng Thượng Tế duy nhất và trọn vẹn của linh hồn chúng ta.