Tại Sao Ê-li Phải Trở Lại Trước Thời Kỳ Cuối Cùng (Ma-la-chi 4:5-6)?
Lời tiên tri cuối cùng trong Cựu Ước kết thúc không phải với một lời chúc phúc chung chung, mà với một lời hứa đặc biệt về sự trở lại của một nhân vật lịch sử: Ê-li. Ma-la-chi 4:5-6 (Kinh Thánh Truyền Thống 1925) chép: “Nầy, ta sẽ sai tiên tri Ê-li đến cùng các ngươi, trước ngày lớn và đáng sợ của Đức Giê-hô-va chưa đến. Người sẽ làm cho lòng cha trở lại cùng con cái, lòng con cái trở lại cùng cha, kẻo ta đến lấy sự rủa sả mà đánh đất nầy.” Lời tiên tri này đặt ra những câu hỏi thần học quan trọng: Tại sao lại là Ê-li? Sự trở lại này có ý nghĩa gì? Và nó liên hệ thế nào đến chương trình cứu chuộc của Đức Chúa Trời trước thời kỳ cuối cùng? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá bản chất, mục đích và sự ứng nghiệm của lời tiên tri quan trọng này.
I. Bối Cảnh và Ngôn Ngữ của Lời Tiên Tri Ma-la-chi
Sách Ma-la-chi được viết vào khoảng thế kỷ thứ 5 TCN, sau thời kỳ lưu đày, khi dân Y-sơ-ra-ên đã trở về nhưng đức tin đang nguội lạnh, hình thức và thiếu sự kính sợ thật. Lời tiên tri về Ê-li xuất hiện như một tia hy vọng cuối cùng, một lời hứa về sự can thiệp thiêng liêng trước khi “ngày lớn và đáng sợ của Đức Giê-hô-va” (יוֹם יְהוָה הַגָּדוֹל וְהַנּוֹרָא, Yom YHWH ha-gadol ve-ha-nora) ập đến. Trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ “trở lại” (שׁוּב, shuv) được sử dụng ba lần trong hai câu này: Ê-li sẽ “đến” (nghĩa đen là “quay trở lại”), và ông sẽ làm cho lòng “trở lại”. Điều này nhấn mạnh chủ đề chính của sứ điệp: sự phục hồi (restoration). Đây không phải là một sự xuất hiện mới, mà là một sự quay trở lại có mục đích.
II. Tại Sao Lại Là Tiên Tri Ê-li? Ý Nghĩa Biểu Tượng
Để hiểu tại sao Ê-li được chọn, chúng ta phải xem xét chức vụ và tính cách của ông trong Kinh Thánh.
1. Ê-li – Đấng Bảo Vệ Giao Ước và Sự Thờ Phượng Thuần Khiết: Tên Ê-li (אֵלִיָּהוּ, Eliyahu) có nghĩa là “Đức Giê-hô-va là Đức Chúa Trời tôi”. Ông nổi bật trong cuộc đối đầu trên núi Cạt-mên (I Các Vua 18), nơi ông kêu gọi dân chúng quyết định: “Nếu Đức Giê-hô-va là Đức Chúa Trời, hãy theo Ngài; còn nếu Ba-anh là Đức Chúa Trời, hãy theo hắn!” (câu 21). Ê-li đại diện cho việc tái lập giao ước, gọi dân sự trở lại với sự thờ phượng độc thần thuần khiết, chống lại sự hòa trộn tôn giáo và thờ hình tượng – những vấn đề mà Ma-la-chi cũng đang đối mặt.
2. Ê-li – Quyền Năng và Sự Phán Xét: Chức vụ của Ê-li gắn liền với các phép lạ quyền năng (ngăn mưa, khiến lửa từ trời giáng xuống) và sự phán xét công bình. Ông báo trước về “ngày lớn và đáng sợ”, một ngày của sự phán xét. Sự hiện diện của ông báo hiệu một sự thanh tẩy và phân rẽ.
3. Ê-li – Sự Chuyển Giao và Kế Thừa: Ê-li không chết mà được cất lên trời trong cơn gió lốc (II Các Vua 2:11). Sự ra đi kỳ diệu này để lại câu hỏi về một sự trở lại tiềm năng. Ông trao lại chức vụ cho Ê-li-sê, biểu tượng cho sự kế thừa của lời tiên tri. Trong tư tưởng Do Thái, việc Ê-li trở lại để hoàn tất công việc hoặc giải quyết những tranh luận pháp lý trở nên phổ biến.
III. Sự Ứng Nghiệm: “Ê-li” Là Ai?
Tân Ước làm sáng tỏ lời tiên tri này một cách rõ ràng, nhưng với một góc nhìn thần học sâu sắc.
1. Sự Ứng Nghiệm Trong Chức Vụ của Giăng Báp-tít: Thiên sứ báo tin về sự ra đời của Giăng đã trích dẫn trực tiếp Ma-la-chi 4:6: “Người sẽ đi trước mặt Chúa, có tâm thần quyền phép của Ê-li, đặng làm cho lòng cha trở lại cùng con cái, kẻ loạn nghịch trở về sự khôn ngoan của người công bình, đặng sửa soạn cho Chúa một dân sẵn lòng.” (Lu-ca 1:17). Chính Chúa Giê-xu đã xác nhận điều này: “Và nếu các ngươi muốn chịu hiểu, thì ấy là Ê-li, là đấng phải đến.” (Ma-thi-ơ 11:14). Và Ngài giải thích rõ hơn sau khi hiện ra với Môi-se và Ê-li trên núi hóa hình: “Song ta nói cùng các ngươi: Ê-li đã đến rồi, người ta không nhận biết, mà đãi người theo ý mình muốn… Môn đồ bèn hiểu rằng Ngài nói đó là chỉ về Giăng Báp-tít.” (Ma-thi-ơ 17:12-13).
2. Phân Biệt Giữa “Tinh Thần” và “Con Người”: Điều quan trọng là Kinh Thánh nói Giăng Báp-tít đến “trong tâm thần và quyền phép của Ê-li” (Lu-ca 1:17), chứ không phải là Ê-li theo nghĩa đen tái sanh. Giăng mặc lấy vai trò và chức vụ của Ê-li: ông mặc áo lông lạc đà (như Ê-li mặc áo choàng da – II Các Vua 1:8), sống trong đồng vắng, và rao giảng một sứ điệp mạnh mẽ về sự ăn năn và sự phán xét sắp đến, để dọn đường cho Chúa (Ma-thi-ơ 3:1-3). Ông là “tiếng kêu trong đồng vắng” được Ê-sai tiên tri (Ê-sai 40:3).
3. Sự Ứng Nghiệm Trọn Vẹn và Tương Lai: Tuy nhiên, có một khía cạnh mà chức vụ của Giăng Báp-tít chưa ứng nghiệm trọn vẹn: ông đã không “làm cho lòng cha trở lại cùng con cái” trên bình diện toàn dân. Dân Y-sơ-ra-ên nói chung đã không tiếp nhận Đấng Mê-si. Vì thế, nhiều nhà giải kinh Tin Lành tin rằng lời tiên tri này có một sự ứng nghiệm kép:
- Ứng nghiệm đầu tiên (partial fulfillment): Trong chức vụ của Giăng Báp-tít, để dọn đường cho Chúa Giê-xu trong lần đến thứ nhất.
- Ứng nghiệm cuối cùng (eschatological fulfillment): Trong thời kỳ cuối cùng, một nhân vật mang “tinh thần và quyền phép của Ê-li” (có thể là hai nhân chứng trong Khải Huyền 11:3-12) sẽ xuất hiện trước ngày Chúa tái lâm, để thực hiện trọn vẹn sứ mạng kêu gọi sự ăn năn và làm chứng quyền năng giữa cơn đại nạn.
IV. Mục Đích Của Sự Trở Lại: “Làm Cho Lòng Cha Trở Lại Cùng Con Cái”
Cụm từ này là chìa khóa để hiểu mục đích thần học của sự trở lại Ê-li.
1. Phục Hồi Mối Quan Hệ Gia Đình: Trên bình diện tự nhiên, nó nói đến sự hàn gắn những rạn nứt trong gia đình, đặc biệt là giữa các thế hệ. Thời Ma-la-chi, các gia đình tan vỡ vì ly dị và thiếu trung tín (Ma-la-chi 2:14-16). Sự phục hồi xã hội bắt đầu từ sự lành mạnh của gia đình.
2. Phục Hồi Mối Quan Hệ Giao Ước: Trên bình diện thuộc linh, “các cha” có thể hiểu là các tổ phụ (Áp-ra-ham, Y-sác, Gia-cốp) và “con cái” là dân Y-sơ-ra-ên đương thời đang lìa bỏ giao ước. Ê-li đến để kêu gọi dân “trở lại” (שׁוּב, shuv – cũng có nghĩa là “ăn năn”) với mối quan hệ giao ước với Đức Chúa Trời, là Cha thiêng liêng của họ. Đây chính là sứ điệp căn bản của Giăng Báp-tít: “Các ngươi phải ăn năn, vì nước thiên đàng đã đến gần!” (Ma-thi-ơ 3:2).
3. Ngăn Chặn Sự Rủa Sả: Mục đích tối hậu là “kẻo ta đến lấy sự rủa sả mà đánh đất nầy.” Sự ăn năn và phục hồi là con đường duy nhất để tránh khỏi sự phán xét công bình của Đức Chúa Trời trong “ngày lớn và đáng sợ”. Điều này cho thấy lòng thương xót của Đức Chúa Trời: Ngài luôn ban cho cơ hội cuối cùng, sai sứ giả cuối cùng đến để kêu gọi con người quay đầu trước khi đoán phạt.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay
Lời tiên tri về Ê-li không chỉ là lịch sử hay tương lai, mà có những bài học thiết thực cho Hội Thánh hôm nay.
1. Sống Với Tinh Thần Của Ê-li: Mỗi Cơ Đốc nhân được kêu gọi trở nên người “dọn đường” cho Chúa trong thế giới mình đang sống. Điều này có nghĩa là:
- Can đảm bênh vực chân lý: Như Ê-li đứng về phía Đức Giê-hô-va giữa thời đại thờ đa thần, chúng ta cần can đảm làm chứng về Đấng Christ là Con Đường duy nhất trong một thế giới tương đối hóa chân lý.
- Kêu gọi sự ăn năn: Trọng tâm chức vụ của chúng ta không phải là văn hóa hay triết lý, mà là rao giảng sự ăn năn và đức tin nơi Chúa Giê-xu (Công vụ 20:21).
- Sống đời sống tách biệt thánh: Ê-li sống đơn giản, không bị ràng buộc bởi hệ thống thế gian. Chúng ta được kêu gọi sống trong thế gian nhưng không thuộc về thế gian.
2. Góp Phần Vào Sự Phục Hồi Các Mối Quan Hệ Gia Đình: Chúng ta có trách nhiệm tích cực xây dựng và hàn gắn gia đình mình.
- Cha mẹ: Hãy dẫn dắt con cái trở lại với Chúa bằng gương mẫu, sự dạy dỗ trong tình yêu thương và kỷ luật (Ê-phê-sô 6:4).
- Con cái: Hãy vâng lời và tôn kính cha mẹ (Ê-phê-sô 6:1-2), ngay cả khi đã trưởng thành.
- Cầu nguyện cho gia đình: Dùng quyền năng cầu thay để đánh động lòng của những thành viên chưa tin Chúa.
3. Chuẩn Bị Cho Ngày Của Chúa: Ê-li nhắc chúng ta rằng có một “ngày lớn và đáng sợ” đang đến – ngày Chúa Giê-xu tái lâm để phán xét. Ứng dụng của chúng ta là:
- Sống trong sự tỉnh thức và sẵn sàng: (Ma-thi-ơ 24:42-44).
- Trung tín trong sự làm chứng: Như Ê-li và Giăng Báp-tít, chúng ta được giao phó sứ mạng làm chứng cho dân ngoại và thế hệ sau về ơn cứu chuộc trong Đấng Christ.
- Giữ lấy mối tương giao với Chúa: Sự “trở lại” quan trọng nhất là sự trở lại thường xuyên với Chúa trong sự ăn năn, cầu nguyện và vâng phục.
Kết Luận
Lời tiên tri về sự trở lại của Ê-li trong Ma-la-chi 4:5-6 là một mắt xích quan trọng nối kết Cựu Ước và Tân Ước, đồng thời hướng về tương lai cánh chung. Nó cho thấy sự nhất quán trong chương trình của Đức Chúa Trời: Ngài luôn sai những sứ giả đi trước để dọn lòng dân sự, kêu gọi sự ăn năn và phục hồi mối quan hệ giao ước, nhằm mục đích tối thượng là cứu vớt chứ không muốn hủy diệt. Sự ứng nghiệm nơi Giăng Báp-tít khẳng định Chúa Giê-xu chính là Đấng Mê-si mà cả dân tộc trông đợi, và sự ứng nghiệm sau cùng nhắc nhở Hội Thánh về sự cấp bách của sứ mạng trong thời kỳ cuối cùng.
Lời hứa này là lời hứa về sự chuẩn bị và cơ hội cuối cùng. Ngày nay, Thánh Linh Đức Chúa Trời vẫn đang hành động với “tâm thần và quyền phép của Ê-li” qua Hội Thánh, để kêu gọi mọi người ăn năn, hàn gắn những điều tan vỡ, và chuẩn bị tấm lòng cho ngày trọng đại của Chúa. Ước mong mỗi chúng ta không chỉ hiểu biết lời tiên tri này, mà còn sống với tâm thần của những người “dọn đường”, tích cực tham gia vào công cuộc phục hồi vĩ đại mà Đức Chúa Trời đang thực hiện trước ngày Con Ngái trở lại trong vinh quang.