Kinh Cựu Ước có dạy về Chúa Ba Ngôi không?

Giáo lý về Chúa Ba Ngôi—Đức Chúa Trời hiện hữu đời đời trong ba Thân vị: Đức Chúa Cha, Đức Chúa Con (Ngôi Lời), và Đức Thánh Linh, đồng bản thể, quyền năng và vinh hiển—thường được xem như một mặc khải trọn vẹn của Tân Ước. Tuy nhiên, một câu hỏi thần học quan trọng và sâu sắc được đặt ra: Liệu Kinh Thánh Cựu Ước, được viết trước khi Chúa Giê-xu giáng sinh, có chứa đựng những manh mối, hình bóng và sự dạy dỗ về thực tại Ba Ngôi này không? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào bản văn Cựu Ước, khảo sát ngôn ngữ Hê-bơ-rơ, các biểu tượng và lời tiên tri để tìm câu trả lời: Có, Cựu Ước không trình bày giáo lý Ba Ngôi một cách minh nhiên và có hệ thống như Tân Ước, nhưng nó chứa đầy những dấu hiệu mạnh mẽ, những gợi ý thần học sâu sắc và những nền tảng vững chắc cho mặc khải trọn vẹn sau này.

Mọi nghiên cứu phải bắt đầu từ lời tuyên xưng nền tảng của đức tin Y-sơ-ra-ên: "Hỡi Y-sơ-ra-ên! hãy nghe: Giê-hô-va Đức Chúa Trời chúng ta là Giê-hô-va có một không hai" (Phục-truyền Luật-lệ Ký 6:4). Từ "một" ở đây trong tiếng Hê-bơ-rơ là "echad" (אֶחָד). Từ này không chỉ sự đơn độc tuyệt đối, mà thường diễn tả sự hiệp nhất phức hợp. Ví dụ, trong Sáng-thế Ký 2:24, người nam và người nên sẽ trở nên "một (echad) thịt". Sự hiệp nhất này bao hàm nhiều thân vị. Điều này mở ra cánh cửa đầu tiên để hiểu về bản thể Đức Chúa Trời: một sự hiệp nhất trọn vẹn nhưng có thể chứa đựng sự đa dạng trong chính mình.

Hơn nữa, danh từ chính dùng để chỉ Đức Chúa Trời trong phần mở đầu Kinh Thánh là "Elohim" (אֱלֹהִים). Đây là một danh từ số nhiều, nhưng đi với động từ ở số ít. Ví dụ: "Ban đầu Đức Chúa Trời (Elohim - số nhiều) dựng nên (bara - động từ số ít) trời đất" (Sáng-thế Ký 1:1). Ngữ pháp Hê-bơ-rơ cho phép dạng số nhiều này để chỉ sự trang trọng, vĩ đại (pluralis majestatis), nhưng nó cũng tạo nên một sự căng thẳng thần học thú vị, phù hợp với cách dùng echad, gợi ý về một sự phong phú nội tại trong bản thể của Đấng Tạo Hóa duy nhất.

Ngay từ những câu đầu tiên, Thần của Đức Chúa Trời đã xuất hiện như một Thân vị tác động riêng biệt: "Vả, đất là vô hình và trống không, sự mờ tối ở trên mặt vực; Thần của Đức Chúa Trời vận hành trên mặt nước" (Sáng-thế Ký 1:2). Từ "Thần" trong tiếng Hê-bơ-rơ là "Ruach" (רוּחַ), vừa có nghĩa là "gió", "hơi thở", vừa là "thần linh". "Ruach Elohim" không phải là một lực lượng vô tri, mà là Đấng "vận hành" (merachephet - bay lượn, ấp ủ) một cách sống động và sáng tạo. Sự hiện diện này được nhắc lại xuyên suốt Cựu Ước: Thần khí ban sức lực cho các quan xét (Các-quan-xét 3:10), cảm thúc các tiên tri (Ê-xê-chi-ên 2:2), và tạo nên lòng kính sợ Chúa nơi Đấng Mê-si (Ê-sai 11:2). Thánh Linh được mô tả như một Đấng có thể bị buồn rầu (Ê-sai 63:10), một đặc tính của một Thân vị.

Cựu Ước nhiều lần nhân cách hóa "Lời" và "Sự Khôn Ngoan" của Đức Chúa Trời, trình bày chúng như những thực thể có cá tính độc lập nhưng xuất phát từ chính Đức Chúa Trời.

• Lời Phán (Davar): Lời Đức Chúa Trời không chỉ là âm thanh, mà có quyền năng sáng tạo và hành động. "Đức Chúa Trời phán rằng: Phải có sự sáng; thì có sự sáng" (Sáng-thế Ký 1:3). Lời Chúa được mô tả là "sắc, hơn mọi gươm hai lưỡi" (ví dụ trong thơ của Đa-vít, ý tưởng này dẫn đến Hê-bơ-rơ 4:12). Trong Thi-thiên 33:6, "Các từng trời được làm nên bởi lời của Đức Giê-hô-va". Lời ấy gần như là một phương tiện hay một Thân vị thực thi ý chỉ của Đức Chúa Trời.
• Sự Khôn Ngoan (Chokmah): Đây là một chủ đề nổi bật trong sách Châm-ngôn, đặc biệt Chương 8. Sự Khôn Ngoan được nhân cách hóa mạnh mẽ, tự xưng: "Đức Giê-hô-va đã có tôi (Khôn Ngoan) từ buổi ban đầu... Từ đời đời tôi đã được xức dầu, từ thuở khởi nguyên... Khi Ngài lập các từng trời, có tôi ở đó... Tôi là con trưởng của Ngài" (Châm-ngôn 8:22-30, lược thuật). Khôn Ngoan hiện hữu từ trước muôn đời, đồng lao với Đức Chúa Trời trong công trình sáng tạo, và là nguồn của sự sống và ân điển. Mô tả này vang vọng mạnh mẽ đến Ngôi Lời (Logos) trong Giăng 1:1-3.

Đây có lẽ là một trong những bằng chứng mạnh mẽ nhất trong Cựu Ước về sự hiện diện của Con Đức Chúa Trời trước khi nhập thể. "Thiên sứ của Đức Giê-hô-va" (Malak YHWH) không phải là một thiên sứ thông thường. Trong nhiều phân đoạn, vị này được đồng nhất với chính Đức Giê-hô-va và cũng được phân biệt với Đức Giê-hô-va.

• Tại Bụi Gai Cháy: "Thiên sứ của Đức Giê-hô-va" hiện ra với Môi-se (Xuất Ê-díp-tô Ký 3:2), nhưng ngay sau đó, "Đức Chúa Trời phán rằng: Ta là Đức Chúa Trời của tổ phụ ngươi" (câu 6). Thiên sứ ấy phán: "Ta là Đấng Tự Hữu Hằng Hữu (YHWH)" (câu 14).
• Tại Sông Gia-bốc: Gia-cốp vật lộn với một "Người" mà ông nhận ra là chính Đức Chúa Trời (Sáng-thế Ký 32:24-30). Ông đặt tên nơi đó là Phê-ni-ên, nghĩa là "tôi đã thấy Đức Chúa Trời mặt đối mặt".
• Lời Tiên Tri về Sự Giáng Sinh của Đấng Mê-si: Tiên tri Mi-chê nói về nơi sinh của Đấng cai trị Y-sơ-ra-ên, và gọi Ngài là "Đấng ra từ đời trước, từ các ngày đời đời" (Mi-chê 5:2). Đấng ấy vừa có nguồn gốc vĩnh cửu, vừa được "sanh ra" tại Bết-lê-hem. Ê-sai gọi Đấng Mê-si là "Đức Chúa Trời Quyền năng, Cha đời đời, Chúa Bình an" (Ê-sai 9:5), một danh hiệu chỉ có thể áp dụng cho chính Đức Chúa Trời.

Các học giả Kinh Thánh thường xem "Thiên sứ của Đức Giê-hô-va" này như một sự "hiện thấy trước" (christophany) của Ngôi Lời, Chúa Giê-xu Christ, trước khi Ngài nhập thể làm người.

Một số phân đoạn Cựu Ước trình bày ba Thân vị một cách rõ ràng:

• Sáng-thế Ký 1:26: "Đức Chúa Trời phán rằng: Chúng ta hãy làm nên loài người như hình ta và theo tượng ta". Đại từ "chúng ta" số nhiều này là đáng chú ý. Nó không thể chỉ nói đến các thiên sứ, vì loài người được dựng nên theo hình và tượng của Đức Chúa Trời, không phải hình thiên sứ. Điều này gợi ý một sự thảo luận trong chính Ba Ngôi Đức Chúa Trời.
• Lời Chúc Phước Ba Lần (Dân-số Ký 6:24-26): "Nguyện Đức Giê-hô-va ban phước cho ngươi và phù hộ ngươi! Nguyện Đức Giê-hô-va chiếu sáng mặt Ngài trên ngươi và làm ơn cho ngươi! Nguyện Đức Giê-hô-va đoái xem ngươi và ban bình an cho ngươi!" Lời chúc phước ba phần này, mỗi phần nhấn mạnh một khía cạnh của ân điển Chúa, được nhiều nhà giải kinh xem như hình bóng của ân điển đến từ Cha, Con và Thánh Linh.
• Ê-sai 48:16: Đấng Mê-si phán: "Từ lúc đầu, ta đã chẳng nói cách kín giấu; từ khi có việc ấy, ta đã có mặt tại đó. Bây giờ, Chúa Giê-hô-va đã sai ta và Thần của Ngài". Câu này phân biệt rõ ràng: "Ta" (Đấng Mê-si), "Chúa Giê-hô-va" (Đức Chúa Cha), và "Thần của Ngài" (Đức Thánh Linh).
• Ê-sai 61:1: "Thần của Chúa Giê-hô-va ngự trên ta; vì Đức Giê-hô-va đã xức dầu cho ta đặng giảng tin lành cho kẻ khó nghèo". Lời này được chính Chúa Giê-xu trích dẫn và áp dụng cho Ngài (Lu-ca 4:18), cho thấy sự hiệp một của Ba Ngôi trong chức vụ cứu rỗi: Thánh Linh ngự trên Con, được Cha xức dầu.

Hiểu biết về sự mặc khải tiệm tiến của Chúa Ba Ngôi trong Cựu Ước không chỉ là kiến thức thần học, mà còn làm phong phú đời sống tin kính của chúng ta:

1. Làm Sâu Sắc Sự Thờ Phượng: Khi thấy hình ảnh Ba Ngôi trong Cựu Ước, chúng ta nhận ra kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời là một sự hiệp nhất kỳ diệu từ ban đầu. Chúng ta thờ phượng Đức Chúa Trời không chỉ là Đấng Tạo Hóa oai nghi, mà còn là Đức Chúa Trời của giao ước, Đấng đã hứa ban Con Ngài và Thánh Linh Ngài từ thuở xưa.
2. Củng Cố Đức Tin vào Lời Chúa: Sự nhất quán xuyên suốt từ Cựu Ước đến Tân Ước về bản thể Đức Chúa Trời cho thấy Kinh Thánh là một chỉnh thể được Đức Chúa Trời soi dẫn. Điều này giúp chúng ta tin cậy Lời Ngài trong mọi lĩnh vực đời sống.
3. Khuôn Mẫu cho Mối Quan Hệ: Hình ảnh Đức Chúa Trời Ba Ngôi trong sự hiệp nhất yêu thương trọn vẹn (Giăng 17:21) là khuôn mẫu tối cao cho hôn nhân, gia đình và Hội Thánh. Chúng ta được kêu gọi sống trong sự hiệp một, yêu thương và phục vụ lẫn nhau, phản chiếu mối tương giao của Ba Ngôi.
4. Nền Tảng cho Sự Cầu Nguyện: Chúng ta có thể cầu nguyện với sự hiểu biết phong phú hơn: Qua Chúa Con, nhờ Chúa Thánh Linh, đến với Đức Chúa Cha (Ê-phê-sô 2:18). Mô hình cầu nguyện này đã được phác họa ngay từ những lời chúc phước trong Cựu Ước.

Kinh Cựu Ước không trình bày giáo lý Chúa Ba Ngôi một cách minh bạch và có hệ thống như trong Tân Ước—điều này phù hợp với tính chất tiệm tiến của sự mặc khải. Tuy nhiên, nó đặt nền tảng vững chắc và rải khắp những manh mối, hình bóng và lời tiên tri rõ ràng về thực tại Ba Ngôi. Từ danh xưng Elohim và sự hiệp nhất echad, đến sự hiện diện của Ruach Elohim, sự nhân cách hóa của Chokmah và Davar, cho đến những lần hiện ra đầy bí ẩn của Malak YHWH và những lời phán "chúng ta" – tất cả đều hòa hợp một cách kỳ diệu để chuẩn bị cho sự bày tỏ trọn vẹn trong Chúa Cứu Thế Giê-xu.

Vì vậy, câu trả lời là: Cựu Ước không "dạy" về Chúa Ba Ngôi theo nghĩa giải thích giáo lý, nhưng nó "mặc khải" và "gợi ý" về Ngài một cách mạnh mẽ, đầy đủ đến nỗi khi ánh sáng của Tân Ước chiếu rọi lên, chúng ta có thể nhìn lại và kinh ngạc thốt lên: "Ngài đã ở đó từ ban đầu!" Sự hiểu biết này mời gọi chúng ta đi sâu hơn vào Lời Chúa, để yêu mến, tôn thờ và phó thác đời sống mình cho Đức Chúa Trời Ba Ngôi diệu kỳ—Đấng đã, đang và sẽ còn mặc khải chính Ngài cho những ai hết lòng tìm kiếm.