Sách Ha-ba-cúc

Trong bộ sưu tập mười hai sách của các Tiên tri nhỏ (Minor Prophets), sách Ha-ba-cúc đứng như một viên ngọc độc đáo, không phải vì những lời tiên tri về các dân tộc ngoại bang, mà vì bản chất trực tiếp, thân mật và đầy khiêu khích trong cuộc **đối thoại** giữa một tiên tri với chính Đức Chúa Trời của mình. Đây không phải là sứ điệp từ Chúa đến dân sự qua tiên tri, mà là một cuộc **vật lộn thuộc linh** (tên Ha-ba-cúc trong tiếng Hê-bơ-rơ, חֲבַקּוּק "Chabaqquq", có thể có gốc từ động từ "ôm lấy" hoặc "vật lộn") về những vấn đề nan giải nhất của đức tin: sự dữ tồn tại, công lý bị trì hoãn, và quyền tể trị của Đức Chúa Trời trong một thế giới hỗn loạn. Sách này cung cấp một khuôn mẫu cho Cơ Đốc nhân ngày nay trong việc xử lý những câu hỏi hóc búa và tìm thấy nền tảng vững chắc cho đức tin giữa cơn bão của nghi ngờ và bối rối.

Bối Cảnh Lịch Sử và Tác Giả

Ha-ba-cúc thi hành chức vụ vào khoảng cuối thế kỷ thứ 7 TCN, có lẽ trong giai đoạn cuối cùng của vương quốc Giu-đa, ngay trước khi đế quốc Ba-by-lôn (còn gọi là Canh-đê) trỗi dậy và hủy phá Giê-ru-sa-lem (586 TCN). Bối cảnh này được xác nhận trong Ha-ba-cúc 1:6: "Vì nầy, ta sẽ dấy lên dân Canh-đê, một dân hung dữ hay đi khắp đất, đặng chiếm lấy những chỗ ở không thuộc về mình." Xã hội Giu-đa lúc bấy giờ chìm đắm trong bạo lực, bất công, và sự suy đồi thuộc linh (Ha-ba-cúc 1:2-4). Ha-ba-cúc, với tư cách là một tiên tri, không chỉ quan sát sự suy đồi này mà còn **cảm nhận** nó sâu sắc, dẫn đến cuộc khủng hoảng đức tin đầu tiên của ông.

Cấu Trúc và Phân Đoạn Chính: Một Cuộc Đối Thoại Ba Phần

Sách Ha-ba-cúc có thể được chia thành một cuộc đối thoại kịch tính giữa tiên tri và Đức Giê-hô-va:

1. Lời Phàn Nàn Thứ Nhất của Ha-ba-cúc và Câu Trả Lời của Đức Chúa Trời (1:2 – 2:1)

Ha-ba-cúc mở đầu bằng một câu hỏi đau đớn: "Hỡi Đức Giê-hô-va, tôi kêu van mà Ngài không nghe tôi cho đến chừng nào? Tôi vì sự bạo ngược kêu van cùng Ngài, mà Ngài chẳng giải cứu!" (1:2). Ông thắc mắc về sự **im lặng** và **bất động** của Đức Chúa Trời trước tội lỗi đang lan tràn trong dân Ngài. Đức Chúa Trời đáp lại bằng một câu trả lời gây sốc: Ngài sẽ dấy lên dân Canh-đê, một dân tộc "hung dữ", "ghê gớm" (1:6-7) để **hành phạt** Giu-đa. Điều này dẫn đến lời phàn nàn thứ hai, còn sâu sắc hơn.

2. Lời Phàn Nàn Thứ Hai và Sự Mặc Khải Trọng Tâm (2:1 – 2:20)

Ha-ba-cúc không thể hiểu được tại sao Đấng Thánh Khiết lại dùng một dân tộc **còn gian ác hơn** để sửa phạt dân Ngài. Ông đặt mình nơi tháp canh (2:1), một hình ảnh của sự chờ đợi, quan sát và chuẩn bị tiếp nhận sự mặc khải. Tại đây, chúng ta gặp câu Kinh Thánh trung tâm của cả sách: "Đức Giê-hô-va đáp lại tôi mà rằng: Ngươi khá chép lấy sự hiện thấy nầy, và rõ rệt nó trên bảng, hầu cho người đương chạy đọc được. Vì sự hiện thấy còn phải ứng nghiệm trong kỳ nhất định, sau cùng nó sẽ kíp đến, không phỉnh dối đâu; nếu nó chậm trễ, ngươi hãy đợi; bởi nó chắc sẽ đến, không chậm trễ." (2:2-3).

Đức Chúa Trời ban cho Ha-ba-cúc một nguyên tắc thuộc linh vĩnh cửu: **"Người công bình sẽ sống bởi đức tin mình"** (2:4b). Trong nguyên bản Hê-bơ-rơ, cụm từ "bởi đức tin" (בֶּאֱמוּנָתוֹ "be'emunato") có nghĩa là "bởi sự thành tín của người ấy" hoặc "bởi đức tin vững vàng". Câu này trở thành nền tảng cho giáo lý xưng nghĩa bởi đức tin trong Tân Ước (Rô-ma 1:17, Ga-la-ti 3:11, Hê-bơ-rơ 10:38). Đối lập với người công bình là kẻ kiêu ngạo, không ngay thẳng (2:4a). Phần còn lại của chương 2 là năm lời "có khốn" (hay "khốn thay") chống lại người Canh-đê, tiên tri về sự sụp đổ tất yếu của họ vì tội lỗi, tham lam, bạo lực và thờ hình tượng. Sự đoán xét cuối cùng sẽ thuộc về Đức Giê-hô-va: "Nhưng Đức Giê-hô-va ở trong đền thánh Ngài: trước mặt Ngài, cả đất hãy làm thinh!" (2:20).

3. Lời Cầu Nguyện và Bài Ca Tôn Vinh của Ha-ba-cúc (Chương 3)

Chương 3 là một trong những lời cầu nguyện đẹp đẽ và mạnh mẽ nhất trong Kinh Thánh. Ha-ba-cúc không còn chất vấn nữa; ông **cầu xin** và **tôn vinh**. Ông cầu xin Đức Chúa Trời bày tỏ quyền năng cứu chuộc của Ngài như đã làm trong quá khứ (3:2). Tiếp theo là một bài thơ tuyệt vời mô tả sự **hiện ra** (theophany) của Đức Chúa Trời trong quyền năng và sự oai nghi, giống như khi Ngài giải cứu dân Y-sơ-ra-ên ra khỏi Ai Cập (3:3-15). Phản ứng của Ha-ba-cúc sau sự mặc khải này là khuôn mẫu cho mọi Cơ Đốc nhân: "Dầu vậy, tôi sẽ vui mừng trong Đức Giê-hô-va, tôi hớn hở trong Đức Chúa Trời của sự cứu rỗi tôi." (3:18). Ông tuyên bố đức tin của mình không dựa trên hoàn cảnh ("dầu cây vả không trổ hoa...") mà dựa trên **chính Đức Chúa Trời**. Ông kết thúc với lời xưng nhận: "Đức Giê-hô-va là Chúa mà tôi nhờ cậy; Ngài sẽ làm cho chân tôi như chân con hươu, và khiến tôi đi trên các nơi cao của mình." (3:19).

Giải Nghĩa và Chủ Đề Thần Học Trọng Tâm

Sự Công Bình và Quyền Tể Trị của Đức Chúa Trời: Ha-ba-cúc dạy chúng ta rằng Đức Chúa Trời có đường lối và thời điểm riêng của Ngài. Dù con người thấy Ngài "im lặng", Ngài vẫn đang hành động trong lịch sử để hoàn thành mục đích công bình của Ngài, ngay cả khi sử dụng những công cụ không hoàn hảo.

Đức Tin và Sự Chờ Đợi: Trọng tâm của sách nằm ở Ha-ba-cúc 2:4. "Sống bởi đức tin" (be'emunato) là sống trong sự tin cậy, trung tín và kiên nhẫn vào lời hứa của Đức Chúa Trời, ngay cả khi mọi bằng chứng bên ngoài dường như mâu thuẫn với điều đó. Sự "chờ đợi" (צָפָה "tsaphah") trong 2:1 không phải là thụ động, mà là sự trông mong tích cực, cảnh giác, như người lính canh.

Từ Phàn Nàn đến Tôn Vinh: Hành trình thuộc linh của Ha-ba-cúc cho thấy đức tin chân chính không loại trừ sự chất vấn, nhưng cuối cùng phải đưa chúng ta đến chỗ phủ phục và tôn thờ trước sự oai nghi và sự thành tín của Đức Chúa Trời.

Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân

1. Học Cách Chất Vấn Trong Đức Tin: Ha-ba-cúc dạy chúng ta rằng chúng ta có thể mang những câu hỏi khó khăn, những nỗi đau và sự bối rối của mình đến trực tiếp với Đức Chúa Trời. Ngài đủ lớn để đón nhận những sự "vật lộn" của chúng ta. Tuy nhiên, thái độ phải là tìm kiếm sự mặc khải từ Ngài (đứng nơi tháp canh), chứ không phải buông ra những lời buộc tội.

2. Sống Bởi Đức Tin, Không Bởi Mắt Thấy: Nguyên tắc "người công bình sống bởi đức tin" là nền tảng cho đời sống hằng ngày. Trong công việc, gia đình, tài chính, và những mối quan hệ, chúng ta được kêu gọi tin cậy vào sự thành tín và lời hứa của Đức Chúa Trời hơn là vào hoàn cảnh hay cảm xúc nhất thời.

3. Tìm Niềm Vui Trong Chính Chúa: Ha-ba-cúc 3:17-19 là kim chỉ nam cho chúng ta khi đối diện với mất mát, thất bại, hay khủng hoảng. Niềm vui và sức mạnh của Cơ Đốc nhân không đến từ sự dư dật vật chất hay sự thuận lợi, mà đến từ mối tương giao với chính Đức Chúa Trời, "Đức Chúa Trời của sự cứu rỗi tôi". Đây là bí quyết để "đi trên các nơi cao" giữa những thung lũng của cuộc đời.

4. Kiên Nhẫn Chờ Đợi Sự Công Bình Cuối Cùng của Đức Chúa Trời: Trong một thế giới đầy bất công, sách Ha-ba-cúc nhắc nhở chúng ta rằng mọi sự sẽ được phơi bày và phán xét trong kỳ định của Đức Chúa Trời. Chúng ta được kêu gọi sống công bình và rao truyền công lý, trong khi vững tin rằng "sự hiện thấy... chắc sẽ đến, không chậm trễ" (2:3).

Kết Luận

Sách Ha-ba-cúc, dù ngắn gọn, là một kho báu thần học và thuộc linh sâu sắc. Nó không cung cấp những câu trả lời dễ dãi cho nan đề về sự dữ, nhưng nó đưa chúng ta vào một cuộc gặp gỡ biến đổi với Đấng là Câu Trả Lời Tối Hậu. Hành trình của tiên tri từ hoài nghi đến tín thác, từ thắc mắc đến tôn thờ, mời gọi mỗi chúng ta leo lên "tháp canh" của sự cầu nguyện và Lời Chúa, để từ đó nhìn thấy cuộc đời và hoàn cảnh dưới ánh sáng của quyền tể trị và sự thành tín của Đức Chúa Trời. Dù hoàn cảnh có thế nào, chúng ta cũng có thể học cùng với Ha-ba-cúc mà tuyên bố: **"Tuy vậy, tôi sẽ vui mừng trong Đức Giê-hô-va!"**