Sứ Điệp Của Binh-đát, Người Su-a Gửi Cho Gióp
Trong bi kịch khủng khiếp của Gióp, ba người bạn đến để an ủi và ở lại để tranh luận. Binh-đát, người Su-a, là người thứ hai lên tiếng (sau Ê-li-pha) và là một trong những tiếng nói quan trọng đại diện cho một hệ tư tưởng tôn giáo thuần lý, khắt khe. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ đi vào phân tích từng sứ điệp của Binh-đát, bối cảnh thần học đằng sau đó, và những sai lầm cũng như bài học vĩnh cửu mà chúng ta có thể rút ra từ những lời lẽ của ông.
I. Giới Thiệu Về Binh-đát Và Bối Cảnh Cuộc Đối Thoại
Binh-đát được giới thiệu trong Gióp 2:11 cùng với Ê-li-pha và Sô-pha: "Ba bạn hữu của Gióp... Binh-đát, người Su-a". Tên "Binh-đát" (בִּלְדַּד / Bildad) trong tiếng Hê-bơ-rơ có thể có nguồn gốc từ "Bel" (một vị thần) và "dad" (yêu thương), hoặc được hiểu là "con trai của sự tranh cãi". Ông là "người Su-a", có lẽ chỉ đến dân tộc Su-a (Suhum) là một nhánh của dân A-ram, cho thấy ông không phải là người Ê-đôm như Ê-li-pha. Ông đến với động cơ ban đầu là an ủi (Gióp 2:11-13), nhưng khi thấy sự đau khổ cùng cực và lời than van của Gióp, ông và các bạn đã chuyển từ an ủi sang buộc tội, từ đồng cảm sang biện hộ cho Đức Chúa Trời bằng một công thức thần học cứng nhắc.
II. Phân Tích Chi Tiết Ba Bài Diễn Thuyết Của Binh-đát
1. Bài Diễn Thuyết Thứ Nhất (Gióp 8): Học Thuyết Về Sự Công Bình Tuyệt Đối Và Thế Hệ Truyền Thống
Binh-đát lên tiếng sau khi Gióp kết thúc lời than khóc dài trong chương 6-7. Ông phản ứng mạnh mẽ:
“Đức Chúa Trời há có làm sai sự công bình ư? Đấng Toàn năng há có trái lẽ công bình ư? Con cái ngươi đã phạm tội nghịch cùng Ngài, Và Ngài đã phó chúng nó vào quyền tội ác của chúng nó.” (Gióp 8:3-4)
Ngay từ đầu, Binh-đát đã đưa ra tiền đề: Đức Chúa Trời hoàn toàn công bình. Từ tiền đề đúng này, ông đi đến một kết luận sai lầm và tàn nhẫn: Vậy nên, mọi điều xảy ra cho con người đều là sự trừng phạt trực tiếp và tức thì cho tội lỗi cụ thể của họ. Ông không chỉ buộc tội các con của Gióp (một điều không có cơ sở trong câu chuyện) mà còn ngầm buộc tội chính Gióp.
Ông khuyên Gióp hãy tìm kiếm Đức Chúa Trời và dựa vào truyền thống của các thế hệ trước:
“Xin hãy cầu hỏi dòng dõi đời xưa, Hãy suy xét điều tổ phụ đã dò thám. Vì chúng ta chỉ là người hôm qua, không biết chi cả...” (Gióp 8:8-9)
Ở đây, Binh-đát tôn vinh sự khôn ngoan của quá khứ (חָכְמָה / chokmah) một cách mù quáng. Ông đưa ra hai hình ảnh minh họa: cây sậy không mọc nếu không có nước, và cây gai sẽ chết nhanh chóng (Gióp 8:11-19). Hàm ý: người công bình (như cây được tưới) sẽ luôn thịnh vượng; kẻ ác (như cây gai) sẽ bị diệt vong. Đây là học thuyết "nhân quả" đơn giản hóa trong phạm vi một đời người. Ông kết luận với một lời hứa hẹp hòi: "Kìa, Đức Chúa Trời không từ bỏ người trọn vẹn, cũng không cầm tay kẻ ác..." (Gióp 8:20). Sứ điệp của Binh-đát lần này là: Hãy ăn năn, vì tội lỗi của bạn là nguyên nhân; sự phục hồi sẽ đến ngay lập tức nếu bạn trong sạch.
2. Bài Diễn Thuyết Thứ Hai (Gióp 18): Số Phận Khốc Liệt Của Kẻ Ác
Đến lượt thứ hai (Gióp 18), giọng điệu của Binh-đát trở nên gay gắt và mỉa mai hơn. Ông mở đầu bằng cách trách Gióp xem họ như thú vật và ngu dốt (Gióp 18:2-3). Sau đó, ông dành cả chương để mô tả một cách chi tiết và kinh hoàng về số phận của kẻ ác. Đây không còn là lời khuyên mà là một bức tranh hù dọa:
- Ánh sáng của kẻ ác bị tắt (câu 5-6).
- Bước chân họ bị bắt, lưới bủa vây (câu 7-10).
- Kinh khủng vây quanh, đói kém chờ đợi (câu 11-12).
- Bị bệnh tật (da) tiêu diệt, bị kéo khỏi trại (câu 13-14).
- Nhà cửa bị lưu huỳnh rắc, rễ bị héo (câu 15-16).
Ông kết luận: "Thật đó là số phận kẻ chẳng biết Đức Chúa Trời" (Gióp 18:21). Binh-đát không trực tiếp gọi tên Gióp, nhưng bức tranh ông vẽ ra quá rõ ràng: "Ngươi đang trải qua những điều này, vậy ngươi phải là kẻ ác mà Đức Chúa Trời đang trừng phạt". Sứ điệp lần này mang tính kết án và đe dọa, nhằm ép Gióp phải thừa nhận tội lỗi mà họ cho là hiển nhiên. Ông sử dụng thuyết báo ứng (Retribution Theology) như một búa tạ để đập nát niềm hy vọng và sự kháng biện của Gióp.
3. Bài Diễn Thuyết Thứ Ba (Gióp 25): Con Người Ô Uế Trước Đấng Toàn Năng
Bài nói cuối cùng của Binh-đát rất ngắn (Gióp 25), chỉ có 6 câu, cho thấy có lẽ lập luận của nhóm bạn đã cạn kiệt. Ông chỉ tập trung vào một điểm: Sự tương phản tuyệt đối giữa Đức Chúa Trời toàn năng, thánh khiết với con người hèn mọn, ô uế.
“Quyền cai trị và sự kính sợ ở nơi Ngài; Ngài khiến hòa bình trong các nơi cao của Ngài... Nhưng loài người là chi, mà được kể là thanh sạch? Kẻ do người nữ sanh ra là chi, mà được xưng là công bình?” (Gióp 25:2, 4)
Từ "thanh sạch" (זַךְ / zak) và "công bình" (צַדִּיק / tsaddiq) ở đây bị Binh-đát sử dụng để phủ nhận hoàn toàn khả năng con người có thể đứng vững trước mặt Đức Chúa Trời. Ông so sánh con người với giòi bọ (câu 6). Điều trớ trêu là, trong khi Binh-đát muốn dùng lập luận này để hạ Gióp xuống và buộc tội ông, thì ông lại vô tình chạm vào một chân lý trung tâm của thần học Cơ Đốc: không một người nào tự mình có thể công bình trước mặt Đức Chúa Trời (Rô-ma 3:10). Tuy nhiên, ông bỏ lỡ hoàn toàn phương diện ân điển và sự chuộc tội. Sứ điệp cuối của Binh-đát là một lời kết án bi quan: Con người quá hèn mọn và ô uế, nên đau khổ của ngươi là điều đương nhiên; hãy im lặng mà chịu đựng.
III. Phân Tích Sai Lầm Căn Bản Trong Thần Học Của Binh-đát
Sứ điệp của Binh-đát xoay quanh một học thuyết mà các nhà nghiên cứu gọi là "Thần Học Báo Ứng" (Doxology of Retribution) hay "Công Lý Nhân Quả Tức Thì". Học thuyết này có thể tóm gọn: Phước hạnh vật chất và sức khỏe là phần thưởng tất yếu cho sự ngay thẳng; đau khổ và mất mát là hình phạt tất yếu cho tội lỗi. Học thuyết này có vẻ đúng trong một số trường hợp (Châm Ngôn, Phục Truyền 28), nhưng nó không phải là toàn bộ chân lý và bị Đức Chúa Trời bác bỏ thẳng thừng trong chính sách Gióp.
Sai lầm 1: Giản lược hóa sự quan phản của Đức Chúa Trời. Binh-đát biến Đức Chúa Trời thành một thẩm phán cơ học, chỉ hành động theo công thức "tội-lỗi -> trừng-phạt". Ông bỏ qua mục đích lớn hơn của Đức Chúa Trời, sự cho phép của Ngài trong trận chiến thuộc linh (Gióp 1-2), và mục đích tôi luyện đức tin.
Sai lầm 2: Thiếu sự đồng cảm và ân điển. Từ θλῖψις (thlipsis – hoạn nạn) trong Tân Ước thường dẫn đến sự trưởng thành (Gia-cơ 1:2-4), không phải lúc nào cũng là sự kết tội. Binh-đát đã thay thế sự cảm thông (συμπαθῆσαι / sympathēsai – Hê-bơ-rơ 4:15) bằng sự kết án.
Sai lầm 3: Tin rằng mình có thể nắm bắt và giải thích trọn vẹn động cơ của Đức Chúa Trời. Ông và các bạn đã "nói về Ta [Đức Chúa Trời] những điều không đúng" (Gióp 42:7). Họ dùng chân lý một phần để xây dựng một kết luận toàn phần sai lạc.
IV. Lời Đáp Của Đức Chúa Trời Và Bài Học Cho Chúng Ta
Cuối cùng, Đức Chúa Trời lên tiếng từ cơn gió lốc (Gióp 38-41). Ngài không hề xác nhận học thuyết của Binh-đát. Thay vào đó, Ngài chất vấn Gióp (và gián tiếp chất vấn các bạn ông) về sự hiểu biết của họ về quyền tể trị, sự khôn ngoan và quyền năng sáng tạo của Ngài. Đức Chúa Trời cho thấy Ngài cai quản một thế giới phức tạp, đầy bí ẩn (như quái vật Lê-vi-a-than và Bê-hê-mốt), nơi mà công lý đơn giản của con người không thể nào bao quát. Lời phán cuối cùng của Đức Chúa Trời về ba người bạn là: "Cơn giận của ta nổi lên cùng ngươi và hai bạn hữu ngươi, vì các ngươi không có nói về ta cách xứng đáng như Gióp, kẻ tôi tớ ta" (Gióp 42:7). Họ cần Gióp cầu thay và dâng của lễ cho họ. Đây là sự phán xét rõ ràng nhất dành cho thần học cứng nhắc, vô cảm của Binh-đát.
V. Ứng Dụng Thực Tế Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân
1. Khi An Ủi Người Đau Khổ: Đừng là một Binh-đát. Đừng vội tìm nguyên nhân tội lỗi hay đưa ra những lời giải thích thần học sáo rỗng. Hãy lắng nghe, khóc với người khóc (Rô-ma 12:15), và hiện diện như Đấng Christ hiện diện. Sự hiện diện đầy yêu thương quan trọng hơn một lời giải thích hoàn hảo.
2. Hiểu Về Sự Công Bình Của Đức Chúa Trời: Chúng ta tin vào Đức Chúa Trời công bình, nhưng sự công bình của Ngài được thực hiện trong khung thời gian và kế hoạch vĩnh cửu của Ngài, không phải lúc nào cũng theo thời gian biểu của chúng ta. Hãy tin cậy vào bản tính Ngài hơn là vào một công thức.
3. Tránh Sự Tự Tin Thái Quá Về Hiểu Biết Thuộc Linh: Binh-đát rất tự tin vào truyền thống và lý luận của mình. Chúng ta cần khiêm nhường nhận rằng "bây giờ chúng ta thấy trong gương, cách mờ ám" (I Cô-rinh-tô 13:12). Hãy cầm giữ chân lý trong tình yêu thương (Ê-phê-sô 4:15).
4. Đối Diện Với Những Câu Hỏi Không Lời Đáp: Cuộc đời có những nỗi đau không dễ giải thích. Thay vì như Binh-đát, ép buộc một câu trả lời, chúng ta có thể học theo Gióp: đem sự bối rối, giận dữ và thắc mắc của mình đến trực tiếp chân Đức Chúa Trời, và cuối cùng, phó thác cho Đấng mà chúng ta biết là đáng tin cậy, ngay cả khi không hiểu được đường lối của Ngài ("Tôi lấy làm gớm ghê tôi, và ăn năn trong tro bụi" – Gióp 42:6, không phải ăn năn tội lỗi cụ thể, mà là ăn năn về thái độ tự biện hộ mình và hạch hỏi Đức Chúa Trời).
VI. Kết Luận
Sứ điệp của Binh-đát, người Su-a, đại diện cho cám dỗ muôn thuở của những người có đạo: biến Đức Chúa Trời sống động và bí ẩn thành một công thức tôn giáo khô khan, dùng chân lý để làm tổn thương thay vì chữa lành, và đặt sự đúng đắn của giáo lý lên trên nhu cầu của con người đang đau đớn. Sách Gióp, qua sự thất bại của Binh-đát, dạy chúng ta rằng đức tin chân chính không nằm ở khả năng giải thích mọi sự, mà nằm ở khả năng tín thác nơi Đấng Toàn Năng, ngay giữa cơn bão tố của những câu hỏi không lời đáp. Ước gì chúng ta học được để trở thành những người bạn biết lắng nghe, biết đồng cảm, và dẫn đưa nhau đến với chính Đức Chúa Trời – Đấng duy nhất có câu trả lời sau cùng, không phải bằng lời giải thích, mà bằng sự hiện diện đầy quyền năng và ân điển của Ngài.