Tại sao Gideon còn được gọi là Giê-rúp-ba-an?
Trong suốt Kinh Thánh, nhiều nhân vật được biết đến qua hai tên gọi khác nhau, và Ghê-đê-ôn (Gideon) là một trong số đó. Là một vị quan xét nổi tiếng đã giải cứu Y-sơ-ra-ên khỏi ách áp bức của dân Ma-đi-an, ông còn được gọi là Giê-rúp-ba-an. Tên gọi thứ hai này không chỉ là một biệt danh ngẫu nhiên mà nó mang theo một câu chuyện đầy ý nghĩa về sự vâng lời, đức tin và cuộc đối đầu với thần tượng. Bài viết này sẽ khám phá bối cảnh, nguyên nhân và bài học thuộc linh từ việc Ghê-đê-ôn có tên Giê-rúp-ba-an.
1. Bối cảnh lịch sử và ơn gọi của Ghê-đê-ôn
Sau thời Giô-suê, dân Y-sơ-ra-ên liên tục phản bội Đức Giê-hô-va, rơi vào cảnh bị các dân tộc lân bang đàn áp. Một trong những kẻ thù đó là dân Ma-đi-an, họ cướp bóc và hủy hoại mùa màng của Y-sơ-ra-ên đến nỗi người Y-sơ-ra-ên phải trốn trong hang hốc (Các Quan Xét 6:1-6). Trong hoàn cảnh tuyệt vọng ấy, Đức Chúa Trời đã chọn Ghê-đê-ôn, con trai Giô-ách, thuộc chi phái Ma-na-se, để giải cứu dân Ngài.
Ban đầu, Ghê-đê-ôn tỏ ra e ngại và tự ti: “Ôi, Chúa ơi, làm sao tôi có thể giải cứu Y-sơ-ra-ên? Này, gia tộc tôi là nghèo hèn nhất trong chi phái Ma-na-se, và tôi là nhỏ nhất trong nhà cha tôi” (Các Quan Xét 6:15). Tuy nhiên, qua các dấu lạ – lửa thiêu của lễ, dấu hiệu chiên len – Ghê-đê-ôn nhận biết Chúa thật sự đang phán với ông và hứa ở cùng ông: “Ta sẽ ở cùng ngươi, và ngươi sẽ đánh bại dân Ma-đi-an như đánh một người vậy” (Các Quan Xét 6:16).
2. Sự kiện phá hủy bàn thờ Ba-anh
Trước khi Ghê-đê-ôn ra trận chống quân Ma-đi-an, Đức Chúa Trời muốn ông dọn dẹp sự thờ hình tượng trong chính gia đình và thành của mình. Chúa phán:
“Hãy lấy con bò đực của cha ngươi, tức là con bò đực thứ hai bảy tuổi, phá hủy bàn thờ của Ba-anh mà cha ngươi đã dựng lên, và đốn tượng A-sê-ra ở bên cạnh bàn thờ ấy. Rồi tại chỗ cao này, hãy xây một bàn thờ cho Giê-hô-va Đức Chúa Trời của ngươi, và dùng gỗ của tượng A-sê-ra mà thiêu con bò đực đó làm của lễ thiêu.” (Các Quan Xét 6:25-26)
Vâng lời Chúa nhưng vì sợ gia đình và dân thành, Ghê-đê-ôn đã thực hiện việc này ban đêm với sự giúp đỡ của mười người đầy tớ (câu 27). Sáng hôm sau, khi mọi người thấy bàn thờ Ba-anh bị phá, tượng A-sê-ra bị đốn, họ vô cùng tức giận. Điều tra ra Ghê-đê-ôn là người làm, họ kéo đến nhà Giô-ách, cha của Ghê-đê-ôn, và đòi giết Ghê-đê-ôn vì tội phạm thượng đối với thần Ba-anh (các câu 28-30).
Tuy nhiên, Giô-ách – dù chính ông đã dựng bàn thờ Ba-anh – đã đứng ra bảo vệ con trai với một lập luận sắc bén:
“Các ngươi muốn bênh vực Ba-anh sao? Các ngươi muốn cứu nó ư? Ai bênh vực nó thì sẽ bị giết trước khi trời sáng! Nếu Ba-anh thật là thần, hãy để nó tự tranh cãi lấy, vì người ta đã phá bàn thờ của nó.” (câu 31)
Lời nói này đã làm nguội cơn giận của đám đông. Kể từ đó, Ghê-đê-ôn được gọi là Giê-rúp-ba-an, với ý nghĩa: “Ba-anh hãy tranh cãi với người” (câu 32).
3. Ý nghĩa của tên Giê-rúp-ba-an
Trong tiếng Hê-bơ-rơ, Giê-rúp-ba-an là יְרֻבַּעַל (Yerubbaʿal), được hình thành từ động từ רִיב (riv – có nghĩa “tranh luận, kiện tụng, tranh chấp”) và danh từ בַּעַל (baʿal – tên vị thần của dân Ca-na-an). Vì vậy, Yerubbaʿal có thể hiểu là “Ba-anh hãy tranh cãi”, “Ba-anh sẽ tự biện hộ”, hay “Ba-anh sẽ tự bênh vực”.
Cái tên này bắt nguồn trực tiếp từ lời của Giô-ách: “Hãy để Ba-anh tranh cãi cùng người” (Các Quan Xét 6:32). Đó không chỉ là một biệt danh, mà còn là một lời thách thức công khai đối với sự tồn tại và quyền năng của Ba-anh. Nếu Ba-anh thật sự là thần, hắn phải có khả năng trừng phạt kẻ đã phá hủy bàn thờ của mình. Nhưng Ba-anh đã không làm gì được, chứng tỏ hắn chỉ là một thần tượng vô tri vô giác. Qua đó, Đức Giê-hô-va được tôn cao là Đấng duy nhất đáng thờ phượng.
Biệt danh Giê-rúp-ba-an đánh dấu bước ngoặt trong đời Ghê-đê-ôn. Từ một người nhút nhát hành động lén lút ban đêm, ông trở thành người được cả dân chúng công nhận là lãnh đạo. Sau sự kiện này, dân Y-sơ-ra-ên bắt đầu tụ họp quanh ông để chuẩn bị chiến đấu (Các Quan Xét 6:33-35).
4. Sự sử dụng tên Giê-rúp-ba-an trong các phần Kinh Thánh khác
Sau Các Quan Xét 6, Kinh Thánh thường xuyên dùng tên Giê-rúp-ba-an thay cho Ghê-đê-ôn, cho thấy tên này đã trở thành một phần danh tính của ông:
- Các Quan Xét 7:1: “Giê-rúp-ba-an, tức Ghê-đê-ôn, và cả quân lính theo ông dậy sớm…”
- Các Quan Xét 8:35: “Như vậy, nhà Y-sơ-ra-ên chẳng nhớ ơn Giê-rúp-ba-an, tức Ghê-đê-ôn, về mọi điều tốt lành ông đã làm cho họ.”
- Các Quan Xét 9: Toàn bộ câu chuyện về A-bi-mê-léc, con trai Ghê-đê-ôn, đều gọi cha của ông ta là Giê-rúp-ba-an.
- 1 Sa-mu-ên 12:11: Trong bản Truyền thống, câu này ghi: “Đức Giê-hô-va đã sai Giê-rúp-ba-an, Bê-đan, Giép-thê và Sa-mu-ên…” (Giê-rúp-ba-an ở đây chính là Ghê-đê-ôn).
- 2 Sa-mu-ên 11:21: Khi kể lại cái chết của A-bi-mê-léc, Kinh Thánh viết: “Ai đã giết A-bi-mê-léc con trai Giê-rúp-bê-sết? Chẳng phải một người đàn bà đã quăng thớt cối trên đầu người từ trên tường sao?” Tên “Giê-rúp-bê-sết” là một biến thể, thay “Ba-anh” bằng “Bê-sết” (nghĩa là “sự xấu hổ”) để tránh phát âm trực tiếp tên thần ngoại. Điều này phản ánh tập quán của các thầy thông giáo Do Thái về sau, muốn bày tỏ sự ghê tởm đối với thần tượng.
- Tân Ước: Trong Hê-bơ-rơ 11:32, tác giả liệt kê những anh hùng đức tin: “Còn tôi nói chi về Ghê-đê-ôn, Ba-rác, Sam-sôn, Giép-thê…” (bản Truyền thống). Ở đây ông được gọi bằng tên quen thuộc Ghê-đê-ôn (tiếng Hy Lạp: Γεδεών), cho thấy cả hai tên đều chỉ cùng một nhân vật.
5. Bài học thuộc linh và ứng dụng thực tiễn
Câu chuyện về tên Giê-rúp-ba-an không chỉ dừng lại ở việc giải thích lịch sử; nó chứa đựng nhiều bài học quý giá cho đời sống Cơ Đốc ngày nay.
a. Đối diện với thần tượng trong đời sống
Ba-anh tượng trưng cho bất cứ điều gì cạnh tranh vị trí tối cao của Đức Chúa Trời trong lòng chúng ta: tiền bạc, danh vọng, sự nghiệp, mối quan hệ, hay ngay cả những sở thích cá nhân. Đức Chúa Trời kêu gọi chúng ta, như đã kêu gọi Ghê-đê-ôn, phải “phá đổ” những bàn thờ ấy và “xây dựng” bàn thờ cho Ngài. Hành động này đòi hỏi sự can đảm và vâng lời, dù có thể gặp sự phản đối từ người thân hoặc xã hội. Nhưng khi chúng ta dám đứng lên cho lẽ thật, Chúa sẽ bảo vệ và biến danh chúng ta thành lời chứng cho Ngài.
b. Từ sợ hãi đến đức tin
Ghê-đê-ôn ban đầu hành động trong đêm vì sợ, nhưng Chúa vẫn sử dụng ông. Qua lời nói khôn ngoan của cha ông, Chúa đã bảo vệ ông và biến sự yếu đuối thành cơ hội để bày tỏ quyền năng. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng Đức Chúa Trời không đòi hỏi chúng ta phải hoàn hảo; Ngài chỉ cần chúng ta bước đi bởi đức tin. Như Phao-lô nói: “Quyền năng của Ta trọn vẹn trong sự yếu đuối” (2 Cô-rinh-tô 12:9). Hãy vâng lời Chúa dẫu lòng đầy sợ hãi, vì Ngài hứa ở cùng chúng ta.
c. Danh Chúa được tôn cao qua sự thách thức với thần tượng
Giê-rúp-ba-an – “Ba-anh hãy tranh cãi” – là một lời tuyên bố rõ ràng rằng Đức Giê-hô-va mới là Đấng đáng tôn thờ, còn các thần tượng đều bất lực. Khi chúng ta dám sống theo Lời Chúa, chúng ta công bố cùng một sự thật đó. Các thế lực tối tăm không thể đáp trả, vì chúng chỉ là hư không. Chiến thắng thuộc về Chúa; chúng ta chỉ cần tin cậy và vâng lời.
d. Làm chứng qua danh tiếng
Sau khi được gọi là Giê-rúp-ba-an, danh tiếng Ghê-đê-ôn lan rộng, và nhiều người đã theo ông để chiến đấu. Tên gọi đó trở thành biểu tượng của sự giải phóng khỏi thần tượng. Trong đời sống chúng ta, cách chúng ta sống sẽ định hình danh tiếng của mình. Nếu chúng ta trung tín với Chúa, người khác sẽ nhận thấy và biết rằng chúng ta thuộc về Ngài. Danh Chúa sẽ được cả sáng qua chúng ta.
e. Cảnh giác với sự sa ngã sau chiến thắng
Mặc dù khởi đầu đầy ấn tượng, Ghê-đê-ôn về cuối đời đã vấp ngã khi làm một cái ê-phót bằng vàng, trở thành cái bẫy cho ông và cả Y-sơ-ra-ên (Các Quan Xét 8:27). Điều này nhắc nhở chúng ta rằng dù có được chiến công lớn, chúng ta vẫn phải khiêm nhường và tiếp tục nương dựa vào Chúa, tránh xa mọi hình thức thờ hình tượng mới. Tên Giê-rúp-ba-an không bảo đảm sự trung tín suốt đời; mỗi chúng ta phải cảnh giác và giữ mình trong sự kính sợ Chúa.
Kết luận
Tên Giê-rúp-ba-an của Ghê-đê-ôn không đơn thuần là một biệt danh; nó là một dấu ấn ghi lại sự vâng lời đầu tiên của ông và cuộc đối đầu với thần tượng. Qua đó, Đức Chúa Trời đã bày tỏ quyền năng và uy nghi của Ngài. Câu chuyện này là lời mời gọi chúng ta ngày nay: hãy dạn dĩ đứng về phía Chúa, phá đổ mọi bàn thờ thần tượng trong đời sống, và tin cậy Ngài sẽ chiến đấu cho chúng ta. Dù chúng ta có những yếu đuối, Ngài vẫn có thể sử dụng chúng ta để làm vinh hiển Danh Ngài. Ước mong mỗi chúng ta sống sao cho danh Chúa được tôn cao, như Ghê-đê-ôn đã từng được gọi là Giê-rúp-ba-an – lời thách thức cho các thần tượng và lời tuyên xưng về quyền tể trị của Đức Giê-hô-va.