Cụm từ “hiếu kính cha mẹ” có ý nghĩa gì?

Trong nền văn hóa nhiều nước Á Đông, chữ “Hiếu” là một nền tảng đạo đức quan trọng. Tuy nhiên, đối với Cơ Đốc nhân, lệnh truyền “hãy hiếu kính cha mẹ ngươi” không đơn thuần là một giá trị văn hóa hay đạo đức xã hội, mà trước hết và trên hết, đó là một mạng lệnh thiêng liêng đến từ chính Đấng Tạo Hóa. Điều răn này không nằm trong phần luật lệ về nghi lễ hay hình thức, nhưng nằm ngay trong phần đầu của Luật Pháp Môi-se, thuộc về những nguyên tắc căn bản cho mối tương giao giữa con người với con người, xuất phát từ mối tương giao đúng đắn với Đức Chúa Trời. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá ý nghĩa thần học, bối cảnh Kinh Thánh và ứng dụng thực tiễn của mạng lệnh trọng đại này.

Mạng lệnh “hiếu kính cha mẹ” được chép nguyên văn lần đầu trong Xuất Ê-díp-tô Ký 20:12 và Phục Truyền Luật Lệ Ký 5:16, như một phần của Mười Điều Răn: “Hãy hiếu kính cha mẹ ngươi, hầu cho ngươi được sống lâu trên đất mà Giê-hô-va Đức Chúa Trời ngươi ban cho.”

Trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ được dùng cho “hiếu kính” là “כַּבֵּד” (kabbed), xuất phát từ gốc “כָּבוֹד” (kavod) có nghĩa là “sự nặng nề”, “vinh quang”, “vinh hiển”. Động từ này mang ý nghĩa “làm cho nặng”, “làm cho vinh hiển”, “tôn trọng”, “quý trọng”. Như vậy, “hiếu kính” cha mẹ không chỉ dừng ở hành vi vâng lời bề ngoài, mà là một thái độ nội tâm tôn trọng, quý trọng, và tôn vinh vị trí, vai trò của cha mẹ. Nó bao hàm việc công nhận “trọng lượng” hay “giá trị” (weight/worth) mà Đức Chúa Trời đã đặt để trên họ.

Điều đáng chú ý là đây là điều răn duy nhất trong Mười Điều Răn đi kèm với một lời hứa cụ thể: “hầu cho ngươi được sống lâu trên đất.” Lời hứa này vừa mang tính cá nhân vừa mang tính cộng đồng. Về mặt cá nhân, một đứa trẻ học vâng phục và tôn trọng thẩm quyền trong gia đình sẽ hình thành nhân cách biết tôn trọng luật pháp và trật tự trong xã hội, dẫn đến một cuộc sống ổn định và lâu dài. Về mặt cộng đồng, một xã hội mà các gia đình vững mạnh, con cái hiếu kính cha mẹ, là một xã hội bền vững, tránh được sự suy đồi và hỗn loạn. Sứ đồ Phao-lô nhắc lại và xác nhận lời hứa này trong Ê-phê-sô 6:2-3: “Hãy tôn kính cha mẹ ngươi (ấy là điều răn thứ nhứt, có một lời hứa nối theo), hầu cho ngươi được phước và sống lâu trên đất.”

Trong Tân Ước, Chúa Giê-xu đã nhắc lại và làm sáng tỏ điều răn này, đồng thời cảnh cáo việc dùng truyền thống của loài người để vô hiệu hóa Lời Đức Chúa Trời (Mác 7:9-13). Ngài lên án thói đạo đức giả của những người Pha-ri-si, những kẻ tuyên bố dâng hiến tài sản cho đền thờ (Cô-ban) để khỏi phải dùng nó mà phụng dưỡng cha mẹ. Hành động này, dưới vẻ ngoài tôn giáo, thực chất đã vi phạm trắng trợn điều răn “hiếu kính cha mẹ”.

Sứ đồ Phao-lô đã đặt mạng lệnh này trong bối cảnh của mối quan hệ gia đình Cơ Đốh:

Ê-phê-sô 6:1-4: “Hỡi kẻ làm con cái, hãy vâng phục cha mẹ mình trong Chúa, vì điều đó là phải lắm. Hãy tôn kính cha mẹ ngươi (ấy là điều răn thứ nhứt, có một lời hứa nối theo), hầu cho ngươi được phước và sống lâu trên đất. Hỡi các người làm cha, chớ chọc cho con cái mình giận dữ, hãy dùng sự sửa phạt khuyên bảo của Chúa mà nuôi nấng chúng nó.”

Cô-lô-se 3:20: “Hỡi kẻ làm con cái, hãy vâng phục cha mẹ mình trong mọi sự, vì điều đó đẹp lòng Chúa.”

Ở đây, Phao-lô sử dụng từ Hy Lạp “τιμάω” (timao) trong Ê-phê-sô 6:2, cũng có nghĩa là “tôn trọng, quý trọng, đánh giá cao”. Điều quan trọng là ông thêm cụm từ “trong Chúa” (“ἐν κυρίῳ” – en kyriō). Điều này đặt nền tảng cho sự vâng phục và hiếu kính trên nền tảng của mối liên hệ với Chúa Cứu Thế Giê-xu. Nó cho thấy sự hiếu kính là một phần của đời sống vâng phục Chúa.

Kinh Thánh cho thấy một sự phân biệt tinh tế giữa “vâng phục” (ὑπακούω – hypakouō) và “hiếu kính/tôn kính” (τιμάω – timao).

• Vâng phục (Obedience): Liên quan chủ yếu đến hành động và thường gắn liền với một giai đoạn cụ thể của cuộc đời. Nó là sự tuân theo chỉ dẫn, mệnh lệnh. Sự vâng phục của con cái đối với cha mẹ được nhấn mạnh khi chúng còn ở trong gia đình và đang được nuôi dưỡng (Châm Ngôn 1:8; 6:20).
• Hiếu kính/Tôn kính (Honor): Liên quan đến thái độ và tấm lòng. Đây là một mệnh lệnh xuyên suốt đời sống, không chấm dứt khi con cái trưởng thành, lập gia đình riêng, hay khi cha mẹ già yếu. Ngay cả khi cha mẹ đã qua đời, sự tôn kính vẫn được thể hiện qua cách nhớ về họ và gìn giữ di sản tin kính.

Chúa Giê-xu là gương mẫu hoàn hảo của sự hiếu kính. Trên thập tự giá, trong những giờ phút đau đớn tột cùng, Ngài vẫn quan tâm đến mẹ mình là Ma-ri, giao phó bà cho sự chăm sóc của môn đồ yêu dấu (Giăng 19:26-27). Hành động này vượt xa sự vâng phục thông thường; đó là sự tôn kính sâu sắc và tình yêu thương chu đáo, thể hiện trọn vẹn tấm lòng hiếu thảo.

Cụm từ “trong Chúa” (Ê-phê-sô 6:1) và “đẹp lòng Chúa” (Cô-lô-se 3:20) đặt ra một giới hạn và khuôn khổ quan trọng. Sự hiếu kính và vâng phục cha mẹ không được mâu thuẫn với việc vâng phục Đức Chúa Trời. Khi có sự xung đột giữa mệnh lệnh của cha mẹ và Lời Chúa, thì thẩm quyền tối cao của Đấng Christ phải được ưu tiên.

Chúa Giê-xu đã dạy rõ ràng trong Ma-thi-ơ 10:37: “Ai yêu cha mẹ hơn ta thì không đáng cho ta; ai yêu con trai con gái hơn ta thì cũng không đáng cho ta.” Điều này không có nghĩa là Ngài dạy chúng ta phải ghét hay khinh thường cha mẹ. Ngược lại, nó định vị lại mối quan hệ một cách đúng đắn: tình yêu và sự tôn kính dành cho cha mẹ phải được đặt dưới tình yêu và sự vâng phục trọn vẹn dành cho Chúa. Sự vâng phục tuyệt đối chỉ thuộc về Đức Chúa Trời.

Gương của các sứ đồ trong Công Vụ 4:18-20 minh họa rõ nguyên tắc này. Khi các nhà cầm quyền Do Thái ra lệnh cho họ không được nhân danh Chúa Giê-xu mà giảng dạy nữa, Phi-e-rơ và Giăng đã trả lời: “Chính mắt chúng tôi đã thấy những việc đó, thì có nên nghe các ông hơn là nghe Đức Chúa Trời chăng?” Nếu cha mẹ (hay bất kỳ thẩm quyền nào khác) ra lệnh cho con cái chối bỏ đức tin, phạm tội, hay làm điều trái với Lời Chúa, thì người con Cơ Đốc phải vâng lời Chúa trước hết. Tuy nhiên, ngay cả trong những tình huống khó khăn đó, thái độ tôn trọng vẫn có thể và nên được giữ gìn. Chúng ta có thể kiên quyết không vâng theo mệnh lệnh sai trái nhưng vẫn giữ thái độ hòa nhã, tôn trọng, và tiếp tục yêu thương, cầu nguyện cho cha mẹ mình.

Kinh Thánh không giả định rằng tất cả cha mẹ đều hoàn hảo hay xứng đáng. Làm thế nào để “hiếu kính” một người cha nghiện ngập, một người mẹ ngược đãi, hay cha mẹ vô trách nhiệm? Từ “kabbed” (tôn trọng) trong ngữ cảnh này có thể được hiểu là tôn trọng chức vụ và vị trí mà Đức Chúa Trời đã thiết lập (cha mẹ), hơn là tán dương con người hay hành vi tội lỗi của họ.

Nó bao gồm:
1. Không nguyền rủa hay khinh dể họ (Châm Ngôn 20:20; 30:17). Lời nói và thái độ đóng vai trò then chốt.
2. Thể hiện lòng thương xót và ân huệ, ngay cả khi họ không xứng đáng. Đây là cơ hội để phản chiếu ân điển của Chúa.
3. Thực hiện bổn phận chăm sóc khi họ già yếu. Đây là một phần của “đạo hiếu” thực tiễn. I Ti-mô-thê 5:4, 8 nói rõ rằng con cháu phải “học làm điều thảo đối với nhà riêng mình và báo đáp cha mẹ”, và “nếu ai không săn sóc đến bà con mình, nhứt là không săn sóc đến người nhà mình, ấy là người chối bỏ đức tin, lại xấu hơn người không tin nữa.” Sự chăm sóc này là một hành động của lòng tin kính (“học làm điều thảo”).
4. Cầu nguyện cho họ và tìm kiếm sự hòa giải trong Chúa nếu có thể.

Gương của Nô-ê và các con trai trong Sáng Thế Ký 9:20-23 cho thấy sự tôn kính ngay cả khi cha phạm lỗi. Cham đã vô cùng bất kính khi công khai phơi bày sự xấu hổ của cha mình, trong khi Sem và Gia-phết đã tế nhị và tôn trọng che đậy cho cha, dù chính Nô-ê đã có hành vi sai trái (say rượu).

Hiếu kính không phải là một cảm xúc mơ hồ, mà được thể hiện qua những hành động và lựa chọn cụ thể:

1. Trong Lời Nói và Thái Độ:
- Gọi điện, thăm hỏi, lắng nghe với sự kiên nhẫn, ngay cả khi phải nghe những câu chuyện cũ (Châm Ngôn 23:22).
- Nói về cha mẹ với sự tôn trọng, không chỉ khi có mặt mà cả khi vắng mặt.
- Từ chối tham gia vào việc chế giễu, phê phán cha mẹ một cách thiếu xây dựng.
- Xin phép, tìm kiếm lời khuyên (ngay cả khi đã trưởng thành), thể hiện sự coi trọng ý kiến của họ.

2. Trong Hành Động và Sự Chăm Sóc:
- Đáp ứng nhu cầu vật chất khi có thể (Mác 7:10-13). Đây là “sự báo đáp” cụ thể (I Ti-mô-thê 5:4).
- Giúp đỡ công việc nhà, chăm sóc sức khỏe, đưa đón khi cần.
- Kiên nhẫn và dịu dàng với sự thay đổi tâm sinh lý của tuổi già.

3. Trong Đời Sống Thuộc Linh:
- Cầu nguyện thường xuyên cho cha mẹ.
- Chia sẻ Tin Lành, tình yêu Chúa cách khôn ngoan và nhẹ nhàng.
- Sống một đời sống tin kính, ngay thẳng, khiến cha mẹ vui lòng và tự hào (Châm Ngôn 23:24-25) – đó cũng là một hình thức hiếu kính cao quý.
- Tha thứ những tổn thương trong quá khứ, không để sự cay đắng phá hỏng mối quan hệ và tấm lòng mình.

Cuối cùng, chúng ta phải nhìn mạng lệnh này dưới ánh sáng của Phúc Âm. Không ai trong chúng ta có thể giữ trọn vẹn điều răn này. Chúng ta đều đã có lúc thiếu tôn trọng, vô ơn, hoặc bất hiếu. Chúa Giê-xu Christ, Con Một của Đức Chúa Trời, là Đấng duy nhất đã giữ trọn vẹn mọi điều răn của Đức Chúa Trời, bao gồm điều răn hiếu kính cha mẹ. Sự công bình trọn vẹn của Ngài được kể cho những ai tin nhận Ngài.

Hơn nữa, qua sự chết và sống lại của Chúa Giê-xu, chúng ta được nhận vào gia đình của Đức Chúa Trời (Giăng 1:12). Điều này cung cấp cho chúng ta nguồn sức mạnh và động lực mới để sống hiếu kính. Chúng ta hiếu kính không phải để kiếm được sự sống lâu hay phước lành, nhưng vì chúng ta đã nhận được ân điển cứu rỗi dư dật trong Christ. Đó là sự đáp lại tình yêu của Chúa, và là kết quả của Thánh Linh Ngài hành động trong chúng ta.

Khi chúng ta nhận biết mình được Chúa thương xót và tha thứ trong Christ, chúng ta cũng học cách thương xót và tha thứ cha mẹ mình. Khi chúng ta nhận biết mình được Chúa chấp nhận vô điều kiện trong Christ, chúng ta cũng tìm cách chấp nhận và tôn trọng cha mẹ mình. Sự hiếu kính trở thành một cơ hội để bày tỏ ân điển mà chính chúng ta đã lãnh nhận.

Kết luận: Hiếu kính cha mẹ là một mạng lệnh thánh, một sự kêu gọi phản chiếu trật tự tốt đẹp của Đấng Tạo Hóa trong gia đình. Nó bắt nguồn từ sự tôn kính dành cho Đức Chúa Trời, được thể hiện qua thái độ tôn trọng nội tâm và hành động yêu thương cụ thể xuyên suốt cuộc đời. Dù trong hoàn cảnh nào, với ân điển và sự dẫn dắt của Chúa Thánh Linh, mỗi Cơ Đốc nhân đều có thể tìm ra cách sống hiếu kính, đẹp lòng Chúa, đem lại phước hạnh cho chính mình, cho gia đình, và làm sáng danh Cha trên trời. Hãy nhớ rằng, “Ai tôn kính mẹ mình thì như người thu chứa của báu” (Huấn Ca 3:4 – Kinh Thánh Cựu Ước), và hơn hết, đó là con đường khôn ngoan dẫn đến phước hạnh và sự sống.