Do Thái Giáo là gì và người Do Thái tin gì?

Trong hành trình đức tin của Cơ Đốc nhân, việc tìm hiểu về Do Thái giáo không chỉ là một nghiên cứu lịch sử tôn giáo, mà còn là cuộc hành hương trở về cội nguồn của đức tin chúng ta. Do Thái giáo là nền tảng, là gốc rễ mà trên đó Cơ Đốc giáo được xây dựng. Sự hiểu biết về niềm tin và thực hành của người Do Thái giúp chúng ta thấu hiểu sâu sắc hơn Kinh Thánh, bối cảnh của Chúa Giê-xu và các sứ đồ, cũng như kế hoạch cứu chuộc trọn vẹn của Đức Chúa Trời. Bài viết này sẽ khám phá Do Thái giáo từ góc nhìn của một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, dựa trên nền tảng Lời Chúa.

Do Thái giáo (Judaism) là tôn giáo độc thần đầu tiên được biết đến, trung tâm là mối quan hệ giao ước giữa Đức Chúa Trời (Gọi bằng danh xưng Thiêng Liêng YHWH - יהוה) với dân tộc Y-sơ-ra-ên, con cháu của Áp-ra-ham, Y-sác và Gia-cốp. Khác với các tôn giáo khác, Do Thái giáo gắn liền với một dân tộc, một lịch sử và một vùng đất cụ thể, được Đức Chúa Trời hứa ban.

Giao ước then chốt được lập với Áp-ra-ham (khoảng 2000 TCN): "Ta sẽ lập giao ước cùng ngươi, cùng dòng dõi ngươi trải qua các thế đời, thành ra giao ước đời đời, hầu cho Ta làm Đức Chúa Trời của ngươi và của dòng dõi ngươi... Ta sẽ ban cho ngươi và dòng dõi ngươi xứ mà ngươi đang kiều ngụ, tức toàn xứ Ca-na-an, làm cơ nghiệp đời đời" (Sáng Thế Ký 17:7-8, KTHĐ 1925). Giao ước này được xác nhận lại qua Môi-se tại núi Si-na-i, nơi Đức Chúa Trời ban cho Luật Pháp (Torah) và định hình Y-sơ-ra-ên thành một dân tộc thánh, một vương quốc thầy tế lễ (Xuất Ê-díp-tô Ký 19:5-6).

Niềm tin Do Thái giáo truyền thống được xây dựng trên một số nguyên tắc căn bản, tuy có sự khác biệt giữa các nhánh (Chính Thống, Bảo Thủ, Cải Cách).

1. Đức Tin Độc Thần Tuyệt Đối (Monotheism): Người Do Thái tin chỉ có một Đức Chúa Trời duy nhất, là Đấng Tạo Hóa, Toàn Năng, Toàn Tri và Toàn Tại. Lời tuyên xưng nổi tiếng Shema phản ánh điều này: "Hỡi Y-sơ-ra-ên! Hãy nghe: Giê-hô-va Đức Chúa Trời chúng ta là Giê-hô-va có một không hai" (Phục Truyền Luật Lệ Ký 6:4). Danh Ngài (YHWH) là thiêng liêng, không được phát âm đầy đủ, thay vào đó họ dùng Adonai (Chúa tôi) hay HaShem (Danh Ngài).

2. Torah (Ngũ Kinh - Luật Pháp): Đây là nền tảng tối cao, bao gồm năm sách đầu tiên của Kinh Thánh Hê-bơ-rơ (Sáng Thế Ký, Xuất Ê-díp-tô Ký, Lê-vi Ký, Dân Số Ký, Phục Truyền Luật Lệ Ký). Torah không chỉ là "luật" mà còn là "sự chỉ dẫn", "đạo lý". Nó bao gồm 613 điều răn (mitzvot), quy định mọi khía cạnh đời sống tâm linh, đạo đức, xã hội và nghi lễ.

3. Dân Tộc Được Chọn (Chosen People): Người Do Thái tin rằng họ được Đức Chúa Trời chọn không phải để được đặc ân, mà để gánh vác trách nhiệm đặc biệt: tuân giữ giao ước, sống thánh khiết và trở nên "ánh sáng cho các dân ngoại" (Ê-sai 42:6). Sự lựa chọn này là hành động chủ động của ân điển Đức Chúa Trời, không phải do công đức của họ (Phục Truyền 7:7-8).

4. Lời Tiên Tri và Các Văn Bản: Kinh Thánh Hê-bơ-rơ (Tanakh) gồm ba phần: Torah (Luật pháp), Nevi'im (Các tiên tri), và Ketuvim (Các văn thơ). Ngoài ra, Truyền Khẩu (Oral Torah) được ghi chép lại trong Talmud (gồm Mishnah và Gemara) có thẩm quyền giải thích và áp dụng Torah trong đời sống.

5. Đấng Mê-si (Mashiach) và Thời Đại Sắp Đến: Niềm tin vào một Đấng Mê-si (Đấng được xức dầu) sẽ đến, thuộc dòng dõi vua Đa-vít, để thiết lập vương quốc hòa bình và thịnh vượng của Đức Chúa Trời trên đất, quy tụ người Do Thái lưu lạc và đem lại sự công bình cho thế giới. Quan điểm này là điểm khác biệt then chốt với Cơ Đốc giáo, vì người Do Thái không tin rằng Chúa Giê-xu Nazareth là Đấng Mê-si đã đến, bởi Ngài không thiết lập vương quốc chính trị hữu hình và hòa bình toàn cầu như các lời tiên tri (như Ê-sai 2:4, 11:1-9). Họ vẫn đang trông đợi Đấng Mê-si lần đầu đến.

Đời sống đức tin Do Thái được thể hiện qua các thực hành cụ thể:

• Cầu Nguyện (Tefilah): Ba lần cầu nguyện mỗi ngày (Shacharit, Mincha, Ma'ariv).
• Giữ Ngày Sa-bát (Shabbat): Từ chiều thứ Sáu đến chiều thứ Bảy, là ngày nghỉ ngơi, thánh hóa, tưởng niệm công cuộc sáng tạo và sự giải cứu khỏi Ai Cập (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:8-11).
• Luật Ăn Uống (Kashrut): Các quy định về thực phẩm sạch (kosher), như không ăn thịt heo, hải sản không vảy, và không pha trộn thịt với sữa (Lê-vi Ký 11, Phục Truyền 14).
• Các Ngày Lễ Hành Hương:
  • Rosh Hashanah (Năm Mới) & Yom Kippur (Ngày Chuộc Tội - Lê-vi Ký 16): Thời điểm ăn năn, xưng tội.
  • Pesach (Lễ Vượt Qua - Xuất Ê-díp-tô Ký 12): Kỷ niệm cuộc xuất hành khỏi Ai Cập.
  • Shavuot (Lễ Ngũ Tuần): Kỷ niệm nhận Torah tại Si-na-i.
  • Sukkot (Lễ Lều Tạm): Nhớ về sự chăm sóc của Đức Chúa Trời trong đồng vắng.

Là Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta nhìn nhận Do Thái giáo với lòng kính trọng và biết ơn, vì từ đó Chúa Cứu Thế Giê-xu đã sinh ra "vì phần rỗi bởi người Giu-đa" (Giăng 4:22). Tuy nhiên, chúng ta tin Kinh Thánh bày tỏ một sự tiếp nối và đầy trọn trong Chúa Giê-xu.

1. Chúa Giê-xu Là Sự Đầy Trọn của Luật Pháp và Lời Tiên Tri: Chúa Giê-xu tuyên bố: "Các ngươi đừng tưởng ta đến đặng phá luật pháp hay là lời tiên tri; ta đến, không phải để phá, song để làm cho trọn" (Ma-thi-ơ 5:17). Từ Hy Lạp "plērōsai" (πληρῶσαι) có nghĩa "làm cho đầy đủ, hoàn thành, ban cho ý nghĩa trọn vẹn". Ngài là Đấng Mê-si (Mashiach - Χριστός/Christos) đã được hứa ban, thỏa mãn mọi hình bóng và lời tiên tri trong Cựu Ước (Lu-ca 24:44). Sự chết và sống lại của Ngài là của lễ chuộc tội cuối cùng, thay thế hệ thống tế lễ trong đền thờ (Hê-bơ-rơ 9:11-14, 10:1-18).

2. Giao Ước Mới trong Huyết Ngài: Tiên tri Giê-rê-mi đã báo trước một giao ước mới (Giê-rê-mi 31:31-34). Chúa Giê-xu trong bữa Tiệc Ly đã lập giao ước này: "Chén nầy là giao ước mới trong huyết ta" (1 Cô-rinh-tô 11:25). Giao ước mới này không phải dựa trên sự tuân giữ luật pháp bằng nỗ lực con người, mà trên ân điển qua đức tin nơi Chúa Giê-xu, khiến luật pháp được viết trong lòng (Hê-bơ-rơ 8:6-13).

3. Dân Sự của Đức Chúa Trời Mở Rộng cho Mọi Dân Tộc: Trong Chúa Giê-xu, bức tường ngăn cách giữa người Do Thái và Dân Ngoại bị phá đổ (Ê-phê-sô 2:14-16). Những ai tin nhận Chúa Giê-xu, dù là Do Thái hay Hy Lạp, đều trở nên con cháu thuộc linh của Áp-ra-ham qua đức tin (Ga-la-ti 3:7, 28-29), và trở thành "dân được lựa chọn... chức thầy tế lễ nhà vua, là dân thánh" (1 Phi-e-rơ 2:9), làm ứng nghiệm ơn gọi nguyên thủy của Y-sơ-ra-ên.

1. Học Hỏi và Tôn Trọng Cội Nguồn Đức Tin: Chúng ta được kêu gọi đọc và nghiên cứu Cựu Ước một cách nghiêm túc. Hiểu biết về văn hóa, lịch sử và tôn giáo Do Thái thời Chúa Giê-xu sẽ làm sáng tỏ các sách Phúc Âm và thư tín. Hãy tôn trọng dân tộc Do Thái như "những người đã nhận lãnh lời Đức Chúa Trời" (Rô-ma 3:1-2).

2. Sống Với Tấm Lòng Biết Ơn Về Sự Đầy Trọn Của Ân Điển: Luật pháp (Torah) cho thấy tiêu chuẩn thánh khiết tuyệt đối của Đức Chúa Trời và sự bất lực của con người trong việc tự cứu mình. Điều đó khiến chúng ta càng thêm biết ơn Chúa Giê-xu, Đấng đã "chuộc chúng ta khỏi sự rủa sả của luật pháp" (Ga-la-ti 3:13) và ban cho chúng ta sự công bình đến từ đức tin.

3. Cầu Nguyện Cho Dân Tộc Do Thái: Sứ đồ Phao-lô, một người Do Thái, bày tỏ lòng thương xót sâu sắc và sự cầu thay cho dân tộc mình (Rô-ma 9:1-5, 10:1). Chúng ta cũng nên cầu nguyện để họ nhận biết Chúa Giê-xu là Đấng Mê-si của mình, và để họ được cứu (Rô-ma 11:25-27).

4. Sống Như Một Dân Tộc Thánh và Thầy Tế Lễ Nhà Vua: Chúng ta kế thừa trách nhiệm làm "ánh sáng cho thế gian". Đời sống chúng ta phải phản chiếu đạo đức thánh khiết của Đức Chúa Trời, không phải bằng sự tuân thủ hình thức, mà bằng tấm lòng được biến đổi bởi Thánh Linh, yêu thương Chúa và yêu thương người lân cận - đó là sự tóm tắt của cả Luật Pháp và các tiên tri (Ma-thi-ơ 22:37-40).

Do Thái giáo là cây ô-liu nguyên thủy mà chúng ta, những tín hữu từ các dân ngoại, được tháp vào như những cành ô-liu hoang (Rô-ma 11:17-24). Việc nghiên cứu về Do Thái giáo không làm suy yếu đức tin của chúng ta nơi Chúa Giê-xu, mà trái lại, làm phong phú và củng cố nó. Nó cho thấy sự trung tín vĩ đại của Đức Chúa Trời trong việc giữ giao ước của Ngài qua hàng ngàn năm lịch sử, và dẫn chúng ta đến sự kinh ngạc, thờ phượng trước kế hoạch cứu chuộc kỳ diệu được hoàn thành trong Chúa Cứu Thế Giê-xu - người Do Thái chính hiệu, là Con Đức Chúa Trời, là Đấng Mê-si của cả Y-sơ-ra-ên lẫn toàn thế giới.

Hãy giữ lấy đức tin đơn sơ nơi Ngài, sống trong ân điển và chân lý, và luôn nhớ rằng "sự cứu rỗi bởi người Giu-đa mà đến" (Giăng 4:22), để lòng chúng ta tràn đầy sự khiêm nhường, biết ơn và tình yêu cho dân tộc đã gìn giữ Lời Chúa cho chúng ta.