Thuyết Giải Cấu Trúc—có phải là một phương pháp có giá trị để giải nghĩa Kinh Thánh hay không?

Trong thế giới học thuật và thần học đương đại, nhiều phương pháp giải nghĩa (hermeneutics) đã được áp dụng cho văn bản Kinh Thánh. Một trong những phương pháp gây tranh cãi nhất là Thuyết Giải Cấu Trúc (Deconstructionism), xuất phát từ triết học hậu hiện đại, đặc biệt qua công trình của Jacques Derrida. Bài viết này sẽ nghiên cứu chuyên sâu về việc liệu Thuyết Giải Cấu Trúc có phải là một phương pháp có giá trị để giải nghĩa Kinh Thánh hay không, từ góc nhìn của một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, dựa trên nền tảng của Lời Chúa là chân lý khải thị, có thẩm quyền và đủ để hướng dẫn đức tin cùng sự thực hành của Cơ Đốc nhân.

Thuyết Giải Cấu Trúc, về cốt lõi, là một phương pháp phê bình văn bản nghi ngờ khả năng của ngôn ngữ trong việc truyền đạt một ý nghĩa cố định, rõ ràng và khách quan. Nó nhấn mạnh rằng mọi văn bản đều chứa đựng những mâu thuẫn nội tại (aporia) và ý nghĩa luôn bị "trì hoãn" (différance) trong một mạng lưới vô tận của những sự khác biệt về ngôn từ. Phương pháp này phủ nhận sự tồn tại của một "trung tâm" ý nghĩa hay ý định tác giả tối hậu, thay vào đó mở ra vô số khả năng diễn giải, thậm chí những diễn giải mâu thuẫn nhau, mà không có tiêu chuẩn nào để xác định đâu là diễn giải "đúng".

Khi áp dụng vào Kinh Thánh, Thuyết Giải Cấu Trúc sẽ đặt câu hỏi về bất kỳ sự giải nghĩa nào được xem là chính thống, có thẩm quyền hay "đúng đắn". Nó có thể khuyến khích việc đọc Kinh Thánh như một văn bản "mở", nơi độc giả tham gia vào việc tạo ra ý nghĩa hơn là khám phá một ý nghĩa được định sẵn.

Là những tín hữu Tin Lành, chúng ta tin rằng Kinh Thánh là Lời được Đức Chúa Trời linh cảm (2 Ti-mô-thê 3:16) và là sự mặc khải đặc biệt của Ngài cho nhân loại. Do đó, mọi phương pháp giải nghĩa đều phải được đặt dưới sự phán xét của chính Kinh Thánh.

1. Về Tính Khách Quan và Ý Nghĩa Cố Định của Lời Chúa:

Thuyết Giải Cấu Trúc phủ nhận ý nghĩa cố định, nhưng Kinh Thánh khẳng định Lời Chúa là chân lý khách quan và bền vững. Chúa Giê-xu cầu nguyện: "Xin lấy lẽ thật khiến họ nên thánh; Lời Cha tức là lẽ thật" (Giăng 17:17). Trong tiếng Hy Lạp, "lẽ thật" là alētheia, chỉ đến thực tại khách quan, được mặc khải, đối lập với sự giả dối. Lời Chúa không phải là một văn bản "mở" cho mọi cách giải nghĩa, mà là "thanh gươm của Đức Thánh Linh, tức là Lời Đức Chúa Trời" (Ê-phê-sô 6:17), một công cụ sắc bén có sức phân định (Hê-bơ-rơ 4:12). Tiên tri Ê-sai cũng khẳng định: "Cỏ khô, hoa rụng, nhưng lời của Đức Chúa Trời chúng ta còn mãi đời đời" (Ê-sai 40:8). Tính vĩnh cửu này hàm ý một sự ổn định và rõ ràng trong ý nghĩa.

2. Về Ý Định Tác Giả và Sự Linh Cảm:

Thuyết Giải Cấu Trúc giảm nhẹ hoặc loại bỏ ý định của tác giả loài người. Tuy nhiên, Kinh Thánh dạy rõ rằng các trước giả được Đức Thánh Linh cảm động: "Ấy chẳng phải bởi ý người nào mà lời tiên tri đã đến, nhưng bởi Đức Thánh Linh cảm động mà người ta đã nói bởi Đức Chúa Trời" (2 Phi-e-rơ 1:21). Từ "cảm động" trong tiếng Hy Lạp là pheromenoi, có nghĩa là "được mang đi, được hướng dẫn". Điều này không phủ nhận tính cá nhân và văn phong của mỗi trước giả, nhưng khẳng định rằng Đức Chúa Trời là Tác Giả tối thượng đằng sau họ. Do đó, nhiệm vụ của chúng ta là tìm kiếm ý định mà Đức Thánh Linh muốn truyền đạt qua các trước giả, chứ không phải tạo ra vô số ý nghĩa chủ quan mới. Sứ đồ Phao-lô viết cho Ti-mô-thê: "Hãy chuyên tâm cho được đẹp lòng Đức Chúa Trời... hãy dùng bổn phận thẳng mà giảng dạy lời của lẽ thật" (2 Ti-mô-thê 2:15). Việc "dùng bổn phận thẳng" (tiếng Hy Lạp: orthotomeō) ám chỉ việc cắt đúng, giải nghĩa cách chính xác, điều đó đòi hỏi một tiêu chuẩn khách quan.

3. Về Sự Thống Nhất và Tính Chính Tắc của Kinh Thánh:

Một hệ quả nguy hiểm của Thuyết Giải Cấu Trúc là nó có thể phá vỡ sự thống nhất của Kinh Thánh bằng cách nhấn mạnh các mâu thuẫn bề mặt và giải cấu mọi cấu trúc thần học lớn. Ngược lại, Kinh Thánh tự làm chứng về sự thống nhất của mình, với Chúa Cứu Thế Giê-xu là trung tâm và chủ đề xuyên suốt (Lu-ca 24:27, 44). Chính Chúa Giê-xu đã phán: "Các ngươi dò xem Kinh Thánh, vì các ngươi tưởng bởi đó được sự sống đời đời; ấy là Kinh Thánh làm chứng về ta vậy" (Giăng 5:39). Một phương pháp giải nghĩa chân chính phải dẫn chúng ta đến với Đấng Christ, chứ không làm tan biến Ngài trong một mê cung của những khả năng diễn giải.

Tuy Thuyết Giải Cấu Trúc, với tư cách một hệ thống triết học, không tương thích với đức tin Tin Lành vào Lời Chúa là chân lý khải thị, nhưng nó có thể đưa ra vài lời nhắc nhở có giá trị:

• Lời Nhắc Về Tính Khiêm Nhường trong Giải Nghĩa: Nó nhắc chúng ta rằng sự hiểu biết của con người là hữu hạn và dễ bị định kiến chi phối. Chúng ta cần tiếp cận Kinh Thánh với tấm lòng khiêm nhường, sẵn sàng để Lời Chúa sửa trị chúng ta (Hê-bơ-rơ 4:12).
• Lời Nhắc Về Sự Phức Tạp của Ngôn Ngữ: Kinh Thánh sử dụng đa dạng thể loại văn học (thi ca, châm ngôn, thư tín, khải tượng...). Việc giải nghĩa phải tôn trọng những đặc điểm đó. Một số phân đoạn chứa đựng những căng thẳng thần học (ví dụ: chủ quyền Đức Chúa Trời và trách nhiệm con người) mà chúng ta phải giữ lại, thay vì giải cấu một bên.

Tuy nhiên, các nguy cơ là rất lớn:

• Chối Bỏ Thẩm Quyền của Kinh Thánh: Nếu không có ý nghĩa cố định, thì Kinh Thánh không thể có thẩm quyền ràng buộc đối với đức tin và đời sống. Điều này đi ngược lại tín điều căn bản của Tin Lành về Sola Scriptura (Chỉ Kinh Thánh).
• Đánh Mất Sứ Điệp Cứu Rỗi: Tin Mừng về sự chết và sống lại của Chúa Giê-xu Christ vì tội lỗi chúng ta (1 Cô-rinh-tô 15:3-4) là một sứ điệp rõ ràng, khách quan. Giải cấu nó sẽ làm mất đi sự cứu rỗi duy nhất và đích thực.
• Dẫn Đến Chủ Nghĩa Tương Đối Tâm Linh: Mỗi người có "chân lý" riêng của mình, phá vỡ sự hiệp một của Hội Thánh dựa trên một đức tin chung (Ê-phê-sô 4:4-6).

Thay vì Thuyết Giải Cấu Trúc, chúng ta áp dụng phương pháp giải nghĩa dựa trên các nguyên tắc sau:

1. Nguyên Tắc Văn Phạm – Lịch Sử: Tìm hiểu ý nghĩa dựa trên ngữ pháp, văn mạch trực tiếp và xa, cùng bối cảnh lịch sử-văn hóa. Điều này tôn trọng ý định của tác giả được linh cảm.
2. Kinh Thánh Giải Nghĩa Kinh Thánh (Scriptura Scripturae interpres): So sánh phân đoạn với toàn bộ Kinh Thánh, vì Lời Chúa tự hợp nhất và soi sáng lẫn nhau.
3. Christological Center (Lấy Đấng Christ Làm Trung Tâm): Mọi sự giải nghĩa phải quy hướng về Chúa Cứu Thế Giê-xu và công trình cứu chuộc của Ngài.
4. Sự Hướng Dẫn Của Đức Thánh Linh: Chúng ta cần Đức Thánh Linh, Đấng linh cảm Kinh Thánh, để mở mắt thuộc linh chúng ta (1 Cô-rinh-tô 2:12-14). Đây không phải là sự mặc khải mới, nhưng là sự soi sáng để hiểu và áp dụng Lời đã được mặc khải.
5. Trong Cộng Đồng Hội Thánh: Giải nghĩa Kinh Thánh không phải là hoạt động độc lập, cá nhân chủ nghĩa, mà được thực hiện trong sự hiệp thông với Hội Thánh qua các thời đại, tôn trọng những tín điều căn bản đã được Hội Thánh tuyên xưng.

Làm thế nào để những phân tích trên định hình cách chúng ta đọc và sống với Lời Chúa mỗi ngày?

1. Đọc Kinh Thánh Với Lòng Tin Cậy và Vâng Phục: Thay vì nghi ngờ hoặc giải cấu, hãy tiếp cận Kinh Thánh với thái độ của Sa-mu-ên: "Xin hãy phán, kẻ tôi tớ Ngài đang nghe" (1 Sa-mu-ên 3:10). Tin rằng Đức Chúa Trời đang phán dạy qua những gì Ngài đã phán.

2. Tra Xét Kỹ Lưỡng và Cầu Nguyện: Hãy "tra xét Kinh Thánh" cách cẩn thận (Công vụ 17:11), sử dụng các công cụ nghiên cứu chính thống (từ điển, sách dẫn, bối cảnh), luôn trong tinh thần cầu nguyện xin Đức Thánh Linh dạy dỗ.

3. Tìm Kiếm Sự Rõ Ràng và Áp Dụng Cá Nhân: Tin rằng Lời Chúa đủ sáng tỏ để chúng ta hiểu và làm theo. Hãy áp dụng nguyên tắc "ví phàm có những sự gì... đều vì sự dạy dỗ mà chép" (Rô-ma 15:4). Đặt câu hỏi: "Phân đoạn này dạy gì về Đức Chúa Trời, về tội lỗi, về ân điển, và tôi phải tin, vâng lời hay từ bỏ điều gì?"

4. Gắn Bó Với Lời Sống Động và Hữu Hiệu: Hãy nhớ lời hứa của Đức Chúa Trời: "Lời nói của ta... chắc sẽ làm trọn điều ta muốn, nơi nơi ta đã sai đi" (Ê-sai 55:11). Lời Chúa không trở về vô hiệu. Chúng ta có thể tin cậy nó để biến đổi đời sống mình.

5. Tránh Xa Những Sự Dạy Dỗ Lạ Lùng: Khi nghe những cách giải nghĩa làm mờ đi thân vị và công trình của Chúa Giê-xu, phủ nhận tội lỗi hay sự phán xét, hãy cảnh giác. Hãy bám lấy "đạo lành" đã được truyền lại (Giu-đe 1:3).

Thuyết Giải Cấu Trúc, như một hệ hình triết học hậu hiện đại, với sự phủ nhận ý nghĩa cố định và thẩm quyền của văn bản, không phải là một phương pháp có giá trị hay phù hợp để giải nghĩa Kinh Thánh từ góc độ Tin Lành. Nó làm suy yếu nền tảng của đức tin chúng ta: Lời Đức Chúa Trời chân thật và đáng tin cậy. Thay vào đó, chúng ta được kêu gọi tiếp cận Kinh Thánh với sự khiêm nhường học thuật lẫn tâm linh, sử dụng các nguyên tắc giải nghĩa trung thành với bản chất của Kinh Thánh là Lời được linh cảm, với sự phụ thuộc hoàn toàn vào sự dạy dỗ của Đức Thánh Linh. Chỉ bằng cách đó, chúng ta mới có thể nghe được tiếng phán rõ ràng của Đức Chúa Trời hằng sống, tìm thấy sự sống đời đời trong Chúa Cứu Thế Giê-xu, và được trang bị "để làm mọi việc lành" (2 Ti-mô-thê 3:17). Ước mong mỗi chúng ta luôn là người "giữ lấy đạo thật... theo đạo lành đã dạy" (Tít 1:9).