Tâm Lý Học và Tư Vấn Thánh Kinh
Trong một thế giới ngày càng nhận thức sâu sắc về sức khỏe tâm thần, các tín hữu Cơ Đốc thường đứng trước những câu hỏi quan trọng: Tâm lý học hiện đại có vị trí nào trong đời sống đức tin? Làm thế nào để hài hòa những hiểu biết về tâm trí con người với lẽ thật vĩnh cửu của Kinh Thánh? Bài nghiên cứu này tìm kiếm một cái nhìn thần học sâu sắc về mối liên hệ giữa tâm lý học (psychology) và tư vấn Thánh Kinh (Biblical counseling), khẳng định rằng Kinh Thánh là thẩm quyền tối cao và đầy đủ cho mọi vấn đề của linh hồn, đồng thời nhìn nhận sự khôn ngoan chung mà Đức Chúa Trời ban cho con người qua các nghiên cứu khoa học, với điều kiện chúng phải được đặt dưới sự phán xét của Lời Ngài.
Trước khi bàn đến tâm lý học, chúng ta phải thiết lập nền tảng Kinh Thánh về bản chất con người. Con người không đơn thuần là một thực thể sinh học hay tâm lý phức tạp, mà là tạo vật được Đức Chúa Trời dựng nên một cách có mục đích và kỳ diệu.
1. Con Người Được Dựng Nên Theo Hình Ảnh Đức Chúa Trời (Imago Dei): Điều này tạo nên phẩm giá, giá trị và tiềm năng độc nhất của mỗi cá nhân.
“Đức Chúa Trời dựng nên loài người như hình Ngài; Ngài dựng nên loài người giống như hình Đức Chúa Trời; Ngài dựng nên người nam cùng người nữ.” (Sáng-thế Ký 1:27).
Từ ngữ Hê-bơ-rơ "tselem" (hình ảnh) chỉ đến một đại diện hoặc tượng trưng. Con người mang hình ảnh Đức Chúa Trời trong khả năng lý trí, đạo đức, ý chí, cảm xúc, và trong vai trò quản trị. Mọi hiểu biết về tâm lý phải tôn trọng và xoay quanh chân lý nền tảng này.
2. Sự Sa Ngã và Hậu Quả Toàn Diện: Tội lỗi đã làm hư hoại mọi phương diện của con người, bao gồm cả tâm trí, cảm xúc và các mối quan hệ.
“Vì mọi người đều đã phạm tội, thiếu mất sự vinh hiển của Đức Chúa Trời” (Rô-ma 3:23).
Sự hư hoại này (hamartia - tội lỗi, trật mục tiêu) dẫn đến những rối loạn, đau khổ tâm lý, và sự xa cách với Đức Chúa Trời. Kinh Thánh mô tả chính xác các trạng thái nội tâm như lo âu (Phi-líp 4:6), buồn rầu (Thi-thiên 42:5), giận dữ (Ê-phê-sô 4:26), và tuyệt vọng (2 Cô-rinh-tô 1:8).
3. Con Người Là Một Thực Thể Thống Nhất Nhưng Có Nhiều Phương Diện: Kinh Thánh mô tả con người một cách toàn vẹn. Các thuật ngữ như “lòng” (leb/lebab trong tiếng Hê-bơ-rơ, kardia trong tiếng Hy Lạp), “linh hồn” (nephesh/psychē), và “tâm trí” (nous) thường được sử dụng linh hoạt, chỉ đến trung tâm của ý chí, cảm xúc, suy nghĩ và tâm linh. Sự phân chia cứng nhắc giữa "tâm linh" và "tâm lý" là không phù hợp với quan điểm Kinh Thánh. Khi một người đau khổ, toàn bộ con người của họ—tâm linh, tâm lý, thể chất—đều bị ảnh hưởng.
Tâm lý học, với tư cách là ngành khoa học nghiên cứu về tâm trí và hành vi, có thể cung cấp những mô tả hữu ích về hiện tượng. Nó có thể giúp chúng ta phân loại các triệu chứng, hiểu về cơ chế hình thành thói quen, hoặc nhận biết ảnh hưởng của môi trường và sinh học. Tuy nhiên, vấn đề then chốt nằm ở thuyết giải thích (interpretive framework) và mục tiêu trị liệu (therapeutic goal).
Nhiều trường phái tâm lý học được xây dựng trên các thế giới quan trái ngược với Kinh Thánh, như chủ nghĩa tự nhiên (naturalism), thuyết tương đối đạo đức, hoặc niềm tin vào sự tự cứu rỗi của con người. Ví dụ, một số lý thuyết có thể xem tội lỗi chỉ là "sự mất cân bằng hóa học" hoặc "sản phẩm của xã hội", hoặc đề cao việc "tự thực hiện bản thân" (self-actualization) như cứu cánh tối thượng, thay vì sự vinh hiển của Đức Chúa Trời và sự nên thánh.
Lời Chúa cảnh báo: “Hãy giữ chừng, kẻo có ai lấy triết học và lời hư không, theo truyền thống của loài người, theo sự sơ học của thế gian, mà bắt anh em phục chăng, chớ không theo Đấng Christ.” (Cô-lô-se 2:8). Ở đây, từ "triết học" (philosophia) bao hàm mọi hệ thống tư tưởng của con người. Tâm lý học, khi trở thành một triết lý sống thay thế Phúc Âm, sẽ rơi vào cảnh báo này.
Tư vấn Thánh Kinh không đơn giản là thêm một câu Kinh Thánh vào liệu pháp tâm lý. Đó là một mô hình môn đồ hóa (discipleship) và chăm sóc mục vụ (pastoral care) toàn diện, xem Kinh Thánh là đủ (sufficient) để giải quyết mọi vấn đề sâu xa nhất của tấm lòng con người.
“Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành.” (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Từ "trọn vẹn" (artios) có nghĩa là được trang bị đầy đủ, hoàn toàn thích hợp. Kinh Thánh trang bị chúng ta đầy đủ cho mọi nan đề của cuộc sống.
Tư vấn Thánh Kinh nhìn nhận vấn đề theo trình tự Kinh Thánh: Tội lỗi -> Đau khổ/Nan đề -> Hy vọng trong Đấng Christ. Nó tập trung vào việc thay đổi tấm lòng (kardia), là nguồn của mọi hành vi và cảm xúc (Châm-ngôn 4:23). Quá trình này được thực hiện nhờ quyền năng biến đổi của Đức Thánh Linh qua Lời Chúa, trong mối tương giao với Hội Thánh.
Các bước cốt lõi của Tư vấn Thánh Kinh bao gồm:
1. Lắng nghe với lòng thương xót và khôn ngoan (Gia-cơ 1:19).
2. Khám phá những khuôn mẫu tội lỗi trong tư tưởng và hành động dựa trên các tiêu chuẩn của Kinh Thánh.
3. Áp dụng Phúc Âm một cách cụ thể: Không chỉ là sự tha tội, mà còn là quyền năng phục hồi và biến đổi. “Vì ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời.” (Ê-phê-sô 2:8).
4. Dạy dỗ và rèn luyện theo sự công bình: Hướng dẫn người được tư vấn thực hành những thói quen mới, những cách suy nghĩ mới phù hợp với lẽ thật (Rô-ma 12:2).
5. Kêu gọi sự hỗ trợ của cộng đồng Hội Thánh: Đời sống Cơ Đốc không sống trong sự cô lập (Hê-bơ-rơ 10:24-25).
Vậy, một nhà tư vấn Cơ Đốc có thể sử dụng những hiểu biết từ tâm lý học hay không? Câu trả lời là có, nhưng phải qua một quá trình "lọc rây thần học" (theological sieve) một cách cẩn trọng.
Chúng ta có thể tiếp nhận những mô tả hiện tượng (ví dụ: các triệu chứng của trầm cảm, cơ chế của sang chấn tâm lý, các giai đoạn phát triển của trẻ em) như những dữ liệu hữu ích. Tuy nhiên, chúng ta phải bác bỏ hoặc điều chỉnh những thuyết giải thích (ví dụ: nguồn gốc của vấn đề là do vô thức, do di truyền quyết định, hay mục tiêu là tự do khỏi mọi ràng buộc đạo đức) khi chúng mâu thuẫn với Kinh Thánh.
Ví dụ thực tế:
- Nhận diện cảm xúc: Tâm lý học giúp đặt tên cho các cung bậc cảm xúc phức tạp. Kinh Thánh xác nhận và dạy chúng ta cách xử lý những cảm xúc đó trong Chúa (Thi-thiên, sách Truyền-đạo).
- Ảnh hưởng của quá khứ: Tâm lý học nhấn mạnh sang chấn thời thơ ấu. Kinh Thánh công nhận quá khứ có ảnh hưởng (Xuất Ê-díp-tô 20:5), nhưng nhấn mạnh quyền năng của Đấng Christ để giải phóng và tái lập (2 Cô-rinh-tô 5:17, Ê-sai 43:18-19).
- Vai trò của thể chất: Tâm lý học ghi nhận mối liên hệ giữa thể chất và tinh thần. Kinh Thánh cũng dạy chúng ta chăm sóc thân thể như đền thờ của Đức Thánh Linh (1 Cô-rinh-tô 6:19-20), và nhìn nhận đôi khi các vấn đề thể chất (thiếu dinh dưỡng, mất cân bằng hormone) có thể gây ra các triệu chứng tâm lý.
Một nhà tư vấn Thánh Kinh có kiến thức về tâm lý sẽ có thể phân biệt rõ ràng giữa một vấn đề cần can thiệp y tế (ví dụ: rối loạn tâm thần nặng do nguyên nhân sinh học) và một vấn đề thuộc về tấm lòng cần sự môn đồ hóa. Họ không ngần ngại giới thiệu người được tư vấn tìm kiếm sự giúp đỡ y tế chuyên môn khi cần, trong khi vẫn tiếp tục chăm sóc tâm linh cho họ.
1. Cho Cá Nhân Tín Hữu:
- Kiểm Tra Tấm Lòng Hằng Ngày: Hãy phát triển thói quen tự vấn dưới ánh sáng Lời Chúa. Khi cảm thấy lo âu, buồn bã, hay giận dữ, hãy dừng lại và hỏi: "Điều gì trong tấm lòng tôi đang tôn thờ, tin cậy, hoặc khao khát hơn Chúa?" (Thi-thiên 139:23-24).
- Lấy Lời Chúa Làm Khuôn Mẫu Cho Suy Nghĩ: Thay thế những lời nói tiêu cực, méo mó về bản thân bằng lẽ thật Kinh Thánh về danh tính trong Đấng Christ (Ê-phê-sô 1:3-14).
- Chăm Sóc Toàn Diện: Nhận biết mối liên hệ giữa thể chất, tâm trí và tâm linh. Ngủ đủ, tập thể dục, ăn uống điều độ cũng là một phần của sự quản lý tốt đời sống Chúa giao.
2. Cho Cộng Đồng Hội Thánh:
- Xây Dựng Văn Hóa Ân Điển và Chân Thật: Trở thành một cộng đồng nơi người ta có thể chia sẻ sự yếu đuối, đấu tranh mà không bị kết án, nhưng được hướng dẫn đến với ân điển (Ga-la-ti 6:1-2).
- Đào Tạo Các Nhà Tư Vấn Mục Vụ: Hội Thánh cần trang bị cho các mục sư, trưởng lão, tín hữu trưởng thành kiến thức cơ bản về tư vấn Thánh Kinh và khả năng lắng nghe khôn ngoan.
- Hợp Tác Cẩn Trọng: Khi cần thiết, Hội thánh có thể hợp tác với các chuyên gia tâm lý/y tế Cơ Đốc, những người chia sẻ cùng một thế giới quan Kinh Thánh, để chăm sóc toàn diện cho một con người.
Cuộc tìm kiếm sự hiểu biết về tâm trí con người cuối cùng phải dẫn chúng ta trở về với Đấng Tạo Hóa của tâm trí. “Sự kính sợ Đức Giê-hô-va là khởi đầu sự khôn ngoan; Còn kẻ nào giữ theo điều răn Ngài có sự hiểu biết thật.” (Châm-ngôn 1:7a, 9:10a).
Tâm lý học, với tất cả những mô tả phức tạp của nó, không thể cung cấp sự cứu rỗi, sự tha thứ triệt để, hay quyền năng biến đổi tấm lòng. Chỉ có Phúc Âm của Chúa Giê-xu Christ mới làm được điều đó. Ngài là Đấng Tư Vấn Lạ lùng (Pele Yo'etz - Ê-sai 9:6), Đấng đã kinh nghiệm mọi sự thử thách của chúng ta, nhưng không phạm tội (Hê-bơ-rơ 4:15). Nơi Ngài, chúng ta tìm thấy sự giải phóng khỏi tội lỗi, sự an ủi trong đau khổ, và hy vọng cho một tương lai được phục hồi trọn vẹn.
Mô hình tư vấn Thánh Kinh không phải là sự phủ nhận tính phức tạp của con người, mà là sự khẳng định rằng trong sự phức tạp ấy, Lời của Đấng Tạo Hóa mới là chìa khóa để hiểu và chữa lành. Hãy để chúng ta, với tư cách là Hội Thánh, trở thành những cộng đồng của ân điển và lẽ thật, nơi mọi gánh nặng tâm hồn đều được mang đến dưới chân thập tự giá, và tìm thấy sự nghỉ ngơi thật trong Chúa Cứu Thế Giê-xu.