Hồi giáo Hanafi là gì?

Trong thế giới đa dạng tôn giáo ngày nay, việc hiểu biết về các niềm tin khác là điều cần thiết cho mọi Cơ Đốc nhân. Sự hiểu biết này không chỉ giúp chúng ta có cái nhìn đúng đắn mà còn trang bị cho chúng ta để “hãy hết lòng tôn kính Đấng Christ, mà làm Chúa. Hãy thường thường sẵn sàng để trả lời mọi kẻ hỏi lẽ về sự trông cậy trong anh em, song phải hiền hòa và kính sợ” (I Phi-e-rơ 3:15). Bài viết này sẽ khảo sát trường phái Hanafi trong Hồi giáo – một trong những trường phái luật học (Madhhab) chính và lớn nhất – dưới ánh sáng của Lời Chúa, để chúng ta có thể giữ vững đức tin và biết cách cư xử trong tình yêu thương và chân lý.

Hồi giáo Hanafi (tiếng Ả Rập: الحنفية) là một trong bốn trường phái luật học Hồi giáo Sunni chính, được đặt tên theo người sáng lập, học giả Abu Hanifa (699-767 sau CN). Đây là trường phái có ảnh hưởng rộng rãi nhất, chiếm đa số tín đồ ở các khu vực như Thổ Nhĩ Kỳ, Balkan, Trung Á, tiểu lục địa Ấn Độ, một phần Ai Cập và Levant. Đặc điểm nổi bật của Hanafi là phương pháp luận pháp lý (Usul al-Fiqh) nhấn mạnh vào ra'y (ý kiến suy luận cá nhân có cân nhắc) và qiyas (suy luận tương tự) khi các nguồn chính là Quran (Kinh Koran) và Hadith (lời nói, hành động của nhà tiên tri Muhammad) không đưa ra chỉ dẫn rõ ràng. Trường phái này cũng đề cao nguyên tắc istihsan (ưu tiên phán quyết vì lợi ích công bằng và công lý). Về mặt thần học, hầu hết người theo Hanafi gắn với trường phái Maturidi, nhấn mạnh lý trí trong việc hiểu biết về Đức Chúa Trời.

Điểm khác biệt căn bản đầu tiên và quan trọng nhất giữa đức tin Cơ Đốc và Hồi giáo (kể cả trường phái Hanafi) nằm ở nguồn mặc khải tối cao và cuối cùng.

• Đối với Hồi giáo Hanafi: Nguồn mặc khải tối thượng là Quran, được tin là lời vĩnh cửu, không được tạo ra của Allah, được mặc khải trực tiếp cho nhà tiên tri Muhammad qua thiên sứ Jibril (Gabriel). Hadith là nguồn mặc khải thứ cấp nhưng quan trọng. Luật học (Fiqh) của Hanafi là nỗ lực diễn giải hai nguồn này cho đời sống thực tiễn.
• Đối với Cơ Đốc Giáo: Kinh Thánh Cựu Ước và Tân Ước là Lời được Đức Chúa Trời hà hơi, là mặc khải trọn vẹn và đầy đủ về ý muốn và bản tính của Ngài. “Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình” (II Ti-mô-thê 3:16). Sách Khải Huyền kết thúc với lời cảnh báo nghiêm trọng: “Tôi ngỏ cho kẻ nào nghe lời tiên tri trong sách nầy: Nếu ai thêm vào sách tiên tri nầy điều gì, thì Đức Chúa Trời sẽ thêm cho người ấy tai nạn đã ghi chép trong sách nầy” (Khải Huyền 22:18). Điều này xác lập sự đóng lại của mặc khải Kinh Thánh.

Lời Chúa Giê-xu phán: “Trời đất sẽ qua, nhưng lời ta nói chẳng bao giờ qua đi” (Mác 13:31). Thẩm quyền tối cao thuộc về Đấng Christ và Lời của Ngài, không phải bất kỳ lời mặc khải nào khác sau này. Sự khác biệt này là nền tảng cho mọi so sánh tiếp theo.

Đây là hố ngăn cách thần học sâu nhất. Trường phái Hanafi, như toàn bộ Hồi giáo chính thống, giữ vững học thuyết Tawhid (sự tuyệt đối đơn nhất của Allah). Allah là một Đấng duy nhất, tách biệt tuyệt đối khỏi tạo vật, không có đối tác, không con cái, không cha mẹ. Bất kỳ sự liên kết nào (shirk) cũng là tội lỗi không thể tha thứ.

Ngược lại, mặc khải Kinh Thánh trình bày một Đức Chúa Trời duy nhất nhưng tồn tại trong ba thân vị: Cha, Con (Ngôi Lời), và Thánh Linh. Đây không phải là ba vị thần, mà là một bản thể (ousia) trong ba thân vị (hypostasis). Chúa Giê-xu tuyên bố: “Ta với Cha là một” (Giăng 10:30). Ngài phán với các môn đồ: “Vậy, hãy đi dạy dỗ muôn dân, hãy nhân danh Đức Cha, Đức Con, và Đức Thánh Linh mà làm phép báp-têm cho họ” (Ma-thi-ơ 28:19). Sứ đồ Phao-lô chào: “Nguyền xin ân điển của Đức Chúa Jêsus Christ, sự yêu thương của Đức Chúa Trời, và sự giao thông của Đức Thánh Linh ở với anh em hết thảy!” (II Cô-rinh-tô 13:14).

Từ ngữ Hy Lạp Logos (Ngôi Lời) trong Giăng 1:1 chỉ về Chúa Giê-xu – Ngôi Lời vĩnh hằng, hiện hữu từ ban đầu, ở cùng Đức Chúa Trời và là Đức Chúa Trời. Sự nhập thể của Ngôi Lời (“Ngôi Lời đã trở nên xác thịt” – Giăng 1:14) là điều không thể chấp nhận được trong thần học Hồi giáo, nhưng lại là trung tâm điểm của Phúc Âm Cơ Đốc. “Vì chỉ có một Đức Chúa Trời, và chỉ có một Đấng Trung Gian giữa Đức Chúa Trời và loài người, tức là Đức Chúa Jêsus Christ, là người” (I Ti-mô-thê 2:5).

Trường phái Hanafi, dù được xem là linh hoạt trong luật pháp, vẫn đặt nặng trên nền tảng của việc tuân giữ Luật Sharia (dựa trên Quran và Hadith) như một phương tiện để được Allah chấp nhận. Sự cứu rỗi phụ thuộc vào việc Allah cân đo đức tin (Iman) và việc làm (Amal) của một người vào Ngày Phán Xét. Không có sự đảm bảo cứu rỗi nào trước đó.

Kinh Thánh tuyên bố một con đường cứu rỗi hoàn toàn khác, dựa trên ân điển (charis) qua đức tin (pistis) nơi công lao của Chúa Giê-xu Christ. “Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình” (Ê-phê-sô 2:8-9). Công việc của luật pháp không thể cứu được ai. “Bởi các việc luật pháp, chẳng có một người nào sẽ được xưng công bình trước mặt Ngài, vì luật pháp cho người ta biết tội lỗi” (Rô-ma 3:20).

Chính sự chết chuộc tội (hilastērion – của lễ chuộc tội) và sự sống lại của Chúa Giê-xu mới cung ứng sự công bình mà chúng ta cần. “Hễ ai tin Con Đức Chúa Trời thì có sự làm chứng ấy trong mình… Sự làm chứng ấy tức là Đức Chúa Trời đã ban sự sống đời đời cho chúng ta, và sự sống ấy ở trong Con Ngài. Ai có Đức Chúa Con thì có sự sống; ai không có Con Đức Chúa Trời thì không có sự sống” (I Giăng 5:10-12). Sự đảm bảo này là quà tặng quý báu mà Cơ Đốc nhân có được, không dựa trên sự hoàn hảo của bản thân, mà dựa trên sự hoàn hảo của Christ.

Trường phái Hanafi tôn kính Chúa Giê-xu (Isa trong tiếng Ả Rập) như một vị tiên tri vĩ đại, được sinh bởi nữ đồng trinh Maryam (Mary), thực hiện phép lạ, và sẽ trở lại vào ngày tận thế. Tuy nhiên, họ phủ nhận hoàn toàn thần tính của Ngài, sự chết chuộc tội của Ngài trên thập tự giá (họ tin rằng ai đó đã bị đóng đinh thay cho Ngài), và quan trọng nhất, họ phủ nhận Ngài là Con của Đức Chúa Trời.

Kinh Thánh làm chứng cách rõ ràng và dứt khoát về thân vị và công tác của Chúa Giê-xu:

• Thần Tính: “Ngôi Lời là Đức Chúa Trời” (Giăng 1:1). “Ta là An-pha và Ô-mê-ga, là đầu tiên và cuối cùng” (Khải Huyền 1:17).
• Chết Chuộc Tội: “Vì Con người đã đến… phó sự sống mình làm giá chuộc cho nhiều người” (Mác 10:45). “Ấy vậy, sau khi Đức Chúa Jêsus nhận lấy giấm, bèn phán: Mọi việc đã được trọn” (Giăng 19:30).
• Sự Sống Lại: “Ngài chẳng ở đây đâu; Ngài sống lại rồi” (Lu-ca 24:6).
• Là Con Đức Chúa Trời: “Nầy là Con yêu dấu của ta, đẹp lòng ta mọi đàng” (Ma-thi-ơ 3:17). Sự xưng nhận của Phi-e-rơ: “Chúa là Đấng Christ, Con Đức Chúa Trời hằng sống” (Ma-thi-ơ 16:16).

Phao-lô tóm tắt: “Nếu miệng ngươi xưng Đức Chúa Jêsus ra và lòng ngươi tin rằng Đức Chúa Trời đã khiến Ngài từ kẻ chết sống lại, thì ngươi sẽ được cứu” (Rô-ma 10:9). Bất kỳ quan điểm nào hạ thấp Chúa Giê-xu xuống dưới địa vị này đều phủ nhận trọng tâm của Phúc Âm.

1. Củng Cố Đức Tin Cá Nhân: Việc nghiên cứu so sánh này phải dẫn chúng ta đến chỗ biết ơn sâu sắc hơn về ân điển và mặc khải trọn vẹn mà chúng ta có trong Chúa Giê-xu Christ. Hãy đọc Kinh Thánh mỗi ngày để thấm nhuần chân lý, khiến đức tin chúng ta vững vàng. “Hãy đứng vững, nịt lưông bằng lẽ thật” (Ê-phê-sô 6:14).

2. Cầu Nguyện Trong Sự Hiểu Biết: Thay vì sợ hãi hoặc thành kiến, chúng ta được kêu gọi cầu nguyện cho những người theo Hồi giáo, kể cả những người theo trường phái Hanafi. Hãy cầu nguyện để “Đức Chúa Trời của sự sáng… soi sáng lòng” họ, hầu cho họ biết “sự vinh hiển của Đức Chúa Trời ở nơi mặt Đức Chúa Jêsus Christ” (II Cô-rinh-tô 4:6).

3. Chia Sẻ Phúc Âm Cách Khôn Ngoan và Yêu Thương: Khi có cơ hội đối thoại, hãy tập trung vào Chúa Giê-xu – con người, sự chết, sự sống lại và thần tính của Ngài. Đừng tranh luận về các tiên tri hay luật lệ, nhưng hãy làm chứng về Đấng Christ là sự sống của bạn. Hãy sống đời sống yêu thương, thánh khiết như muối và ánh sáng (Ma-thi-ơ 5:13-16).

4. Phân Biệt Rõ Ràng và Không Thỏa Hiệp: Trong bối cảnh đối thoại liên tôn, chúng ta phải giữ vững lập trường rằng Chúa Giê-xu Christ là con đường duy nhất đến với Đức Chúa Trời. “Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu” (Công vụ 4:12). Sự khoan dung không có nghĩa là chấp nhận mọi giáo lý là đúng.

5. Tìm Kiếm Sự Hiệp Một Trong Hội Thánh: Sự hiểu biết về các tôn giáo khác nhắc nhở chúng ta trân quý sự hiệp một mà chúng ta có trong Thân Thể Đấng Christ. Hãy gắn bó với Hội Thánh địa phương, cùng nhau tôn cao Chúa và gây dựng nhau trong đức tin.

Trường phái Hanafi, với tư cách là một hệ thống luật học và thần học Hồi giáo quan trọng, đại diện cho một nỗ lực chân thành của con người nhằm tìm kiếm và vâng phục Thượng Đế qua luật lệ và lý trí. Tuy nhiên, dưới ánh sáng của Kinh Thánh, nó thiếu đi yếu tố quan trọng nhất: Đấng Trung Gian là Chúa Giê-xu Christ và Ân Điển cứu chuộc của Ngài. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được kêu gọi để hiểu biết, để cầu nguyện, và để chia sẻ tình yêu và chân lý của Phúc Âm với tất cả mọi người, trong đó có những người hàng xóm theo đạo Hồi Hanafi, với thái độ “hiền hòa và kính sợ” (I Phi-e-rơ 3:15). Cuối cùng, hãy để lòng chúng ta luôn hướng về lời tuyên xưng của sứ đồ Phi-e-rơ: “Lạy Chúa, chúng tôi đi theo ai? Chúa có những lời của sự sống đời đời; chúng tôi đã tin và nhận biết rằng Chúa là Đấng Thánh của Đức Chúa Trời” (Giăng 6:68-69).