Phúc Âm Ba-na-ba: Câu Chuyện Có Thật Về Chúa Giê-xu?
Trong bối cảnh đối thoại liên tôn ngày nay, một số tài liệu được đề cập như cầu nối giữa Cơ Đốc giáo và Hồi giáo, trong đó nổi bật là cái gọi là “Phúc Âm Ba-na-ba”. Văn bản này thường được một số học giả Hồi giáo trích dẫn để ủng hộ quan điểm Hồi giáo về Chúa Giê-xu (Isa trong tiếng Ả Rập) và bác bỏ các tín điều nền tảng của Cơ Đốc giáo. Câu hỏi đặt ra là: Liệu người Hồi giáo, hay bất kỳ ai tìm kiếm chân lý, có nên xem đây là một câu chuyện có thật, đáng tin cậy về cuộc đời Chúa Giê-xu không? Bài nghiên cứu này sẽ phân tích văn bản dưới lăng kính của nghiên cứu Kinh Thánh, lịch sử giáo hội và thần học Tin Lành, dựa trên nền tảng duy nhất là Kinh Thánh—Lời không thể sai lầm của Đức Chúa Trời.
I. Nguồn Gốc Và Lịch Sử Của Phúc Âm Ba-na-ba
Trước tiên, cần phân biệt rõ: Ba-na-ba trong Tân Ước là một nhà truyền giáo đầy dẫy Đức Thánh Linh, bạn đồng lao với Sứ đồ Phao-lô (Công vụ 4:36-37; 9:27; 11:22-30). Ông là một tín đồ gương mẫu, được Kinh Thánh ghi nhận, nhưng không hề viết sách Phúc âm nào. Toàn bộ 27 sách Tân Ước đã được Hội Thánh đầu tiên, dưới sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh, công nhận là chính thống (canonical) dựa trên các tiêu chí nghiêm ngặt: tính tông đồ (do sứ đồ viết hoặc chứng thực), sự phù hợp với giáo lý đã được dạy, và sự sử dụng rộng rãi trong các Hội Thánh.
Vậy “Phúc Âm Ba-na-ba” từ đâu mà có? Hầu hết các học giả uy tín, bao gồm cả học giả Cơ Đốc và Hồi giáo, đều thống nhất rằng văn bản này có nguồn gốc rất muộn, khoảng thế kỷ 14-16 sau Công nguyên, tức là hơn 1300 năm sau thời Chúa Giê-xu. Bản văn lâu đời nhất còn tồn tại được viết bằng tiếng Ý và tiếng Tây Ban Nha, không phải bằng tiếng Hy Lạp hay Hê-bơ-rơ—là ngôn ngữ của Tân Ước. Không có bất kỳ bằng chứng nào từ các giáo phụ Hội Thánh đầu tiên (như Ignatius, Polycarp, Irenaeus, hay Origen) nhắc đến sự tồn tại của một “Phúc Âm Ba-na-ba” cả. Sự im lặng này là bằng chứng mạnh mẽ chống lại tính xác thực của nó.
Bối cảnh lịch sử của nó gắn liền với sự tranh chấh tôn giáo ở Tây Ban Nha thời Trung Cổ, nơi mà việc tạo ra một văn bản “hỗn hợp” có thể phục vụ cho mục đích tranh luận hoặc hòa giải. Điều này hoàn toàn trái ngược với bốn sách Phúc Âm chính thống (Ma-thi-ơ, Mác, Lu-ca, Giăng) được viết trong thế kỷ thứ nhất bởi các nhân chứng mắt thấy hoặc những người đã tỉ mỉ tra cứu (Lu-ca 1:1-4), và được lan truyền rộng rãi ngay từ những ngày đầu của Hội Thánh.
II. Phân Tích Thần Học: Những Khác Biệt Căn Bản Với Kinh Thánh
Nội dung của Phúc Âm Ba-na-ba mâu thuẫn trực tiếp và nghiêm trọng với giáo lý Kinh Thánh đã được mặc khải. Dưới đây là một số điểm then chốt:
1. Bản Tính Và Chức Vụ Của Chúa Giê-xu:
- Phúc Âm Ba-na-ba phủ nhận thần tính của Chúa Giê-xu, coi Ngài chỉ là một tiên tri, và tuyên bố rõ ràng: “Ta thú nhận trước mặt trời cao cả rằng ta không phải là Đấng Mê-si” (chương 42). Điều này trái ngược hoàn toàn với lời tuyên xưng của chính Chúa Giê-xu trong Kinh Thánh: “Ta với Cha là một” (Giăng 10:30), và lời của Thô-ma: “Lạy Chúa tôi và Đức Chúa Trời tôi!” (Giăng 20:28). Tiếng Hy Lạp ở Giăng 1:1 khẳng định: “Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος, καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεόν, καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος” (Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời).
2. Sự Chết Chuộc Tội Và Sự Phục Sinh:
- Văn bản này dạy rằng Chúa Giê-xu không bị đóng đinh trên thập tự giá. Thay vào đó, Giu-đa Ích-ca-ri-ốt đã bị biến hình để giống Ngài và chịu đóng đinh thay (chương 217). Đây là sự phủ nhận trực tiếp cốt lõi của Phúc Âm. Sứ đồ Phao-lô tuyên bố: “Vả, tôi đã nhận nơi Chúa sự tôi đã dạy cho anh em: ấy là Đức Chúa Jêsus Christ đã chịu chết vì tội chúng ta theo lời Kinh Thánh; Ngài đã bị chôn, đến ngày thứ ba, Ngài sống lại, theo lời Kinh Thánh” (1 Cô-rinh-tô 15:3-4). Từ Hy Lạp cho “chịu chết vì” là “ὑπέρ” (hyper), mang nghĩa “thay cho, vì lợi ích của”. Sự phục sinh là bằng chứng Đức Chúa Trời chấp nhận của lễ chuộc tội đó (Rô-ma 4:25).
3. Lời Tiên Tri Về Đấng Mê-si:
- Phúc Âm Ba-na-ba cố gắng điều chỉnh các lời tiên tri Cựu Ước để phù hợp với quan điểm Hồi giáo về Đấng Mê-si, thậm chí đề cập đến Muhammad. Tuy nhiên, Kinh Thánh ghi chép rõ ràng Chúa Giê-xu chính là sự ứng nghiệm của mọi lời tiên tri về Đấng Mê-si. Ngài sinh ra tại Bết-lê-hem (Mi-chê 5:2 ứng nghiệm trong Ma-thi-ơ 2:1), chịu đau khổ thay cho chúng ta (Ê-sai 53 ứng nghiệm trong 1 Phi-e-rơ 2:24), và phục sinh (Thi thiên 16:10 ứng nghiệm trong Công vụ 2:31). Tiếng Hê-bơ-rơ “מָשִׁיחַ” (Mashiach – Đấng được xức dầu) trong Cựu Ước chính là “Χριστός” (Christos) trong Tân Ước, chỉ về Chúa Giê-xu.
4. Giáo Lý Về Sự Cứu Rỗi:
- Văn bản này nhấn mạnh sự cứu rỗi bởi việc làm và sự vâng giữ luật pháp, phù hợp với thần học Hồi giáo nhưng nghịch lại với ân điển của Phúc Âm. Kinh Thánh dạy rõ: “Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình” (Ê-phê-sô 2:8-9). Từ “ân điển” trong Hy Lạp là “χάρις” (charis), nghĩa là ân huệ nhưng không, không thể do công đức con người mà có được.
III. Thẩm Quyền: Tại Sao Chúng Ta Tin Cậy Bốn Sách Phúc Âm?
Hội Thánh tin cậy bốn sách Phúc Âm không phải vì một quyết định tùy tiện của con người, nhưng vì sự xác chứng của Đức Thánh Linh và bằng chứng lịch sử khách quan:
1. Tính Lịch Sử Và Xác Thực: Các bản thảo Tân Ước có số lượng áp đảo (hơn 5,800 bản thảo Hy Lạp) và niên đại rất sớm (một số mảnh giấy cói như P52 chứa Giăng 18:31-33,37-38, có niên đại khoảng năm 125 SCN). Không có tác phẩm cổ đại nào khác có chứng cứ bản thảo mạnh mẽ như vậy.
2. Lời Chứng Của Các Nhân Chứng: Các sách Phúc Âm ghi lại những lời tuyên xưng táo bạo về thần tính của Chúa Giê-xu (Giăng 8:58, “Trước khi chưa có Áp-ra-ham, đã có ta”), những chi tiết lịch sử chính xác, và không hề tẩy xóa những thất bại của các môn đồ. Điều này chứng tỏ tính trung thực.
3. Sự Hài Hòa Của Sự Mặc Khải: Toàn bộ Kinh Thánh, từ Sáng Thế Ký đến Khải Huyền, là một câu chuyện duy nhất, hài hòa về kế hoạch cứu chuộc tội lỗi của Đức Chúa Trời qua Chúa Giê-xu Christ. Phúc Âm Ba-na-ba phá vỡ sự hài hòa thiêng liêng này, đặt ra một câu chuyện song song không tương thích.
4. Lời Chứng Nội Tại Của Đức Thánh Linh: Người tin Chúa nhận biết chân lý của Lời Ngài bởi Đức Thánh Linh, Đấng dẫn dắt vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13). Lời Chúa là “sống và linh nghiệm” (Hê-bơ-rơ 4:12), có quyền năng biến đổi đời sống.
IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc
Đối diện với những thách thức từ các văn bản ngoài Kinh Thánh, tín hữu chúng ta cần:
1. Bám Rễ Vững Vàng Trong Lời Chúa: “Hãy ghi lòng tạc dạ những lời của ta… hầu cho chúng nó chẳng lìa khỏi mắt ngươi” (Châm ngôn 4:21). Chúng ta phải nghiên cứu, suy ngẫm Kinh Thánh mỗi ngày để có thể “bền đỗ… làm cho trọn phận sự người giảng đạo” và “sửa dạy, bẻ trách, nài khuyên” dựa trên Lẽ Thật (2 Ti-mô-thê 4:2,5).
2. Sống Làm Chứng Về Ân Điển Và Chân Lý: Chúng ta không chỉ bảo vệ đức tin bằng lý luận, nhưng quan trọng hơn, bằng một đời sống được biến đổi bởi tình yêu và ân điển của Chúa Giê-xu. “Hãy ăn ở một cách xứng đáng cho đến Tin Lành của Đấng Christ” (Phi-líp 1:27).
3. Đối Thoại Trong Tình Yêu Thương Và Sự Tôn Trọng: Khi tiếp xúc với người Hồi giáo hoặc những người tin vào các văn bản như Phúc Âm Ba-na-ba, chúng ta cần “lấy lòng khiêm nhường mà… trả lời cho mỗi người” (1 Phi-e-rơ 3:15). Hãy tập trung vào việc rao giảng Chúa Giê-xu Christ chịu đóng đinh và phục sinh (1 Cô-rinh-tô 2:2), chứ không chỉ tranh luận về một văn bản.
4. Cầu Nguyện Cho Sự Mở Mắt Thuộc Linh: Chỉ có Đức Thánh Linh mới có thể mở mắt tâm linh để nhận biết Chúa Giê-xu là Chúa (1 Cô-rinh-tô 12:3). Hãy sốt sắng cầu nguyện cho những linh hồn đang bị trói buộc bởi những sự dạy dỗ sai lầm.
Kết Luận
Phúc Âm Ba-na-ba là một văn bản ngụy tạo xuất hiện rất muộn trong lịch sử, mang đậm dấu ấn thần học Hồi giáo thời Trung Cổ và mâu thuẫn trực tiếp, toàn diện với sự mặc khải của Đức Chúa Trời trong Kinh Thánh Cựu Ước và Tân Ước. Nó phủ nhận thần tính của Chúa Giê-xu, sự chết chuộc tội, sự phục sinh vinh hiển và cốt lõi của Phúc Âm—sự cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin. Vì vậy, dù với tư cách người Hồi giáo hay bất kỳ ai tìm kiếm sự thật, chúng ta không nên xem Phúc Âm Ba-na-ba là một câu chuyện có thật về Chúa Giê-xu.
Lời mời gọi của Đức Chúa Trời vẫn còn đó: “Hãy xem Ta đây! Ta đã phán ra lời, Ta sẽ làm thành việc đó” (Ê-sai 46:11). Lời Ngài đã được làm trọn nơi Chúa Giê-xu Christ. Thay vì tìm kiếm trong những văn bản không đáng tin cậy, chúng ta hãy quay về với nguồn mặc khải đáng tin cậy duy nhất—Kinh Thánh—và tiếp nhận Chúa Giê-xu Christ, Con Đức Chúa Trời, Đấng Cứu Rỗi duy nhất của nhân loại. “Phe-rơ thưa rằng: Lạy Chúa, chúng tôi đi theo ai? Chúa có những lời của sự sống đời đời” (Giăng 6:68).