Tại Sao A-đam Bị Đổ Lỗi Cho Sự Sa Ngã Của Nhân Loại Khi Ê-va Phạm Tội Trước?
Một trong những câu hỏi thần học sâu sắc và thường được đặt ra khi nghiên cứu sách Sáng-thế-ký là: Tại sao Kinh Thánh, và đặc biệt là Tân Ước, lại đặt trách nhiệm chính cho sự sa ngã của nhân loại lên A-đam, trong khi trình tự kể lại rõ ràng cho thấy Ê-va đã nghe lời con rắn, hái trái cấm và ăn trước (Sáng-thế-ký 3:6)? Sự hiểu lầm này có thể dẫn đến những kết luận thiếu cân bằng về bản chất tội lỗi, trách nhiệm và đặc biệt là về sự cứu rỗi trong Đấng Christ. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào bản văn Kinh Thánh, khảo sát ngôn ngữ gốc, bối cảnh giao ước và thần học về sự đại diện để làm sáng tỏ vấn đề then chốt này.
I. Phân Tích Trình Tự và Bản Chất Hành Vi Trong Sáng-thế-ký 3
Trước hết, chúng ta cần xem xét kỹ lưỡng phân đoạn Sáng-thế-ký 3:1-6:
"Vả, trong các loài thú mà Giê-hô-va Đức Chúa Trời đã dựng nên, có con rắn là quỉ quyệt hơn hết. Rắn nói cùng người nữ rằng: Há Đức Chúa Trời có phán dặn các ngươi không được phép ăn trái các cây trong vườn sao? Người nữ đáp rằng: Chúng ta được ăn trái các cây trong vườn, song về phần trái của cây mọc giữa vườn, Đức Chúa Trời có phán rằng: Chớ nên ăn đến và cũng chớ nên đá động đến, e khi phải chết chăng. Rắn bèn nói với người nữ rằng: Hai ngươi chẳng chết đâu; vì Đức Chúa Trời biết rằng hễ ngày nào hai ngươi ăn trái cây đó, mắt mở ra, sẽ như Đức Chúa Trời, biết điều thiện và điều ác. Người nữ thấy trái cây đó bộ ăn ngon, ở ngoài đẹp mắt và quí vì để mở trí khôn, bèn hái và ăn, rồi trao cho chồng đứng gần mình, chồng cũng ăn nữa." (Sáng-thế-ký 3:1-6, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)
Bản văn xác nhận Ê-va "hái và ăn, rồi trao cho chồng... chồng cũng ăn nữa." Vậy, thứ tự vật lý là Ê-va vi phạm trước. Tuy nhiên, việc đổ lỗi trong Kinh Thánh không chỉ dựa trên thứ tự thời gian, mà trên bản chất của trách nhiệm được giao phó và hành vi của sự không vâng phục.
Một chi tiết quan trọng thường bị bỏ qua: A-đam "đứng gần mình" (câu 6). Từ "đứng" trong tiếng Hê-bơ-rơ (עָמַד, `amad`) không chỉ mô tả tư thế, mà còn hàm ý sự hiện diện, đang ở đó, chứng kiến toàn bộ cuộc đối thoại giữa Ê-va và con rắn. A-đam không ở một nơi xa xôi; ông đang hiện diện và im lặng. Ông là người nhận lệnh trực tiếp từ Đức Chúa Trời (Sáng-thế-ký 2:16-17) trước khi Ê-va được dựng nên (Sáng-thế-ký 2:22), và do đó có trách nhiệm truyền đạt và bảo vệ mạng lệnh đó. Sự im lặng và thụ động của ông trong việc can ngăn vợ, rồi sau đó chủ động tiếp nhận trái cây và ăn, cho thấy một sự đồng lõa và cuối cùng là một quyết định có ý thức để vi phạm giao ước.
II. Góc Nhìn Tân Ước: A-đam - Người Đại Diện và Đầu Của Nhân Loại
Tân Ước mang đến ánh sáng quyết định cho câu hỏi này, đặc biệt qua giáo lý của Sứ đồ Phao-lô.
"Vậy, như bởi một tội của một người mà sự chết đã cai trị bởi một người ấy, thì huống chi những kẻ nhận ân điển dư dật và sự ban cho của sự công bình, họ sẽ nhờ một mình Đức Chúa Jêsus Christ mà cai trị trong sự sống là dường nào! Ấy vậy, như bởi sự phạm tội của một người mà mọi người bị xử đoán, thì cũng một lẽ ấy, bởi sự công bình của một người mà mọi người được xưng công bình để được sự sống. Vì như bởi sự không vâng phục của một người mà mọi người thành ra kẻ có tội, thì cũng một lẽ ấy, bởi sự vâng phục của một người mà mọi người thành ra công bình." (Rô-ma 5:17-19)
Trong đoạn Rô-ma 5:12-21, Phao-lô liên tục nhấn mạnh "bởi một người" (εἰς ἀνθρώπου, di' henos anthropou). Người đó là A-đam. Tại sao? Vì A-đam được thiết lập như là người đứng đầu đại diện (federal head) hoặc người giao ước đại diện (covenantal head) cho cả nhân loại. Trong kế hoạch của Đức Chúa Trời, A-đam không chỉ hành động cho chính mình, mà còn đại diện cho toàn thể dòng dõi chưa sinh ra của loài người. Hành vi vâng phục hoặc không vâng phục của ông sẽ mang lại hậu quả cho tất cả những người ông đại diện.
Điều này được làm rõ hơn trong 1 Cô-rinh-tô 15:22: "Vì như trong A-đam mọi người đều chết, thì cũng một lẽ ấy, trong Đấng Christ mọi người sẽ được sống lại." Sự tương phản song song giữa "A-đam" và "Đấng Christ" cho thấy cả hai đều ở vị trí đứng đầu đại diện. Đấng Christ là "A-đam sau rốt" (1 Cô-rinh-tô 15:45). Cơ cấu cứu rỗi được xây dựng trên nguyên tắc đại diện này: tội lỗi và sự chết vào thế gian bởi người đứng đầu thứ nhất (A-đam), sự công bình và sự sống được ban cho bởi người đứng đầu sau rốt (Christ). Nếu Ê-va được xem là người đứng đầu đại diện, thì sự tương phản thần học này sẽ bị phá vỡ.
III. Sự Khác Biệt Trong Bản Chất Của Tội Lỗi: Bị Lừa Dối và Sự Cố Ý Không Vâng Phục
Một manh mối quan trọng khác nằm trong phân đoạn 1 Ti-mô-thê 2:13-14:
"Vì A-đam được dựng nên trước nhứt, rồi mới tới Ê-va. Không phải A-đam bị dỗ dành, bèn là người đàn bà bị dỗ dành mà sa vào tội lỗi." (1 Ti-mô-thê 2:13-14)
Phao-lô chỉ ra sự khác biệt căn bản trong hành vi phạm tội của hai người. Ê-va "bị dỗ dành" (ἠπατήθη, ēpatēthē - thì thụ động, có nghĩa là "bị lừa gạt, bị đánh lừa"). Bà hành động dưới ảnh hưởng của sự lừa dối từ bên ngoài, với niềm tin sai lầm rằng "hai ngươi chẳng chết đâu... sẽ như Đức Chúa Trời" (Sáng-thế-ký 3:4-5). Trái lại, A-đam "không phải... bị dỗ dành". Điều này ngụ ý rằng hành động của ông là một sự không vâng phục có ý thức, thuần túy và đơn giản. Ông không tin lời nói dối của con rắn; ông biết rõ mệnh lệnh "ngươi chắc sẽ chết" (Sáng-thế-ký 2:17). Ông ăn với đầy đủ kiến thức và sự chấp thuận của ý chí.
Trong ngôn ngữ Hê-bơ-rơ, từ "ăn" trong câu 6 được lặp lại cho cả hai: "bèn hái và ăn... chồng cũng ăn nữa." Hành động giống nhau, nhưng bối cảnh và tình trạng tâm trí khác nhau. Tội của A-đam nghiêm trọng hơn về mặt đạo đức vì nó là sự phản bội trực tiếp, có chủ ý đối với lời đã nhận lãnh từ Đức Chúa Trời, và là sự thất bại trong vai trò bảo vệ, dẫn dắt mà ông được giao phó.
IV. Trách Nhiệm Gia Trưởng và Sự Thất Bại Trong Vai Trò Được Uỷ Thác
Từ nguyên tắc tạo dựng, A-đam được đặt vào vị trí trách nhiệm. Ông được tạo dựng trước, nhận lệnh trước, và được giao nhiệm vụ "canh giữ" (שָׁמַר, shamar) vườn (Sáng-thế-ký 2:15). Ê-va được dựng nên như một "kẻ giúp đỡ" (עֵזֶר, `ezer) tương xứng với ông (Sáng-thế-ký 2:18). Trật tự này không nói lên giá trị thấp hơn (vì cả hai đều mang hình ảnh Đức Chúa Trời, Sáng-thế-ký 1:27), nhưng nói lên chức năng và trách nhiệm trong giao ước.
A-đam, với tư cách là người đứng đầu, có trách nhiệm thiêng liêng là dẫn dắt, bảo vệ vợ mình và bảo vệ sự thánh khiết của giao ước với Đức Chúa Trời. Sự thất bại của ông không chỉ là "cũng ăn nữa", mà là một chuỗi thất bại: thất bại trong việc canh giữ vườn khỏi kẻ xâm nhập (con rắn), thất bại trong việc sửa dạy sự hiểu biết sai lệch của vợ về lời Đức Chúa Trời, thất bại trong việc can ngăn hành vi phạm tội, và cuối cùng là chủ động tham gia vào sự vi phạm đó. Do đó, tội lỗi đã vào thế gian qua A-đam vì ông là người được ủy thác và là người đại diện đã thất bại.
Khi Đức Chúa Trời đến xét đoán, Ngài gọi A-đam trước: "Ngươi ở đâu?" (Sáng-thế-ký 3:9). Lời phán xét cũng bắt đầu từ A-đam (câu 17-19), dù lời rủa sả trên con rắn và lời phán về Ê-va được ghi ở giữa. Điều này cho thấy trọng tâm của sự phán xét đặt trên người đứng đầu giao ước.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc
Hiểu được lẽ thật này không phải để đổ lỗi cho nam giới, hay giảm nhẹ trách nhiệm cá nhân (Ê-va vẫn bị xét đoán vì tội của chính mình), nhưng để rút ra những bài học thuộc linh sâu sắc cho Hội Thánh ngày nay:
1. Hiểu Về Gốc Rễ Tội Lỗi và Sự Cần Thiết Của Đấng Christ: Sự sa ngã nhắc chúng ta rằng vấn đề của nhân loại không chỉ là những tội lẻ tẻ, mà là tình trạng hư mất trong "A-đam". Chúng ta không chỉ cần được tha thứ cho các vi phạm, mà cần được tái sinh vào một "dòng dõi" mới, với một "Người Đứng Đầu" mới là Đức Chúa Jêsus Christ. Sự cứu rỗi là được chuyển từ "trong A-đam" sang "trong Đấng Christ" (1 Cô-rinh-tô 15:22). Điều này làm tăng thêm lòng biết ơn sâu xa đối với thập tự giá.
2. Trách Nhiệm Thuộc Linh Trong Các Vai Trò Được Giao Phó: Nguyên tắc ủy thác và trách nhiệm vẫn có giá trị. Trong gia đình, Hội Thánh, các nhà lãnh đạo thuộc linh được kêu gọi để "canh giữ", dạy dỗ lẽ thật, bảo vệ khỏi sự lừa dối (như con rắn), và sống vâng phục gương mẫu. Sự thất bại trong trách nhiệm này có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng cho nhiều người.
3. Cảnh Giác Với Sự Lừa Dối và Sự Không Vâng Phục Thuần Túy: Chúng ta cần đề phòng cả hai: sự cám dỗ bị lừa dối bởi những giáo lý sai lầm nghe có vẻ khôn ngoan (như Ê-va), và sự cố ý phạm tội khi đã biết rõ ý muốn Đức Chúa Trời (như A-đam). Sự vâng lời dựa trên lẽ thật và tình yêu thương là điều cốt lõi.
4. Sự Hiệp Một Trong Hậu Quả Và Trong Sự Cứu Rỗi: Câu chuyện dạy chúng ta rằng không ai phạm tội một mình. Tội lỗi luôn ảnh hưởng đến người khác. Ngược lại, sự vâng phục của Đấng Christ cũng đem lại phước hạnh cho muôn vàn người. Chúng ta được kêu gọi sống với nhận thức về mối liên hệ và trách nhiệm với nhau.
Kết Luận
Tóm lại, A-đam bị đổ lỗi cho sự sa ngã của nhân loại không phải vì ông là người phạm tội đầu tiên về mặt thời gian, mà bởi vì ông được Đức Chúa Trời thiết lập với tư cách là người đứng đầu đại diện của giao ước cho nhân loại. Sự không vâng phục của ông mang tính có chủ ý, trực tiếp, và là sự thất bại trong trách nhiệm thiêng liêng được ủy thác. Kinh Thánh trình bày một bức tranh cân bằng: Ê-va bị lừa dối và phạm tội, chịu hậu quả riêng; còn A-đam, với tư cách là nguyên thủ, đã khiến tội lỗi và sự chết chính thức nhập vào thế gian, làm hư hoại toàn thể nhân loại.
Tin Lành tuyệt vời là: nếu tội lỗi và sự chết đã vào bởi một người, thì sự công bình và sự sống đời đời cũng có thể đến bởi một Người - Đức Chúa Jêsus Christ. "Nhưng ơn điển của Đức Chúa Trời ban thì khác với tội phạm. Vì nếu bởi tội phạm của một người mà mọi người phải chết, thì ơn của Đức Chúa Trời cũng nhờ một người là Đức Chúa Jêsus Christ mà rải khắp cho mọi người cách dư dật hơn" (Rô-ma 5:15). Hiểu rõ sự sa ngã trong A-đam giúp chúng ta càng trân quý hơn sự cứu chuộc trọn vẹn trong Đấng Christ, và sống với trách nhiệm, sự vâng phục và lòng biết ơn trong giao ước mới của ân điển.