Chúa có khiếu hài hước không?

Khi đọc Kinh Thánh, chúng ta thường bắt gặp một Đức Chúa Trời uy nghi, thánh khiết, đầy quyền năng và sự nghiêm trang. Nhưng đôi khi, qua những câu chuyện và lời lẽ tiên tri, chúng ta lại thấy những nét rất "con người", thậm chí là những tình tiết gây bất ngờ, trớ trêu, hay những hình ảnh ẩn dụ đến mức... hài hước. Điều này đặt ra một câu hỏi thú vị: Chúa có khiếu hài hước không? Bài nghiên cứu này sẽ không tìm cách "nhân cách hóa" Đức Chúa Trời theo kiểu trần tục, nhưng sẽ khám phá bản tính của Ngài qua lăng kính Kinh Thánh, để thấy rằng sự khôn ngoan, sáng tạo và ngay cả sự châm biếm thánh khiết của Ngài đôi khi được bày tỏ qua những cách khiến chúng ta phải mỉm cười trong kinh ngạc.

Trước khi đi vào phân tích, chúng ta cần định nghĩa "hài hước" hay "khiếu hài hước" trong bối cảnh thần học. Hài hước của con người thường gắn liền với sự bất ngờ, châm biếm, phóng đại hoặc tình huống trớ trêu để gây cười. Đức Chúa Trời là Đấng Tạo Hóa mọi sự, kể cả cảm xúc vui mừng, hạnh phúc và tiếng cười (Thi-thiên 126:2). Vì vậy, "khiếu hài hước" của Ngài không phải là sự đùa cợt tầm thường, mà là sự biểu lộ của sự khôn ngoan sáng tạo thông qua những tương phản, sự mỉa mai thánh khiết, và những kết cục trớ trêu trong câu chuyện cứu chuộc, nhằm bày tỏ chân lý và phơi bày sự điên rồ của sự khôn ngoan đời này.

Kinh Thánh ghi lại tiếng cười của chính Đức Chúa Trời: "Đấng ngự trên trời sẽ cười, Chúa sẽ chế nhạo chúng nó" (Thi-thiên 2:4). Từ "cười" trong tiếng Hê-bơ-rơ ở đây là "sachaq" (שָׂחַק), có nghĩa là cười, chế giễu, hoặc vui đùa. Hành động "chế nhạo" ("la'ag" לָעַג) thể hiện thái độ của Đức Chúa Trời đối với những âm mưu vô ích của các vua chúa trần gian chống lại Ngài và Đấng chịu xức dầu của Ngài. Đây không phải là tiếng cười vui vẻ, mà là tiếng cười của sự chế giễu đầy uy quyền trước sự điên rồ và kiêu ngạo của loài người.

Cựu Ước đầy ắp những ví dụ về sự châm biếm thần thánh, nơi Đức Chúa Trời dùng chính sự ngu dại của con người để bày tỏ quyền tể trị của Ngài.

a. Câu Chuyện Tiên Tri Ê-li Trên Núi Cạt-mên (I Các Vua 18): Đây là một phân đoạn kinh điển mang tính kịch tính cao, ẩn chứa yếu tố châm biếm sâu sắc. Khi các tiên tri của Ba-anh kêu cầu thần mình cả ngày trời mà không có đáp lời, tiên tri Ê-li đã "nói giễu chúng rằng: Hãy kêu lớn tiếng, vì người là thần; hoặc người đang suy tư, hoặc đi vắng, hoặc đang đi đường, hay là đang ngủ, phải thức dậy!" (I Các Vua 18:27). Lời nói giễu này không đơn thuần đến từ Ê-li, mà phản ánh sự châm biếm của chính Đức Chúa Trời đối với thần tượng hư không. Sự tương phản giữa sự im lặng của Ba-anh và lửa từ trời giáng xuống của Đức Giê-hô-va tạo nên một kết cục "hài hước" theo nghĩa phơi bày sự vô lý của sự thờ phượng giả dối.

b. Sách Gióp và Lời Đáp Của Đức Chúa Trời (Gióp 38-41): Sau những tranh luận dài của Gióp và các bạn, Đức Chúa Trời đáp lời từ cơn gió lốc bằng một loạt câu hỏi tu từ đầy uy quyền và... hóm hỉnh. Ngài hỏi Gióp về nền tảng của đất, về cách buộc các dải Kim Tinh, về nơi ở của ánh sáng, và đặc biệt là về các loài thú như con Be-môt (có lẽ là hà mã) và Lê-vi-a-than (có lẽ là cá sấu) (Gióp 40:15 - 41:34). Mô tả về những sinh vật khổng lồ, hùng mạnh này với giọng điệu như một người thợ săn kể về thành tích, thực chất là cách Đức Chúa Trời nhẹ nhàng (nhưng đầy uy lực) châm biếm sự hiểu biết hạn hẹp của Gióp: "Người há muốn cãi lẽ với Ta sao? Kẻ cáo tội Đức Chúa Trời hãy đáp lời đi!" (Gióp 40:2). Sự hài hước nằm ở sự tương phản khổng lồ giữa sự nhỏ bé của Gióp và quyền năng sáng tạo khôn lường của Đấng Tạo Hóa.

c. Tiên Tri Ê-sai và Sự Lố Bịch Của Thần Tượng (Ê-sai 44:9-20): Đoạn này là một bức tranh biếm họa xuất sắc về sự ngu xuẩn của việc thờ thần tượng. Ê-sai miêu tả một người thợ mộc dùng một nửa khúc gỗ để nấu ăn, sưởi ấm, và nửa còn lại tạc thành một thần tượng để thờ lạy: "Phần còn lại, người dùng mà đục một pho tượng, rồi quì xuống trước mặt nó mà lạy, cầu khẩn nó rằng: Xin hãy giải cứu tôi, vì người là thần của tôi!" (Ê-sai 44:17). Sự mỉa mai thánh khiết ở đây thật rõ ràng và gần như gây cười vì sự phi lý hiển nhiên, nhằm vạch trần sự điên rồ của lòng người.

Chúa Giê-xu Christ, là Đức Chúa Trời nhập thể, đã bày tỏ trọn vẹn bản tính của Đức Chúa Trời cho nhân loại. Trong sự dạy dỗ và hành động của Ngài, chúng ta thấy những nét rất "đời thường", thậm chí là hóm hỉnh.

a. Ngôn Ngữ Hình Ảnh Sống Động và Gây Bất Ngờ: Chúa Giê-xu thường dùng những hình ảnh cường điệu, sống động để nhấn mạnh chân lý. Chẳng hạn, lời dạy về sự giả hình trong Ma-thi-ơ 7:3-5: "Sao ngươi dòm thấy cái rác trong mắt anh em ngươi, mà chẳng thấy cây đà trong mắt mình?... Hỡi kẻ giả hình! trước hết phải lấy cây đà khỏi mắt mình đi, rồi mới thấy rõ mà lấy cái rác ra khỏi mắt anh em mình." Hình ảnh một người với "cây đà" (xà nhà) trong mắt mà còn cố gắng tỉ mỉ lấy "cái rác" trong mắt người khác là một hình ảnh hài hước, gây cười, nhưng đồng thời vạch trần một cách sâu sắc và đáng nhớ tật xấu hay phán xét người khác của con người.

b. Cách Đặt Tên Và Tương Tác: Chúa Giê-xu đặt tên cho hai con trai của Xê-bê-đê là "Bô-a-nẹ-ghe, nghĩa là con trai của sấm sét" (Mác 3:17). Danh xưng này có lẽ phản ánh tính khí nóng nảy hoặc nhiệt thành của họ (xem Lu-ca 9:54), và nó mang một sắc thái thân mật, gần gũi, có phần hài hước. Hơn nữa, sự kiện Ngài chọn một người thu thuế (Lê-vi/Ma-thi-ơ) làm môn đồ, và sau đó đến dự tiệc tại nhà ông với đủ hạng "người xấu", đã tạo nên một tình huống "gây sốc" và trớ trêu trong mắt những người Pha-ri-si, nhưng lại bày tỏ sự khôn ngoan và ân điển vượt trên sự đoán xét bề ngoài của con người.

c. Sự Mỉa Mai Nhẹ Nhàng Trong Các Ngụ Ngôn: Ngụ ngôn về người Pha-ri-si và người thâu thuế cầu nguyện (Lu-ca 18:9-14) là một ví dụ tuyệt vời. Người Pha-ri-si đứng cầu nguyện kể công mình, trong khi người thâu thuế chỉ đấm ngực xin Đức Chúa Trời thương xót. Kết luận của Chúa Giê-xu rằng người thâu thuế được xưng công bình chứ không phải người kia, là một kết cục đảo ngược đầy tính châm biếm đối với quan niệm tôn giáo đương thời.

Cả Kinh Thánh được đan dệt bởi những sự trớ trêu thánh khiết, nơi kế hoạch của Đức Chúa Trời thường diễn ra theo cách hoàn toàn ngược lại với suy nghĩ và mong đợi của con người.

a. Sự Lựa Chọn Của Đức Chúa Trời: Ngài chọn Áp-ra-ham và Sa-ra - một cặp vợ chồng già, hiếm muộn - để lập một dân tộc đông như sao trên trời. Sự ra đời của Y-sác gắn liền với tiếng cười (từ "Y-sác" trong tiếng Hê-bơ-rơ, "Yitschaq" יִצְחָק, có liên quan đến động từ "cười" "tsachaq"). Sa-ra đã cười vì không tin (Sáng-thế Ký 18:12), nhưng Đức Chúa Trời đã biến sự không thể thành có thể, và tiếng cười của sự nghi ngờ trở thành tiếng cười của niềm vui (Sáng-thế Ký 21:6).

b. Sự Kiện Thập Tự Giá - Đỉnh Cao Của Sự Nghịch Lý Thánh: Sứ đồ Phao-lô gọi sứ điệp thập tự giá là "sự điên rồ" đối với người Gờ-réc (người yêu chuộng sự khôn ngoan) và là "sự gây vấp phạm" đối với người Giu-đa (người đòi hỏi dấu lạ) (I Cô-rinh-tô 1:23). Đấng tạo hóa vũ trụ lại chịu chết như một tội nhân trên thập tự giá - một công cụ hành hình nhục nhã nhất. Đây là sự "nghịch lý" vĩ đại nhất, nhưng cũng là sự khôn ngoan và quyền năng của Đức Chúa Trời để cứu những kẻ tin (I Cô-rinh-tô 1:24). Trong ánh sáng của sự phục sinh, "sự điên rồ" này trở thành chiến thắng vinh quang. Có một sự "hài hước" thánh khiết nào đó trong việc ma quỷ và thế gian tưởng rằng đã chiến thắng tại đồi Gô-gô-tha, nhưng thực chất chính tại đó, chúng đã bị đánh bại hoàn toàn (Cô-lô-se 2:15).

Việc nhận biết khía cạnh này trong bản tính Đức Chúa Trời đem lại cho chúng ta nhiều bài học thiết thực:

1. Nuôi Dưỡng Tấm Lòng Vui Mừng Trong Chúa: Nếu chính Đức Chúa Trời là nguồn của mọi niềm vui chân thật (Thi-thiên 16:11), chúng ta có thể tự do tận hưởng sự hài hước lành mạnh, tiếng cười, và sự vui vẻ như một món quà từ Ngài. "Một lòng vui vẻ làm cho mặt mày hớn hở" (Châm-ngôn 15:13a).

2. Sử Dụng Sự Hài Hước Cách Khôn Ngoan: Châm biếm của Đức Chúa Trời luôn nhắm vào tội lỗi, sự kiêu ngạo và sự giả hình, chứ không bao giờ nhắm vào nỗi đau hay sự yếu đuối của người khác. Chúng ta có thể học tập để dùng sự hài hước nhẹ nhàng, khôn ngoan để tự chế giễu chính mình (như hình ảnh cây đà trong mắt), hoặc để phơi bày sự phi lý của một số quan điểm trái với Kinh Thánh, nhưng phải luôn làm với tình yêu thương (Ê-phê-sô 4:15).

3. Nhìn Nhận Hoàn Cảnh Trong Ánh Sáng Chủ Quyền Của Chúa: Khi đối diện với những nghịch cảnh trớ trêu, thay vì oán trách, chúng ta có thể nhớ rằng Đức Chúa Trời có thể đang sử dụng sự "mỉa mai" của hoàn cảnh để uốn nắn, dạy dỗ hoặc hướng dẫn chúng ta. Sự trớ trêu mà Giô-sép trải qua (bị bán làm nô lệ rồi trở thành tể tướng để cứu gia đình mình) là một ví dụ mạnh mẽ (Sáng-thế Ký 50:20).

4. Tránh Sự Đùa Cợt Tầm Thường Và Tội Lỗi: Kinh Thánh cảnh báo: "Lời nói hỗn xược, chuyện tầm phào, và lời châm biếm, đều là điều không nên có; nhưng thà cảm tạ ơn Chúa thì hơn" (Ê-phê-sô 5:4). Sự hài hước của chúng ta không được trở thành sự nhạo báng độc ác, lời nói tục tĩu, hay sự giễu cợt tội lỗi.

Vậy, Chúa có khiếu hài hước không? Câu trả lời là: Có, nhưng không theo nghĩa hời hợt, trần tục của con người. Khiếu hài hước của Đức Chúa Trời là một phần trong sự khôn ngoan sáng tạo và thánh khiết vô hạn của Ngài. Nó được bày tỏ qua:

1. Sự châm biếm thánh khiết đối với sự kiêu ngạo, thờ thần tượng và sự khôn ngoan hư không của loài người.
2. Sự tương phản và nghịch lý đầy sáng tạo trong các câu chuyện và kế hoạch cứu chuộc của Ngài.
3. Những hình ảnh sinh động, gây bất ngờ được chính Chúa Giê-xu sử dụng để dạy dỗ chân lý sâu sắc một cách đáng nhớ.

Nhận biết điều này giúp chúng ta thấy Đức Chúa Trời gần gũi hơn, là Đấng không chỉ uy nghiêm mà còn đầy sự sáng tạo và khôn ngoan tuyệt vời. Nó cũng mời gọi chúng ta sống với một tấm lòng vui mừng, biết ơn, và tin cậy vào sự khôn ngoan nhiệm mầu của Ngài, ngay cả khi kế hoạch của Ngài có vẻ "trớ trêu" hoặc "nghịch lý" trong mắt chúng ta. Cuối cùng, niềm vui trọn vẹn nhất và tiếng cười chiến thắng cuối cùng sẽ thuộc về những người được cứu trong Ngài (Thi-thiên 126:2; Khải-huyền 21:4).

"Hãy vui mừng trong Chúa luôn luôn. Tôi lại còn nói nữa: hãy vui mừng đi." (Phi-líp 4:4).