Tại sao Na-tha-na-ên hỏi: ‘Có điều gì tốt ra từ Na-xa-rét được chăng?’ (Giăng 1:46)?

Câu hỏi đầy hoài nghi của Na-tha-na-ên trong Giăng 1:46: “Na-tha-na-ên nói rằng: Hề vật chi tốt ra từ Na-xa-rét được chăng?” không chỉ là một phản ứng tự nhiên mà còn là một cửa ngõ quan trọng để chúng ta hiểu sâu sắc hơn về chương trình cứu chuộc kỳ diệu của Đức Chúa Trời, về bản chất khiêm nhường của Đấng Mê-si, và về những thành kiến cần được phá vỡ trong hành trình đức tin. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào bối cảnh lịch sử, địa lý, văn hóa Do Thái, và ý nghĩa thần học đằng sau câu hỏi tưởng chừng đơn giản này.

Trước khi phân tích câu hỏi, chúng ta cần đặt nó vào dòng chảy của sự kiện. Phân đoạn Giăng 1:43-51 thuật lại:

Sau khi gọi Phi-líp, Chúa Giê-xu quyết định đi đến Ga-li-lê. Phi-líp, tràn đầy nhiệt huyết, “gặp Na-tha-na-ên, nói rằng: Chúng ta đã gặp Đấng mà Môi-se có chép trong luật pháp, và các đấng tiên tri nữa, tức là Đức Chúa Jêsus ở Na-xa-rét, con của Giô-sép” (câu 45). Ngay lập tức, Na-tha-na-ên đáp lại bằng câu hỏi đầy tính hoài nghi và có phần khinh miệt về địa danh Na-xa-rét.

Phi-líp không tranh cãi, mà chỉ đơn giản mời gọi: “Hãy đến xem” (câu 46). Khi Na-tha-na-ên đến, Chúa Giê-xu đã bày tỏ sự thông biết siêu nhiên về ông: “Nầy, thật một người Ít-ra-ên, trong người không có điều dối trá” (câu 47). Sự nhận biết này khiến Na-tha-na-ên kinh ngạc và dẫn đến lời tuyên xưng đức tin cao trào: “Lạy thầy, thầy là Con Đức Chúa Trời, thầy là Vua dân Y-sơ-ra-ên” (câu 49).

Để hiểu sự khinh miệt của Na-tha-na-ên, chúng ta phải hiểu về Na-xa-rét thế kỷ thứ nhất.

1. Vị trí địa lý: Na-xa-rét là một ngôi làng nhỏ, nằm trên đồi ở vùng Ga-li-lê, phía nam đồng bằng Esdraelon. Không nằm trên các tuyến đường giao thương chính, nó là một nơi hẻo lánh và ít được biết đến.

2. Tầm quan trọng: Trong toàn bộ Cựu Ước và các văn bản Do Thái đương thời, Na-xa-rét không hề được nhắc đến. Nó không có vị thế lịch sử hay tôn giáo nào. Trong khi đó, các thành phố lân cận như Sépphoris (một trung tâm văn hóa Hy Lạp hóa) lại phát triển hơn nhiều.

3. Thành kiến vùng miền: Ga-li-lê bị người Giu-đa ở miền Nam, đặc biệt là giới lãnh đạo tôn giáo tại Giê-ru-sa-lem, coi thường. Họ xem Ga-li-lê là vùng đất của dân ngoại, nơi người dân có giọng nói lạ (xem Ma-thi-ơ 26:73), và kém thuần khiết về mặt tôn giáo. Câu tục ngữ “Không ai tiên tri nào ra từ Ga-li-lê” (dù không chính xác, xem Giô-na) phản ánh thành kiến này.

Từ nguyên của “Na-xa-rét” (tiếng Hy Lạp: Nazaret; tiếng Hê-bơ-rơ: Natzrat) không rõ ràng. Một số học giả liên hệ nó với từ “netzer” (נֵ֫צֶר) trong tiếng Hê-bơ-rơ, có nghĩa là “chồi non” hoặc “nhánh cây” (xem Ê-sai 11:1). Sự liên hệ này mang ý nghĩa tiên tri về Đấng Mê-si, nhưng đối với người đương thời như Na-tha-na-ên, nó chỉ đơn thuần là tên một ngôi làng tầm thường.

Câu hỏi của Na-tha-na-ên: “Hề vật chi tốt ra từ Na-xa-rét được chăng?” (tiếng Hy Lạp: Ek Nazaret dynatai ti agathon einai?) cho thấy:

1. Thành kiến địa lý sâu sắc: Ông đánh giá nguồn gốc và giá trị của một người dựa trên quê hương của họ. Trong tâm trí ông, một nơi tầm thường, vô danh không thể sản sinh ra điều gì vĩ đại, đặc biệt là Đấng Mê-si.

2. Sự hiểu biết Kinh Thánh một phần: Na-tha-na-ên là người “trong người không có điều dối trá”, chắc chắn là người trung thành với Kinh Thánh. Ông biết lời tiên tri về nơi sinh của Đấng Mê-si: Mi-chê 5:2 chép rõ: “Hỡi Bết-lê-hem Ép-ra-ta… từ nơi ngươi sẽ ra cho ta một Đấng cai trị trong Y-sơ-ra-ên.” Bết-lê-hem, thành của vua Đa-vít, mới là nơi xứng đáng. Na-xa-rét không hề được nhắc đến. Vì vậy, theo hiểu biết của ông, một Đấng Mê-si đến từ Na-xa-rét là một sự mâu thuẫn với lời tiên tri.

3. Phản ứng của một tâm trí chân thật: Câu hỏi không nhất thiết xuất phát từ sự kiêu ngạo, mà từ sự bối rối chân thành của một người yêu mến Lời Chúa và muốn giữ sự thuần khiết cho niềm trông đợi của mình. Ông không chấp nhận một cách mù quáng.

Phản ứng của Chúa Giê-xu trước thành kiến của Na-tha-na-ên là một bài học tuyệt vời về sự thông biết, ân điển và quyền năng.

- Ngài không quở trách: Chúa Giê-xu không lên án thái độ hoài nghi ban đầu của ông. Thay vào đó, Ngài khen ngợi bản chất chân thật của ông: “Nầy, thật một người Ít-ra-ên, trong người không có điều dối trá” (câu 47). Chúa nhìn thấy tấm lòng.

- Ngài bày tỏ sự thông biết siêu nhiên: Câu nói “Trước khi Phi-líp gọi ngươi, ta đã thấy ngươi dưới cây vả” (câu 48) là chìa khóa. “Dưới cây vả” trong văn hóa Do Thái thường là nơi người ta ngồi học Kinh Thánh, cầu nguyện và suy gẫm (xem Mi-chê 4:4; Xa-cha-ri 3:10). Chúa Giê-xu cho thấy Ngài đã thấy Na-tha-na-ên trong giờ tĩnh nguyện riêng tư nhất, có lẽ đang cầu nguyện, trăn trở về lời tiên tri và sự xuất hiện của Đấng Mê-si. Sự thông biết này không phải là phép thuật, mà là thần tính của Ngài.

- Ngài mở rộng tầm nhìn: Chúa không dừng lại ở đó. Ngài hứa với ông: “Vì ta đã phán cùng ngươi rằng ta thấy ngươi dưới cây vả, thì ngươi tin; ngươi sẽ thấy việc lớn hơn điều đó!” (câu 50). Và Ngài công bố một lời tiên tri vĩ đại: “Các ngươi sẽ thấy trời mở ra, và thiên sứ của Đức Chúa Trời lên xuống trên Con người” (câu 51).

Cụm từ “Con người” (tiếng Hy Lạp: ho huios tou anthropou) là danh hiệu Đấng Mê-si Chúa Giê-xu thường dùng, liên hệ đến khải tượng trong Đa-ni-ên 7:13-14. Hình ảnh thiên sứ lên xuống ám chỉ đến thang của Gia-cốp trong Sáng Thế Ký 28:12, nơi trời và đất được kết nối. Chúa Giê-xu chính là “Thang” thật đó—Đấng Trung Bảo duy nhất nối liền Đức Chúa Trời với con người. Ngài cho Na-tha-na-ên thấy rằng Ngài vượt xa mọi kỳ vọng địa lý hay chính trị trần tục.

Câu chuyện về Na-tha-na-ên không chỉ là một sự kiện lịch sử, mà là một tấm gương sống động cho hành trình đức tin của mỗi chúng ta.

1. Cảnh Giác Với Những Thành Kiến Thuộc Linh: Chúng ta dễ dàng đánh giá người khác, một mục sư, một tín hữu, hay một công việc Chúa dựa trên “nhãn mác” bề ngoài: xuất thân, học vấn, giáo phái, địa vị xã hội. Chúa Giê-xu thường chọn và sử dụng những điều “hèn mọn, không đáng, yếu đuối” của thế gian để làm hổ thẹn những kẻ mạnh (1 Cô-rinh-tô 1:27-28). Chúng ta có đang đóng khung quyền năng Chúa trong những khuôn mẫu của mình không?

2. Lời Mời Gọi “Hãy Đến Xem”: Khi gặp phản đối hoặc nghi ngờ về đức tin, chúng ta không cần tranh luận hơn thua. Hãy học theo Phi-líp, đưa ra lời mời đơn giản và khiêm nhường: “Hãy đến xem”. Hãy đưa người ta đến gặp chính Chúa Giê-xu qua Lời Ngài, qua sự cầu nguyện, qua đời sống chứng nhân. Chính Chúa Thánh Linh sẽ làm công việc thuyết phục.

3. Sự Biến Đổi Đến Từ Cuộc Gặp Gỡ Cá Nhân Với Đấng Christ: Na-tha-na-ên thay đổi hoàn toàn không phải vì Phi-líp tranh luận giỏi, mà vì ông đã đích thân đến và gặp Chúa Giê-xu. Đức tin chân chính luôn dựa trên mối quan hệ cá nhân với Chúa, Đấng thông biết chúng ta hoàn toàn và vẫn yêu thương chúng ta. Hãy dành thì giờ “dưới cây vả” riêng tư với Chúa.

4. Đức Chúa Trời Làm Việc Trong Những Điều “Tầm Thường”: Chúa chọn Na-xa-rét, chọn những người đánh cá, chọn thập tự giá—những điều bị xem là yếu đuối và ngu dại. Điều này an ủi chúng ta rằng, dù xuất thân, quá khứ hay hoàn cảnh hiện tại của chúng ta thế nào, Chúa vẫn có thể sử dụng để bày tỏ vinh quang Ngài. Sự “tốt lành” thật sự (agathon) đến từ Đức Chúa Trời, chứ không từ nơi chốn hay con người.

5. Hãy Để Lời Chứng Cá Nhân Được Đặt Trên Nền Tảng Chính Xác: Phi-líp đã làm chứng đúng: “Chúng ta đã gặp Đấng mà Môi-se có chép trong luật pháp, và các đấng tiên tri nữa” (câu 45). Ông gắn kết Chúa Giê-xu với Lời tiên tri Cựu Ước. Lời chứng của chúng ta cũng cần dựa trên Lời Chúa, chỉ về Chúa Giê-xu là trung tâm.

Câu hỏi của Na-tha-na-ên cuối cùng đã được giải đáp một cách vinh hiển. Điều tốt lành vĩ đại nhất—Đấng Cứu Thế, Con Đức Chúa Trời—đã thực sự đến từ Na-xa-rét. Điều này cho thấy đường lối và tư tưởng Đức Chúa Trời cao hơn chúng ta (Ê-sai 55:8-9). Ngài làm ứng nghiệm lời tiên tri theo cách vượt quá sự hiểu biết của con người: Chúa Giê-xu sinh ra tại Bết-lê-hem (ứng nghiệm Mi-chê 5:2), lớn lên tại Na-xa-rét (ứng nghiệm cách ngầm về một Đấng Mê-si bị khinh thường, xem Ê-sai 53:2-3), và thi hành chức vụ từ Ga-li-lê (ứng nghiệm Ê-sai 9:1-2).

Hành trình của Na-tha-na-ên từ nghi ngờ (“Có điều gì tốt…”) đến kinh ngạc (“Bởi đâu thầy biết tôi?”) và cuối cùng là tuyên xưng đức tin (“Lạy thầy, thầy là Con Đức Chúa Trời”) là hình mẫu cho mỗi hành trình đức tin. Chúa Giê-xu không sợ những câu hỏi chân thành. Ngài sẵn sàng đối diện với những thành kiến và nghi ngờ sâu nhất của chúng ta, và qua sự thông biết đầy ân điển và quyền năng phục sinh của Ngài, Ngài biến đổi chúng thành đức tin vững vàng.

Ngày nay, khi chúng ta đối diện với những hoài nghi của chính mình hoặc của người khác, hãy nhớ đến Na-tha-na-ên. Hãy thành thật với Chúa, hãy “đến xem” Ngài qua Lời Ngài, và rồi chúng ta cũng sẽ thấy “trời mở ra” và kinh nghiệm được sự hiện diện kỳ diệu của Con Đức Chúa Trời trong đời sống mình.