Bản Dịch Cho Các Dân Tộc Đầu Tiên (FNV)
Trong dòng chảy lịch sử truyền bá Phúc Âm, việc dịch Lời Đức Chúa Trời sang ngôn ngữ của từng dân tộc, từng nhóm người luôn là ưu tiên hàng đầu, xuất phát từ chính mạng lệnh và tấm gương của Chúa Giê-xu Christ. Bản Dịch Cho Các Dân Tộc Đầu Tiên (First Nations Version - FNV) là một công trình đặc biệt và cảm động, không chỉ là một bản dịch Kinh Thánh mà còn là một tượng đài của tình yêu, sự tôn trọng và sự phục hồi trong Đấng Christ. Bài viết này sẽ đi sâu tìm hiểu về bản dịch này trong ánh sáng của Kinh Thánh, khám phá ý nghĩa thần học và áp dụng cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.
Khái niệm then chốt của FNV nằm ở nhan đề “First Nations Version”, hướng đến các dân tộc Thổ Dân Bản Địa đầu tiên tại Bắc Mỹ (First Nations). Đây không phải là một bản dịch theo nghĩa chuyển ngữ học thuật thông thường, mà là một “bản kể lại” (retelling) hay “bản tường thuật” Kinh Thánh. Nó được viết bởi một nhóm các học giả, mục sư, và tác giả thuộc các dân tộc bản địa, với mục đích trình bày câu chuyện Kinh Thánh qua lăng kính văn hóa, tư duy và hình ảnh quen thuộc với các dân tộc First Nations. Công trình này làm sống động nguyên tắc thần học vĩ đại trong Giăng 1:14: “Ngôi Lời đã trở nên xác thịt”. Nếu như Chúa Giê-xu, Ngôi Lời vĩnh hằng, đã mặc lấy bản chất, ngôn ngữ và bối cảnh văn hóa Do Thái thế kỷ thứ nhất, thì FNV cũng tìm cách để Lời Ngài được mặc lấy “tấm áo” văn hóa của các dân tộc bản địa, để họ có thể nghe, cảm nhận và hiểu Lời Chúa một cách sâu sắc và gần gũi nhất.
Việc dịch Kinh Thánh cho các dân tộc bản địa có nền tảng vững chắc trong chính Kinh Thánh:
1. Sự Kiện Ngũ Tuần (Công Vụ Các Sứ Đồ 2): Đây là sự kiện khai mở công cuộc truyền giảng Phúc Âm. Đức Thánh Linh giáng xuống và các môn đồ “nói các thứ tiếng khác” (Công vụ 2:4). Quan trọng hơn, đám đông người Do Thái từ nhiều quốc gia “ai nấy đều nghe họ nói tiếng mẹ đẻ của mình” (Công vụ 2:8). Từ ngữ Hy Lạp được dùng cho “tiếng mẹ đẻ” là “dialektos” (διάλεκτος), nhấn mạnh đến phương ngữ, ngôn ngữ đặc thù của từng vùng miền. Đức Thánh Linh đã làm phép lạ để mỗi người nghe được đại sự của Đức Chúa Trời trong thứ ngôn ngữ thân thuộc nhất với tâm hồn họ. Đây là mẫu mực thiêng liêng cho mọi công tác dịch thuật Kinh Thánh.
2. Đại Mạng Lệnh (Ma-thi-ơ 28:19-20): Chúa Giê-xu truyền lệnh: “Hãy đi dạy dỗ muôn dân…”. Để “dạy dỗ” (“matheteuo” - μαθητεύω, nghĩa là “môn đồ hóa”) có hiệu quả, việc thông truyền Lời Chúa phải bằng ngôn ngữ mà “muôn dân” có thể lĩnh hội được. Mạng lệnh này thúc đẩy Hội Thánh vượt qua rào cản ngôn ngữ và văn hóa.
3. Tầm Nhìn Của Sứ Đồ Giăng (Khải Huyền 7:9): Giăng thấy một đoàn dân đông “không ai đếm được, bởi mọi nước, mọi chi phái, mọi dân tộc, mọi tiếng” đứng trước Chiên Con. Bức tranh thiên quốc này khẳng định sự đa dạng văn hóa và ngôn ngữ trong kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời. Mỗi dân tộc, với bản sắc riêng, đều có chỗ trong sự thờ phượng Đấng Christ.
FNV không chỉ thay đổi từ ngữ mà còn thay đổi cách diễn đạt để phù hợp với tâm thức bản địa:
1. Cách Gọi Tên Đấng Tạo Hóa và Chúa Giê-xu:
- Đấng Tạo Hóa (Creator): FNV thường sử dụng “Đấng Tạo Hóa” thay vì chỉ dùng “Đức Chúa Trời” (God). Điều này tương đồng với niềm tin về một Đấng Sáng Tạo tối cao trong nhiều nền văn hóa bản địa, tạo ra cầu nối tự nhiên cho sự hiểu biết.
- Chúa Giê-xu - Đấng Chữa Lành Vĩ Đại (Great Medicine): Đây là một cách gọi đầy ý nghĩa. Trong văn hóa bản địa, “medicine” không chỉ là thuốc men vật chất, mà còn là sức mạnh chữa lành toàn diện về thể xác, tâm hồn và tâm linh. Chúa Giê-xu chính là “Đấng Chữa Lành Vĩ Đại” cho mọi vết thương của tội lỗi và sự chia cách.
- Đấng Được Xức Dầu (The Chosen One): Cụm từ này mô tả chức vụ Mê-si (Đấng Christ) của Chúa Giê-xu, tránh dùng thuật ngữ Hy Lạp “Christos” có thể xa lạ.
2. Sử Dụng Hình Ảnh và Ẩn Dụ Gần Gũi:
- “Vùng đất hứa” có thể được mô tả bằng hình ảnh “vùng đất tốt lành mà Đấng Tạo Hóa hứa ban”.
- “Chiên Con của Đức Chúa Trời” (Giăng 1:29) được giữ nguyên vì hình ảnh con chiên cũng quen thuộc, nhưng được giải thích trong ngữ cảnh của sự hy sinh và vô tội.
- Các dụ ngôn của Chúa Giê-xu được kể lại với những hình ảnh từ thiên nhiên và cuộc sống bộ lạc, giúp người nghe dễ dàng hình dung và áp dụng.
3. Phong Cách Kể Chuyện (Storytelling): Văn hóa bản địa có truyền thống truyền khẩu mạnh mẽ. FNV tận dụng điểm này, trình bày Kinh Thánh như một câu chuyện vĩ đại, liên tục của Đấng Tạo Hóa với con người, từ Sáng Thế Ký đến Khải Huyền, tập trung vào dòng chảy câu chuyện hơn là chia cắt thành các câu riêng lẻ.
FNV mang một sứ điệp phục hồi sâu sắc. Nhiều dân tộc bản địa đã chịu đau thương mất mát về văn hóa và ngôn ngữ do các chính sách đồng hóa trong lịch sử. Việc đón nhận Lời Đức Chúa Trời qua chính “tiếng nói” và “tâm hồn” văn hóa của họ là một hành động chữa lành. Nó khẳng định rằng Đức Chúa Trời không đến để hủy diệt văn hóa, nhưng để cứu chuộc, tẩy sạch mọi điều ô uế của tội lỗi và phục hồi những gì tốt đẹp. Điều này phản ánh lời hứa trong Rô-ma 11:29: “Vì các sự ban cho và sự kêu gọi của Đức Chúa Trời không hề đổi lại”. Bản sắc dân tộc, khi được dâng lên cho Chúa, có thể trở thành phương tiện để tôn vinh Ngài.
Hơn nữa, FNV giúp giải tỏa một rào cản tâm lý: Kinh Thánh không phải là “cuốn sách của người da trắng” hay của kẻ xâm lược, mà là câu chuyện của Đấng Tạo Hóa dành cho tất cả các dân tộc, trong đó có họ. Nó cho thấy các nhân vật Kinh Thánh cũng sống trong cộng đồng, có tổ tiên, có mối liên hệ với đất đai – những giá trị rất quan trọng trong văn hóa bản địa.
Công trình FNV không chỉ dành riêng cho các dân tộc First Nations, nhưng để lại nhiều bài học quý giá cho mọi Cơ Đốc nhân:
1. Tôn Trọng và Yêu Thương Trong Truyền Giáo: Khi chia sẻ Phúc Âm, chúng ta cần học cách lắng nghe và tìm hiểu văn hóa, tư duy của người nghe. Mục đích không phải là “Tây phương hóa” hay “Hán hóa” họ, mà là trình bày Chúa Giê-xu một cách trung tín, sáng tạo và dễ hiểu nhất trong ngữ cảnh của họ. Hãy nhớ rằng Phúc Âm là sức mạnh của Đức Chúa Trời để cứu mọi người tin (Rô-ma 1:16), và sức mạnh ấy có thể biểu lộ qua mọi nền văn hóa.
2. Đánh Giá Cao Các Bản Dịch Kinh Thánh: Hãy biết ơn và ủng hộ công tác dịch thuật Kinh Thánh cho các dân tộc thiểu số trên thế giới và ngay tại Việt Nam. Mỗi bản dịch mới là một bước tiến trong việc hoàn thành Đại Mạng Lệnh. Chúng ta có thể cầu nguyện và dâng hiến cho các tổ chức như Wycliffe Bible Translators.
3. Tìm Kiếm Sự Hiểu Biết Sâu Sắc Hơn: Ngay cả khi đọc bản dịch tiếng Việt quen thuộc, chúng ta có thể học hỏi từ các cách diễn đạt khác như FNV để hiểu Lời Chúa một cách tươi mới. Thỉnh thoảng, đọc một phân đoạn từ bản dịch khác (như FNV, nếu có bản tiếng Anh) có thể mở ra cho chúng ta những góc nhìn mới về một câu chuyện quen thuộc.
4. Xây Dựng Sự Hiệp Nhất Trong Đa Dạng: Hội Thánh là thân thể Đấng Christ với nhiều chi thể khác nhau (I Cô-rinh-tô 12:12). Sự đa dạng về văn hóa, phong cách, và cách diễn đạt đức tin là một phước hạnh khi tất cả đều tôn cao Chúa Giê-xu là Đầu. FNV nhắc nhở chúng ta rằng hiệp nhất không có nghĩa là đồng nhất.
5. Cá Nhân Hóa Sự Tiếp Nhận Lời Chúa: Mỗi chúng ta cũng có “văn hóa” cá nhân – nền tảng gia đình, nghề nghiệp, sở thích. Hãy suy ngẫm xem Chúa muốn phán với chúng ta qua những kinh nghiệm đó thế nào. Lời Chúa có thể “trở nên xác thịt” trong chính cuộc sống thường nhật của chúng ta.
Bản Dịch Cho Các Dân Tộc Đầu Tiên (FNV) là một minh chứng sống động cho quyền năng và sự sáng tạo của Đức Thánh Linh trong việc đem Lời Hằng Sống đến với mọi dân tộc. Nó không thay thế các bản dịch học thuật chính thống, nhưng bổ sung một tiếng nói độc đáo, đầy cảm xúc và văn hóa vào bản hợp xướng đa thanh của Hội Thánh toàn cầu. Qua FNV, chúng ta thấy rõ hơn bản chất của Phúc Âm: đó là tin mừng về sự chữa lành, phục hồi và hòa giải cho mọi tạo vật, mọi dân tộc trong Đấng Christ (Cô-lô-se 1:19-20).
Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được mời gọi trân trọng Lời Chúa đã được ban cho chúng ta bằng tiếng mẹ đẻ, đồng thời mở rộng tấm lòng để thấy công việc kỳ diệu của Chúa giữa muôn dân. Hãy để câu chuyện của FNV khích lệ chúng ta sống và chia sẻ Phúc Âm một cách sáng tạo, tôn trọng và đầy yêu thương, với niềm tin rằng một ngày nào đó, đoàn dân đông từ mọi dân tộc, mọi tiếng sẽ cùng ca lên: “Sự cứu rỗi thuộc về Đức Chúa Trời chúng ta, là Đấng ngự trên ngôi, và thuộc về Chiên Con!” (Khải Huyền 7:10).