Điều Khoản Filioque và Cuộc Tranh Luận Lịch Sử Trong Hội Thánh
Trong hành trình tìm hiểu về Đức Chúa Trời Ba Ngôi, một trong những học thuyết nền tảng của đức tin Cơ Đốc, Hội Thánh đã trải qua nhiều cuộc tranh luận thần học sâu sắc nhằm bảo vệ và làm sáng tỏ chân lý Kinh Thánh. Một trong những tranh luận kéo dài và có hệ quả sâu rộng nhất trong lịch sử Hội Thánh liên quan đến mối quan hệ giữa Chúa Thánh Linh với Chúa Cha và Chúa Con, được gọi là cuộc tranh cãi về điều khoản “filioque”. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào nguồn gốc, nội dung thần học, căn cứ Kinh Thánh và ý nghĩa thực tiễn của vấn đề, từ góc nhìn của một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, lấy Lời Chúa làm thẩm quyền tối cao.
Thuật ngữ “filioque” xuất phát từ tiếng La-tinh, là sự kết hợp của hai từ: “filius” (Con) và “que” (và), nghĩa đen là “và bởi Con”. Điều khoản này được thêm vào bản Tín Điều Nicene-Constantinople (năm 381) bởi Giáo hội Tây phương (mà sau này là Công giáo La Mã). Nguyên văn của Tín Điều về nguồn gốc Chúa Thánh Linh được Hội đồng Constantinople II (381) công nhận là: “Tôi tin Đức Thánh Linh, là Chúa và Đấng ban sự sống, ra từ Chúa Cha” (tiếng Hy Lạp: ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον, “ek tou Patros ekporeuomenon”).
Tuy nhiên, tại Tây phương, đặc biệt là ở Tây Ban Nha để chống lại thuyết Arian (phủ nhận thần tính của Đấng Christ), từ khoảng thế kỷ thứ 6, từ “filioque” bắt đầu được thêm vào, biến câu thành: “Tôi tin Đức Thánh Linh… ra từ Chúa Cha và Chúa Con” (tiếng La-tinh: “ex Patre Filioque procedit”). Sự bổ sung này, dù với động cơ bảo vệ thần tính đồng đẳng của Chúa Con, đã không được sự đồng thuận của toàn thể Hội Thánh đương thời, đặc biệt là Giáo hội Đông phương (Chính Thống giáo), vì xem đó là sự tự ý sửa đổi một tín điều đã được các đại hội đồng phổ quát thiết lập.
Cuộc tranh luận xoay quanh hai cách hiểu về sự “ra đi” (procession) của Chúa Thánh Linh. Chúng ta phải nghiên cứu kỹ lưỡng Kinh Thánh để tìm hiểu chân lý.
1. Quan điểm “Chỉ ra từ Chúa Cha” (Ek tou Patros monou):
Giáo hội Đông phương dựa chủ yếu vào lời chứng trực tiếp của Chúa Giê-xu trong Giăng 15:26 (Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925): “Nhưng khi Đấng Yên ủi sẽ đến, là Đấng ta sẽ bởi Cha sai đến, tức là Thần lẽ thật, ra từ Cha, thì Ngài sẽ làm chứng về ta.” Ở đây, từ Hy Lạp được dùng cho “ra từ” là ἐκπορεύεται (ekporeuetai), một từ chuyên biệt thường được các giáo phụ Hi Lạp dùng để mô tả mối quan hệ nguồn gốc độc nhất từ Chúa Cha. Họ lập luận rằng Chúa Cha là “nguồn” (Spring, Fount) duy nhất của Thần Tính (Godhead). Chúa Con được “sanh” (begotten) từ Cha, còn Thánh Linh “ra đi” (proceeds) từ Cha. Cả hai đều từ Cha, nhưng bằng hai cách thức khác nhau, giữ vững sự phân biệt giữa Ba Ngôi. Thêm “và bởi Con” vào sự “ra đi” này, theo họ, là làm mờ đi đặc tính làm nguồn duy nhất của Chúa Cha và trộn lẫn hai phương cách khác biệt.
2. Quan điểm “Ra từ Chúa Cha và Chúa Con” (Filioque):
Giáo hội Tây phương, trong khi vẫn công nhận Chúa Cha là nguồn gốc tối hậu (fons et origo totius divinitatis – nguồn và gốc của cả thần tính), lại dựa trên một số phân đoạn Kinh Thánh khác để cho rằng Chúa Thánh Linh cũng ra từ Chúa Con:
- Giăng 16:13-15: Chúa Giê-xu phán về Thánh Linh: “Ấy chẳng phải tự mình mà Ngài nói, nhưng Ngài nghe điều gì thì nói điều ấy... Ngài sẽ lấy của ta mà rao bảo cho các ngươi. Mọi sự Cha có, điều là của ta; nên ta nói rằng Ngài lấy của ta mà rao bảo cho các ngươi.” Điều này cho thấy sự hiệp một sâu nhiệm giữa Cha và Con trong việc ban phát Thánh Linh.
- Giăng 20:22: Sau khi phục sinh, Chúa Giê-xu “hà hơi trên môn đồ mà phán rằng: Hãy nhận lấy Đức Thánh Linh.” Hành động “hà hơi” này được xem là biểu tượng của việc Chúa Con ban Thánh Linh.
- Ga-la-ti 4:6: “Lại vì anh em là con, nên Đức Chúa Trời đã sai Thánh Linh của Con Ngài vào lòng chúng ta...” Câu này nói rõ Thánh Linh được sai đến là “Thánh Linh của Con Ngài”.
Là những tín hữu Tin Lành, chúng ta tôn trọng thẩm quyền tối cao của Kinh Thánh hơn bất kỳ tín điều hay truyền thống nào của con người. Khi nghiên cứu toàn bộ Kinh Thánh, chúng ta thấy một bức tranh phong phú về công việc của Ba Ngôi:
- Chúa Cha là Nguồn Gốc và Đấng Sai Phái: Kinh Thánh nhiều lần nhấn mạnh Cha là Đấng sai Con (Giăng 3:16) và sai Thánh Linh (Giăng 14:26). Điều này xác lập quyền tối thượng và vai trò khởi nguyên của Cha.
- Chúa Con là Đấng Mặc Khải và Cầu Xin: Chúa Giê-xu hứa sẽ xin Cha sai Đấng Yên ủi khác đến (Giăng 14:16). Sau khi được tôn cao, Ngài đã nhận lãnh Thánh Linh từ Cha và đổ xuống cho Hội Thánh (Công vụ 2:33). Điều này cho thấy Chúa Con có một vai trò tích cực, chủ động trong sự ban phát Thánh Linh cho chúng ta.
- Chúa Thánh Linh là Đấng Thi Hành và Làm Sáng Danh Chúa Con: Thánh Linh không nói về chính mình, nhưng nhận từ nơi Chúa Con mà rao bảo cho chúng ta (Giăng 16:13-14). Công việc của Ba Ngôi luôn hiệp một.
Vấn đề then chốt nằm ở chỗ hiểu từ “ra đi” (procession) trong Giăng 15:26. Từ Hy Lạp ἐκπορεύομαι (ekporeuomai) có thể mang nghĩa rộng hơn là chỉ nguồn gốc từ nguyên thủy. Trong toàn bộ Kinh Thánh, chúng ta thấy một sự hiệp nhất không thể tách rời trong công việc của Ba Ngôi. Thánh Linh là Thánh Linh của Đức Chúa Trời (Rô-ma 8:9) và cũng là Thánh Linh của Đấng Christ. Sự phân rẽ giữa Đông và Tây phương về vấn đề này, tiếc thay, đã dẫn đến sự chia cắt lớn trong lịch sử Hội Thánh (Đại Ly Giáp năm 1054).
Dù đây là một vấn đề thần học cao sâu, nhưng nó có những ứng dụng rất thiết thực và làm phong phú đời sống đức tin của chúng ta hôm nay:
1. Tôn Cao Sự Hiệp Một Trong Sự Đa Dạng: Học thuyết Ba Ngôi dạy chúng ta về sự hiệp một trọn vẹn trong sự đa dạng. Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Linh đều là Đức Chúa Trời, có cùng một thần tính, vinh quang và quyền năng, nhưng phân biệt trong chức vụ và mối quan hệ. Điều này là hình mẫu cho sự hiệp một của Hội Thánh (Ê-phê-sô 4:3-6). Chúng ta có thể có những cách nhìn nhận khác nhau về một số chi tiết thần học, nhưng vẫn phải giữ “sự hiệp một của Thánh Linh” trong đức tin căn bản nơi Chúa Giê-xu Christ.
2. Sự Quân Bình Trong Đời Sống Cầu Nguyện và Thờ Phượng: Hiểu biết về Ba Ngôi giúp đời sống cầu nguyện của chúng ta được trọn vẹn. Chúng ta cầu nguyện nhân danh Chúa Con (Giăng 14:13-14), thông qua Chúa Con đến với Chúa Cha (Ê-phê-sô 2:18), và được sự cầu thay của Chúa Thánh Linh (Rô-ma 8:26-27). Trong thờ phượng, chúng ta tôn vinh Cha, tạ ơn vì sự cứu chuộc của Con, và mở lòng đón nhận sự dạy dỗ, cáo trách của Thánh Linh.
3. Nhận Biết Công Việc Toàn Diện của Đức Chúa Trời Trong Đời Sống Mình: Mỗi Ngôi Vị trong Ba Ngôi đều có một chức vụ đặc biệt trong sự cứu rỗi và sự nên thánh của chúng ta:
- Chúa Cha: Lập kế hoạch cứu rỗi, chọn lựa và kêu gọi chúng ta (Ê-phê-sô 1:3-6).
- Chúa Con: Thực hiện kế hoạch đó bằng sự chết chuộc tội và sống lại của Ngài (Ê-phê-sô 1:7-12).
- Chúa Thánh Linh: Áp dụng sự cứu rỗi đó vào lòng chúng ta, xác nhận chúng ta là con cái Đức Chúa Trời, ban năng lực và ban các ân tứ để phục vụ (Ê-phê-sô 1:13-14).
4. Bài Học Về Sự Khiêm Nhường trong Việc Tìm Hiểu Lẽ Thật: Lịch sử tranh cãi filioque là một lời cảnh tỉnh cho mọi thế hệ Cơ Đốc nhân. Dù nhiệt thành bảo vệ chân lý, chúng ta phải luôn khiêm nhường nhận rằng sự hiểu biết của con người về Đức Chúa Trời vô hạn là có giới hạn. Điều cốt yếu không phải là chúng ta có thể định nghĩa Ngài cách hoàn hảo, mà là chúng ta được Ngài biết và cứu bởi ân điển qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ. Chúng ta tranh luận bằng tình yêu thương và luôn sẵn sàng xem xét lại lập trường dưới ánh sáng của Lời Chúa.
Cuộc tranh luận về filioque cuối cùng nhắc nhở chúng ta rằng, mầu nhiệm Ba Ngôi là một chân lý sâu nhiệm vượt quá trí hiểu hoàn toàn của con người. Là những tín hữu Tin Lành, chúng ta đứng trên nền tảng Kinh Thánh để xác tín rằng: Chúa Thánh Linh là Đức Chúa Trời, Ngài đến từ Chúa Cha, được Chúa Con sai đến, và Ngài làm sáng danh Chúa Con. Thay vì sa vào những tranh cãi có thể gây chia rẽ, chúng ta hãy tập trung vào thực tại vinh hiển mà mỗi tín hữu đều kinh nghiệm: Chúa Thánh Linh đang ngự trong lòng chúng ta (1 Cô-rinh-tô 6:19), làm chứng với linh hồn chúng ta rằng chúng ta là con cái Đức Chúa Trời (Rô-ma 8:16), và dẫn dắt chúng ta vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13).
Ước mong rằng sự hiểu biết về Ba Ngôi Chí Thánh không dừng lại ở lý thuyết, nhưng thúc đẩy chúng ta vào mối tương giao sâu nhiệm hơn với từng Ngôi Vị, sống một đời sống thờ phượng, vâng lời và phục vụ, cho đến ngày chúng ta được diện kiến Ngài trong vinh hiển.
“Nguyền xin ân điển của Đức Chúa Jêsus Christ, sự yêu thương của Đức Chúa Trời, và sự giao thông của Đức Thánh Linh ở với anh em hết thảy!” (2 Cô-rinh-tô 13:14)