Thuyết thay thế là gì?

Học thuyết này bắt đầu manh nha từ một số Giáo phụ Hội Thánh đầu tiên (như Justin Martyr, Origen, Augustine) và được củng cố mạnh mẽ sau khi thành Giê-ru-sa-lem bị phá hủy năm 70 SCN. Nó trở thành quan điểm chủ đạo trong thần học của Giáo hội Công giáo La Mã và sau này là nhiều nhánh Tin Lành Cải Chánh, đặc biệt là trong truyền thống Thần học Giao Ước. Tuy nhiên, cần phân biệt: Thần học Giao Ước cân bằng hơn vẫn công nhận sự khác biệt giữa Y-sơ-ra-ên và Hội Thánh trong sự quản trị của Đức Chúa Trời, trong khi Thuyết Thay Thế cực đoan phủ nhận mọi tương lai phục hưng thuộc linh và thể chế riêng biệt cho dân tộc Y-sơ-ra-ên.

II. Luận Điểm Kinh Thánh Chính Của Thuyết Thay Thế

Những người ủng hộ Thuyết Thay Thế thường dựa vào một số phân đoạn Kinh Thánh nhất định để xây dựng luận điểm:

1. Galati 6:16: "Nguyền xin sự bình an và sự thương xót ban cho những kẻ theo lẽ ấy, và cho cả dân Y-sơ-ra-ên của Đức Chúa Trời!" Họ cho rằng cụm từ “dân Y-sơ-ra-ên của Đức Chúa Trời” ở đây chính là Hội Thánh, bao gồm tất cả tín đồ, thay thế cho Y-sơ-ra-ên xác thịt.

2. Rô-ma 9:6-8: "Ấy chẳng phải lời Đức Chúa Trời là vô ích đâu. Vì những kẻ bởi Y-sơ-ra-ên sanh ra, chẳng phải vì đó mà hết thảy đều là người Y-sơ-ra-ên. Cũng chẳng phải vì là dòng dõi của Áp-ra-ham thì hết thảy đều là con cái người... Nghĩa là chẳng phải con cái thuộc về xác thịt là con cái Đức Chúa Trời, nhưng con cái thuộc về lời hứa thì được kể là dòng dõi của Áp-ra-ham." Đoạn này được dùng để lập luận rằng “Y-sơ-ra-ên thật” không còn là dân tộc theo huyết thống, mà là những người có đức tin, bất kể chủng tộc.

3. Ê-phê-sô 2:11-22: Phân đoạn nói về sự hiệp một giữa người Do Thái và Dân Ngoại trong thân thể của Đấng Christ. Họ cho rằng sự hiệp một này tạo nên một “dân mới” duy nhất, thay thế cho sự phân biệt cũ.

4. Ma-thi-ơ 21:43: Chúa Giê-xu phán với các thầy tế lễ cả và người Pha-ri-si: “Vậy nên, ta phán cùng các ngươi, nước Đức Chúa Trời sẽ cất khỏi các ngươi và cho một dân khác lấy trái của nước ấy.” “Dân khác” này được giải thích là Hội Thánh, gồm cả Dân Ngoại.

5. Sự giải thích các lời tiên tri Cựu Ước theo nghĩa thuộc linh: Các lời hứa về đất đai, phục hưng quốc gia, và vương quốc Đa-vít được cho là đã được ứng nghiệm thuộc linh trong Hội Thánh hoặc sẽ được ứng nghiệm trong thiên đàng thuộc linh, không còn nghĩa đen cho dân tộc Y-sơ-ra-ên.

III. Phản Biện Từ Kinh Thánh và Sự Phân Biệt Quan Trọng

Mặc dù có vẻ thuyết phục, Thuyết Thay Thế gặp phải những thách thức lớn từ chính sự dạy dậy rõ ràng và có hệ thống của Kinh Thánh, đặc biệt trong các thư tín của Sứ đồ Phao-lô.

1. Sự Phân Biệt Giữa “Y-sơ-ra-ên Theo Xác Thịt” và “Y-sơ-ra-ên Theo Sự Lựa Chọn” (Rô-ma 9-11): Đây là chìa khóa then chốt. Trong Rô-ma 9-11, Phao-lô – một người Do Thái (“Tôi cũng là người Y-sơ-ra-ên” Rô-ma 11:1) – đã giải quyết vấn đề: Phải chăng Đức Chúa Trời đã từ bỏ dân Ngài? (Rô-ma 11:1). Câu trả lời của ông là một tiếng kêu lớn: “Chẳng hề! (Μὴ γένοιτο!)” (Rô-ma 11:1). Phao-lô phân biệt:

- Y-sơ-ra-ên theo xác thịt (toàn thể dân tộc): Là những người có phả hệ từ Áp-ra-ham, Y-sác, Gia-cốp. Họ đã được ban cho “sự làm con trai, sự vinh hiển, lời giao ước, luật pháp, sự thờ phượng và lời hứa” (Rô-ma 9:4-5). Về phương diện này, họ vẫn là dân được chọn (eklogē - sự lựa chọn) của Đức Chúa Trời (Rô-ma 11:28).

- Y-sơ-ra-ên thuộc linh (phần sót lại bởi ân điển): Là những người Do Thái tin nhận Chúa Giê-xu. Họ là “phần sót lại theo sự lựa chọn của ân điển” (Rô-ma 11:5). Phao-lô không nói phần sót này thay thế cả dân tộc, mà nói họ là bằng chứng rằng Đức Chúa Trời chưa từ bỏ dân Ngài.

2. Ẩn Dụ Cây Ô Liu trong Rô-ma 11:17-24: Đây là phân đoạn then chốt bác bỏ Thuyết Thay Thế. Phao-lô mô tả:

- Cây ô liu tốt (καλλιέλαιος): Gốc rễ thánh (Rô-ma 11:16), tượng trưng cho các lời hứa, giao ước và đặc ân của Đức Chúa Trời dành cho các tổ phụ Y-sơ-ra-ên.

- Những cành nguyên thủy (cành tự nhiên): Là dân Y-sơ-ra-ên không tin.

- Những cành ô liu hoang (ἀγριέλαιος): Là Dân Ngoại tin Chúa.

Điểm then chốt: Cành ô liu hoang (Dân Ngoại) được tháp vào (ἐνεκεντρίσθης) cây ô liu tốt gốc Y-sơ-ra-ên để cùng hưởng nhựa sống từ gốc rễ. Họ không thay thế cây, cũng không tạo thành một cây mới. Phao-lô cảnh báo các tín đồ Dân Ngoại: “Chớ khoe mình nghịch cùng các cành đó” (c.18) và “nếu Đức Chúa Trời không tiếc các cành nguyên, thì cũng sẽ không tiếc ngươi nữa” (c.21). Quan trọng hơn, ông tuyên bố: “Vả, nếu họ (dân Y-sơ-ra-ên) chẳng tin Chúa, sẽ được tháp vào, vì Đức Chúa Trời có thế lại tháp họ vào.” (Rô-ma 11:23). Điều này chỉ ra một tương lai phục hồi cho dân Y-sơ-ra-ên, không phải sự thay thế vĩnh viễn.

3. Tương Lai Của Dân Y-sơ-ra-ên Theo Rô-ma 11:25-32: Phao-lô tiết lộ một “sự mầu nhiệm” (μυστήριον):

- “...một phần dân Y-sơ-ra-ên đã sa vào sự cứng lòng, cho đến chừng nào số dân ngoại nhập vào được đầy đủ” (c.25).

- “và như vậy, cả dân Y-sơ-ra-ên sẽ được cứu” (c.26a). Cụm từ “cả dân Y-sơ-ra-ên” (πᾶς Ἰσραήλ) ở đây, trong ngữ cảnh của cả chương, không thể chỉ là “Hội Thánh gồm mọi người tin”, mà phải chỉ đến dân tộc Y-sơ-ra-ên như một thực thể lịch sử và dân tộc, sẽ trải qua một sự phục hưng thuộc linh tập thể trong tương lai khi họ nhìn nhận Đấng Mê-si của mình (xem Xa-cha-ri 12:10).

- Lý do: “Vì các sự ban cho và sự kêu gọi của Đức Chúa Trời không hề đổi lại” (Rô-ma 11:29). Chữ “đổi lại” trong tiếng Hy Lạp là ἀμεταμέλητα, nghĩa là “không hối tiếc, không rút lại”. Điều này ám chỉ các giao ước vô điều kiện với các tổ phụ Y-sơ-ra-ên (như giao ước Áp-ra-ham, giao ước Đa-vít) vẫn còn hiệu lực.

4. Sự Nhất Quán Của Lời Hứa Đất Đai: Các lời hứa về đất đai cho dòng dõi Áp-ra-ham (Sáng-thế Ký 12:7; 13:15; 15:18-21) được lặp lại nhiều lần và được xác nhận bởi các tiên tri (Ê-xê-chi-ên 36:24, 28; 37:21). Sự ứng nghiệm thuộc linh trong Hội Thánh không hủy bỏ sự ứng nghiệm theo nghĩa đen trong tương lai cho dân tộc đã nhận lời hứa. Đức Chúa Trời giữ lời hứa cả phần thuộc linh (cứu rỗi cho mọi người tin) lẫn phần thể chất (đất, quốc gia) cho những đối tượng cụ thể của giao ước.

IV. Mô Hình Kinh Thánh: Sự Bổ Sung và Hiệp Nhất, Không Phải Thay Thế

Kinh Thánh trình bày một mô hình phức tạp và đẹp đẽ hơn: Sự bổ sung và hiệp nhất trong sự đa dạng, dưới quyền tể trị của Đấng Christ.

• Hội Thánh (ἐκκλησία) là một tạo vật mới (Ê-phê-sô 2:15), một thân thể bao gồm mọi người tin bất kể chủng tộc, được hình thành từ ngày Lễ Ngũ Tuần và sẽ được cất lên (1 Tê-sa-lô-ni-ca 4:16-17).
• Dân Y-sơ-ra-ên là dân tộc được chọn bởi giao ước, hiện đang trong tình trạng cứng lòng một phần, nhưng có một tương lai được phục hồi và đóng vai trò đặc biệt trong thời kỳ sau rốt và Nước Ngàn Năm.
• Cả hai không loại trừ nhau. Tín hữu Dân Ngoại không trở thành “người Do Thái thuộc linh”, nhưng được trở nên “công dân cùng các thánh đồ, và người nhà của Đức Chúa Trời” (Ê-phê-sô 2:19). Chúng ta được tháp vào cây ô liu tốt của Y-sơ-ra-ên để cùng hưởng nhựa sống, chứ không phải đốn cây đó đi trồng cây khác.

V. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc

Hiểu đúng về mối quan hệ giữa Hội Thánh và Y-sơ-ra-ên có những ứng dụng sâu sắc:

1. Thái Độ Khiêm Nhường và Cảm Tạ: Biết rằng chúng ta, những tín đồ Dân Ngoại, là “cành ô liu hoang” được tháp vào một cách nhưng không bởi ân điển, sẽ diệt trừ mọi sự kiêu ngạo, kỳ thị chủng tộc, hay tinh thần chống Do Thái. Chúng ta phải có lòng biết ơn sâu xa đối với dân tộc đã được chọn để qua họ, Đấng Cứu Thế và Lời của Ngài đến với thế gian (Rô-ma 3:1-2).

2. Tình Yêu và Lời Cầu Thay Cho Dân Do Thái: Thay vì thờ ơ hoặc thù nghịch, chúng ta được kêu gọi có tình yêu và sự quan tâm chân thành đến dân tộc Y-sơ-ra-ên, noi gương Phao-lô là người có “sự buồn rầu lớn và nỗi đau đớn không nguôi trong lòng” vì họ (Rô-ma 9:2-3). Chúng ta nên cầu nguyện cho sự cứu rỗi của họ (Rô-ma 10:1).

3. Sự Tin Quyết Vào Lời Hứa và Tính Thành Tín Của Đức Chúa Trời: Nếu Đức Chúa Trời vẫn thành tín với những lời hứa giao ước của Ngài dành cho Y-sơ-ra-ên (dù họ bất trung), thì chúng ta càng có thể tin chắc Ngài sẽ thành tín với giao ước ân điển mới trong huyết của Chúa Giê-xu dành cho chúng ta (Rô-ma 8:31-39). Tính cách của Đức Chúa Trời không thay đổi.

4. Tầm Nhìn Về Kế Hoạch Cứu Rỗi Vĩ Đại Của Đức Chúa Trời: Hiểu biết này mở rộng tầm nhìn của chúng ta về sự khôn ngoan, thẩm quyền và lòng thương xót vô hạn của Đức Chúa Trời (Rô-ma 11:33-36). Kế hoạch của Ngài bao trùm các thời đại, các dân tộc, và cuối cùng sẽ đem mọi sự hiệp nhất dưới quyền Christ (Ê-phê-sô 1:10).

5. Thúc Đẩy Truyền Giáo Có Hiểu Biết: Khi chia sẻ Phúc Âm với người Do Thái, chúng ta cần hiểu bối cảnh và niềm tin của họ, tránh cách nói mang tính thay thế hoặc miệt thị. Hãy trình bày Chúa Giê-xu như Đấng Mê-si được hứa ban trong chính Kinh Thánh của họ (Cựu Ước).

Kết Luận

Thuyết Thay Thế, dù có ảnh hưởng lịch sử lớn, đã đơn giản hóa và đôi khi bóp méo sự dạy dậy phong phú của Kinh Thánh về dân Y-sơ-ra-ên. Kinh Thánh, đặc biệt qua lời giảng dạy chi tiết của Sứ đồ Phao-lô trong Rô-ma 9-11, cho thấy một bức tranh song song và cuối cùng là hội tụ: Đức Chúa Trời vẫn chưa hoàn tất chương trình của Ngài cho dân Y-sơ-ra-ên theo xác thịt. Họ vẫn là dân được yêu thương vì các tổ phụ (Rô-ma 11:28), và một ngày kia sẽ nhìn nhận Chúa Giê-xu là Đấng Mê-si của mình.

Là Hội Thánh, chúng ta không phải là “Y-sơ-ra-ên mới” thay thế cho “Y-sơ-ra-ên cũ”. Chúng ta là một thực thể mới, một thân thể đặc biệt của Đấng Christ trong thời đại ân điển này, được xây dựng trên nền tảng của các sứ đồ và tiên tri (tức là lời mặc khải từ cả Cựu Ước và Tân Ước), với chính Chúa Giê-xu Christ là đá góc nhà (Ê-phê-sô 2:20). Sự hiểu biết đúng đắn này không làm giảm giá trị của chúng ta, nhưng đặt chúng ta vào đúng vị trí trong câu chuyện cứu chuộc vĩ đại của Đức Chúa Trời, giúp chúng ta sống với lòng khiêm nhường, biết ơn, yêu thương và trông cậy vững vàng vào sự thành tín tuyệt đối của Đấng giữ lời hứa.

“Ôi! sâu nhiệm thay là sự giàu có, khôn ngoan và thông biết của Đức Chúa Trời! Sự phán xét của Ngài nào ai thấu được, đường nẻo của Ngài nào ai hiểu được!... Vì muôn vật đều là từ Ngài, bởi Ngài, và hướng về Ngài. Vinh hiển cho Ngài đời đời, vô cùng! A-men.” (Rô-ma 11:33, 36)