Mệnh Đề "và Đức Chúa Con" (Filioque)
Trong hành trình tìm hiểu chân lý của Đức Chúa Trời Ba Ngôi, có những cụm từ thần học đã trở thành tâm điểm của những cuộc tranh luận sâu sắc, định hình nên lịch sử và niềm tin của Hội Thánh. Một trong những cụm từ đó là mệnh đề "và Đức Chúa Con", hay còn được biết đến với thuật ngữ Latinh Filioque (phát âm: Phi-li-ô-quê). Đây không chỉ là vấn đề ngữ pháp, mà là một tuyên bố thần học then chốt liên quan đến mối quan hệ nội tại giữa Ba Ngôi Vị: Đức Chúa Cha, Đức Chúa Con (Chúa Giê-xu Christ), và Đức Chúa Thánh Linh. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào nguồn gốc, ý nghĩa Kinh Thánh, bối cảnh lịch sử và ứng dụng thiết thực của giáo lý này cho đời sống Cơ Đốc nhân.
Mệnh đề Filioque có nghĩa đen là "và từ Con". Nó xuất hiện trong bối cảnh của Kinh Tin Kính Nicene-Constantinople (năm 381), một bản tuyên tín căn bản của Cơ Đốc giáo xác định niềm tin vào Đức Chúa Trời Ba Ngôi. Nguyên bản tiếng Hy Lạp của Kinh Tin Kính viết về Đức Thánh Linh như sau: "...τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον..." ("...Đấng ra từ Đức Chúa Cha...").
Vào khoảng thế kỷ thứ 6, ở Tây phương (đặc biệt là trong Giáo hội Latinh), cụm từ "et Filio" ("và từ Con") bắt đầu được thêm vào để đọc thành "...Đấng ra từ Đức Chúa Cha và Đức Chúa Con". Sự bổ sung này ban đầu nhằm mục đích chống lại lạc giáo Arian (phủ nhận thần tính của Chúa Con) và lạc giáo Macedonian (phủ nhận thần tính của Thánh Linh) tại một số vùng. Đến thế kỷ thứ 11, sự khác biệt này, cùng với các yếu tố khác, đã trở thành một trong những nguyên nhân chính dẫn đến Cuộc Đại Ly Gián năm 1054, chia cắt Cơ Đốc giáo thành Giáo hội Chính Thống giáo Đông phương (không chấp nhận mệnh đề thêm vào) và Giáo hội Công giáo La Mã Tây phương (chấp nhận).
Lập trường của **Tin Lành** (khởi phát từ thế kỷ 16) về vấn đề này phần lớn kế thừa quan điểm thần học của Tây phương, công nhận mệnh đề Filioque là phù hợp với chân lý Kinh Thánh. Chúng ta sẽ cùng kiểm chứng điều này qua Lời Đức Chúa Trời.
Trọng tâm của vấn đề xoay quanh câu hỏi: Đức Thánh Linh chỉ "ra đi" (proceed) từ Đức Chúa Cha, hay Ngài cũng "ra đi" từ cả Đức Chúa Cha lẫn Đức Chúa Con? Sự "ra đi" này nói đến mối quan hệ nguồn gốc đời đời, vĩnh cửu trong thực tại Ba Ngôi, chứ không phải chỉ trong công tác cứu chuộc theo thời gian.
Hãy cùng phân tích những phân đoạn Kinh Thánh then chốt:
1. Giăng 15:26 (Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925): "Nhưng khi Đấng Yên ủi sẽ đến, là Đấng ta sẽ bởi Cha sai đến, tức là Thần lẽ thật, ra từ Cha, thì Ngài sẽ làm chứng về ta."
- Bản gốc Hy Lạp: "ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται" (ho para tou Patros ekporeuetai).
- Động từ "ἐκπορεύεται" (ekporeuetai) thường được dùng để chỉ nguồn gốc tối hậu, khởi nguyên. Chúa Giê-xu xác nhận rõ ràng: Thánh Linh là Đấng "ra từ Cha".
2. Giăng 16:13-15: Chúa Giê-xu phán về Thánh Linh: "Ấy chính Ngài sẽ làm sáng danh ta, vì Ngài sẽ lấy điều thuộc về ta mà rao bảo cho các ngươi. Mọi sản Cha có đều là của ta; nên ta nói rằng Ngài sẽ lấy điều thuộc về ta mà rao bảo cho các ngươi."
- Đoạn này cho thấy mối quan hệ mật thiết, không tách rời giữa Cha, Con và Thánh Linh. Những gì thuộc về Cha cũng thuộc về Con, và Thánh Linh sẽ tuyên bố những điều đó. Điều này gợi ý về sự hiệp nhất trong nguồn gốc.
3. Rô-ma 8:9: "Vả, nếu ai không có Thánh Linh của Đấng Christ, thì người ấy chẳng thuộc về Ngài."
- Phao-lô gọi Thánh Linh là "Thánh Linh của Đấng Christ". Danh xưng này không chỉ nói về công tác của Thánh Linh, mà còn chỉ ra mối liên hệ bản thể đặc biệt giữa Ngài với Chúa Con.
4. Ga-la-ti 4:6: "Lại vì anh em là con, nên Đức Chúa Trời đã sai Thánh Linh của Con Ngài vào lòng chúng ta, kêu rằng: A-ba! Cha!"
- Một lần nữa, Thánh Linh được gọi là "Thánh Linh của Con Ngài". Việc Đức Chúa Trời (Cha) "sai" Thánh Linh của Con Ngài cho thấy mối quan hệ phát xuất phức hợp: Thánh Linh thuộc về Con, và được Cha sai đi.
5. Lu-ca 23:46 & Giăng 19:30: Trong giây phút cuối cùng trên thập tự giá, Chúa Giê-xu "phó linh hồn" cho Cha. Từ Hy Lạp "παρατίθεμαι" (paratithemai) bao hàm ý phó thác, giao nộp. Điều này cho thấy sự vâng phục trọn vẹn của Con đối với Cha, ngay cả trong việc phó Thần Linh (cùng một bản thể với Thánh Linh) về với Cha.
Từ những phân tích Kinh Thánh trên, chúng ta có thể rút ra những ý nghĩa thần học then chốt của mệnh đề "và Đức Chúa Con":
1. Xác Nhận Thần Tính Bình Đẳng của Chúa Con: Nếu Thánh Linh chỉ phát xuất từ Cha, thì trong một số cách hiểu, có thể nảy sinh quan niệm rằng Con "thấp kém" hơn Cha về mặt bản thể. Việc xác nhận Thánh Linh cũng phát xuất từ Con khẳng định rằng Cha và Con đồng bản thể, đồng đẳng, cùng chia sẻ một thần tính duy nhất. Chúa Con không phải là tạo vật, mà là Đức Chúa Trời thật, nên Ngài cũng là nguồn phát xuất của Thánh Linh cùng với Cha.
2. Bảo Vệ Sự Hiệp Nhất Trọn Vẹn của Ba Ngôi: Mệnh đề này nhấn mạnh sự hiệp nhất hoàn toàn giữa Cha và Con. Họ không phải là hai nguồn độc lập, mà là một nguồn duy nhất của Thánh Linh trong sự hiệp nhất trọn vẹn của thần tính. Thánh Linh là Thần Linh của Cha và của Con, thể hiện tình yêu và sự hiệp một vĩnh cửu giữa hai Ngôi Vị.
3. Làm Sáng Tỏ Công Tác Cứu Chuộc: Thánh Linh mà chúng ta nhận được ngày nay không phải là một Thần Linh "chung chung", mà chính là Thánh Linh của Đấng Christ (Rô-ma 8:9). Ngài được Chúa Phục Sinh "thổi" vào các môn đồ (Giăng 20:22) và được Cha sai đến nhân danh Chúa Con. Điều này có nghĩa Thánh Linh trong thời đại Tân Ước mang đặc tính và công tác làm chứng, tôn vinh và áp dụng sự cứu rỗi của Chúa Giê-xu Christ vào lòng tín hữu.
Giáo lý về Ba Ngôi không phải là lý thuyết khô khan, mà là nền tảng cho mối tương giao và đời sống thực tiễn của chúng ta với Đức Chúa Trời. Hiểu về mối quan hệ giữa Chúa Con và Thánh Linh qua mệnh đề Filioque đem lại cho chúng ta:
1. Sự Bảo Đảm Trong Sự Cầu Nguyện: Khi chúng ta cầu nguyện nhân danh Chúa Giê-xu (Giăng 16:23-24), chúng ta có thể tin chắc rằng Thánh Linh – Đấng cũng từ Chúa Con mà ra – đang hành động để chuyển những lời cầu nguyện ấy lên Cha và giúp chúng ta cầu nguyện đúng ý muốn Ngài (Rô-ma 8:26-27). Ba Ngôi hiệp một trong công tác đáp lời cầu nguyện.
2. Nền Tảng Cho Sự Thờ Phượng Chân Thật: Chúng ta thờ phượng Chúa Cha, nhờ Chúa Con, trong quyền năng của Chúa Thánh Linh. Sự hiểu biết về mối liên hệ mật thiết giữa Con và Thánh Linh giúp chúng ta thờ phượng với sự hiểu biết trọn vẹn hơn về Đức Chúa Trời duy nhất trong Ba Ngôi Vị.
3. Hiểu Biết Về Thánh Linh Của Chúng Ta: Thánh Linh ngự trong chúng ta là "Thánh Linh của Đấng Christ" (Rô-ma 8:9). Điều này có nghĩa công việc chính yếu của Ngài là hình ảnh Chúa Giê-xu trong chúng ta (Ga-la-ti 4:19), làm chứng về Ngài, dẫn chúng ta vào mọi lẽ thật là chính Chúa Giê-xu (Giăng 16:13-14). Một đời sống được Thánh Linh đầy tràn là một đời sống phản chiếu bản tính của Chúa Cứu Thế.
4. Sự Hiệp Nhất Trong Hội Thánh: Mẫu mực của sự hiệp một là chính Ba Ngôi Đức Chúa Trời: hiệp nhất trong đa dạng, yêu thương và tôn trọng. Sự hiệp một giữa Cha và Con được biểu lộ qua Thánh Linh. Tương tự, Hội Thánh – là thân thể Chúa Christ – được kêu gọi sống trong sự hiệp một mà chỉ có Thánh Linh của Đấng Christ mới có thể đem lại (Ê-phê-sô 4:3-6).
Mệnh đề "và Đức Chúa Con" (Filioque) là một nỗ lực của Hội Thánh trong lịch sử nhằm bảo vệ và giải thích chân lý Kinh Thánh về mối quan hệ không thể tách rời giữa Chúa Con và Chúa Thánh Linh. Dù đã gây ra những chia rẽ đáng tiếc, tự thân giáo lý này, khi được hiểu dựa trên nền tảng Kinh Thánh vững chắc, đem lại cho chúng ta một cái nhìn sâu sắc và phong phú hơn về Đức Chúa Trời Ba Ngôi.
Ngài là Đức Chúa Trời duy nhất: Chúa Cha là nguồn gốc tối hậu, Chúa Con được sinh ra từ Cha từ trước muôn đời, và Chúa Thánh Linh phát xuất từ Cha và Con như là tình yêu và sự hiệp một vĩnh cửu giữa hai Ngôi Vị. Cuối cùng, mọi sự đều quy về sự vinh hiển của Đức Chúa Trời Ba Ngôi, Đấng đã yêu thương, cứu chuộc chúng ta, và ban Thánh Linh của Con Ngài để ở cùng chúng ta đời đời. Ước mong sự hiểu biết này không dừng lại ở lý thuyết, mà thúc đẩy chúng ta bước vào mối tương giao sâu nhiệm hơn với Chúa Cha, qua Chúa Con, trong sự dẫn dắt đầy quyền năng của Chúa Thánh Linh.
"Nguyền xin ân điển của Đức Chúa Jêsus Christ, sự yêu thương của Đức Chúa Trời, và sự giao thông của Đức Thánh Linh ở với anh em hết thảy!" (2 Cô-rinh-tô 13:14)